Жалпы Си тілінің даму жолына қарасақ

Жалпы Си тілінің даму жолына қарасақ:

1. 
   Алгол-60 - 1960-ж. халықаралық комитет жасап шығарды
   
2. 
   CPL - (Combined Programming Language) Кембриджде және Лондон университетінде 1963 ж. қатарласа жасалды
   
3. 
   BCPL - (Basic Combined Programming Language) Кембриджде Мартин Ричардс 1967 ж. жасап шығарды
   
4. 
   B - Bell Labs қызметкері Кен Томпсон 1970 ж. жасады
   
5. 
   С - Bell Labs қызметкері Дэннис Ритчи 1972 ж. жасады
   
6. 
   Сонымен, 1983 ж. Си тілі стандартын жасау үшін (ANSI C) Америка ұлттық стандарттар институты (ANSI) құрылды.
   

Си тіліндегі программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар арқылы атқарылады. Программа қатарларының алдындағы азат жол немесе бос орындар саны өз қалауымызша алынады.

Бір қатарға бірнеше командалар немесе операторлар орналаса алады, олар бір бірінен нүктелі үтір (;) арқылы ажыратылып жазылады, бірақ бір жолда бір ғана оператор тұрғаны дұрыс, әрі түзетуге жеңіл, әрі ыңғайлы болып саналады.

Программалар мысалы:

#include /* экранмен жұмыс істеу директивасы*/

Тілдің алфавиті программаның элементтерін құруда қолдануға болатын символдар жиынынан тұрады. Оған әріптер, цифрлар және арнайы белгілер кіреді.

• 
  атау (идентификатор) ретінде қолданылатын символдар ( a,b,c,…,z және цифрлар );
  
• 
  цифрлар ( 0,1,2,…,9 ) ;
  
• 
  айыру белгілері ( , . : ; “ _ );
  
• 
  арнайы символдар ( #, &, *…).
  

A B C D E F G H І J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

және астын сызу таңбасы (_) әріпке саналады;

Бас әріптер мен кіші әріптер бірдей болып саналмайды, мысалы, Х пен х екі айнымалы атауы, дәл сол сияқты ALFA1, aLfA1 және alfa1 де әр түрлі атаулар түрлері болып саналады. Атауларда әріптер цифрлармен араласып жазыла береді, бірақ атаудың алғашқы символы міндетті түрде әріп болуы тиіс, мысалы, VES1, SALMAK2, Baga_5, cena7, T7S25, ART25var8,т.с.с.

Ұлттық әріптер (қазақ, орыс, араб т.с.с.) атау ретінде қолданылмайды, олар тек тырнақшаға (“) алынған тұрақты сөз тіркестері немесе /* және */ таңбаларымен қоршалған түсініктеме ретінде ғана кездеседі /* бұл түсініктеме */.

ә) Ондық цифрлар: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 тәрізді сан таңбалары.
Он алтылық цифрлар ондық цифрлардан және A-дан F-қа (немесе a-дан f-қа) дейінгі латын әріптерінен тұрады.

Арнайы символдарға пунктуациялау және операциялар (амалдар) белгілері жатады.

б) Арифметикалық амалдардың белгілері:

• 
  + - қосу;
  
• 
  * - көбейту;
  
• 
  – - алу;
  
• 
  / - бөлу;
  
• 
  % - қалдық табу;
  

в)Логикалық амалдардың белгілері:

• 
  && - және (екі шарт қатар орындалады A && B);
  
• 
  || - немесе (екі шарттың бірі орындалады A || B);
  
• 
  ! - емес (шартқа кері - терістеу амалы !A);
  

Түсініктеме // таңбасынан кейін жол соңына немесе /* және */ белгілерімен қоршалып, солардың ішіне жазылады, соңғысы – бір немесе бірнеше жолдар-дан тұруы мүмкін.

• 
  _ (бос орын)
  
• 
  , (үтір)
  
• 
  . (нүкте)
  
• 
  : (қос нүкте)
  
• 
  ; (нүктелі үтір)
  
• 
  ' (апостроф)
  
• 
  “ (қостырнақша)
  
• 
  (, ), [ , ] , { , } таңбалары.
  

= = (тең), != (тең емес), (үлкен), = (кіші емес таңбасының орнына)

Әрбір символдың өзінің реттік нөміріне сәйкес белгіленген коды болады, ол стандарт түрінде бекітілген. Әр елдің стандарттары негізінде америкалық кодтар стандарты жатады (Amerіcan Standart Code for Іnformatіon Іnterchange - ASCІІ), компьютерде жұмыс істеу кезеңінде оларды да білген абзал.
Си тілінің түйінді сөздері – программада алдын ала анықталған белгілі бір мағынасы бар сөз тіркестері. Си тілінің түйінді сөздері (служебные или ключевые слова) мәліметтер типтері, операторлар мен стан-дартты функциялар атаулары, жады кластары, моди-фикаторлар (толықтырғыштар), т.с.с., олардың тіл-дің әр түрлі нұсқаларында аздап айырмашылықтары болуы мүмкін.

Қордағы (резервтегі) сөздер:

auto double int struct break else long switch register tupedef char extern return void case float unsigned default for signed union do if sizeof volatile continue enum short while, т.б.

Бұл келтірілген түйінді сөздерді айнымалы аттары немесе тұтынушы қойған бейстандарт атаулар ретінде қолдануға болмайды.

Cи тілінің қарапайым объектілері

Тілдің қарапайым объектілеріне тип, сан, идентифи-катор, константа, айнымалы және функция, өрнек ұғымдары кіреді.

1. Мәліметтер типтері. Мұнда мәліметтердің бірнеше негізгі типтері қолданылады.

Олар:

• 
  char – символдық, яғни таңбалық тип,
  
• 
  short – қысқа бүтін сан,
  
• 
  int – бүтін сан типі,
  
• 
  long – екі еселенген бүтін сан,
  
• 
  float – нақты (жылжымалы нүктелі) сан типі,
  
• 
  double – екі еселенген нақты сан типі.
  
• 
  unsigned – таңбасыз бүтін сан,
  

Көрсетілген типтердің ең үлкен ұзындықтары әр түрлі компиляторларда бірдей болуы қажет емес. Олар компьютерлердің аппараттық мүмкіндіктеріне қарай тағайындалады.

Бірақ оларға мынадай талаптар қойылады:
int > =short; short пен int типтерінің ұзындығы >= 16 бит;

Int типін стандарт бекітпеген, ол компьютерге немесе компиляторға байланысты өзгеріп отырады. 16-разряд-ты процессорде ол 2 байт (32768), ал 32-разрядтысында – 4 байт (2 147 483 647 ).

ТурбоСи-де int = short (32768)
long > = int; long типінің ұзындығы >= 32 бит;
(ТурбоСи-дегі long 2 147 483 647 )

Signed және unsigned модификаторлары да сандар шамасына әсер етеді, олар:

Unsigned типі int, long, short түйінді сөздерімен сипатталатын типтердің модификаторы ретінде қолданылады.

Мысалы:
char c1;

Мысалы:
printf(“Данные типа double занимают %d байт\n", sizeof(double));

Бүтін сандар: +4, -100, 15743, 0 , т.с.с.

Нақты сандар (ағылшынша float) кәдімгі табиғи аралас сандар тәрізді санның бүтіні мен бөлшегін нүкте арқылы бөлген күйде жазы-лады.

Мысалы: 2.65, 0.5, -0.862, -6.0.

Ал өте үлкен немесе өте кіші нақты сандар көрсеткіші бар экспоненциал сандар ретінде mЕ±р түрінде жазылады да, олардың диапазоны әлде қайда кең болады, мұндағы m-санның мантиссасы деп аталады, Е-онның дәрежесі дегенді білді-реді, ал р- дәреженің өз мәні.

Мысалы:
1,25•106 1.25Е+6 0,0005 0.5Е-3
-5,2 • 10-12 - 5.2Е-12 -180000 -1.8Е+5

3. Атау – идентификатор (іdentіfіеr – объектіге қойылған ат) программаны және программадағы тұрақтыларды, айнымалыларды, функцияларды, файлдарды және тағы басқаларды белгілеп жазу үшін қажет.

4. Тұрақты немесе константа деп программаның орындалу барысында мәндері өзгеріссіз қалатын шамаларды айтады.

Тұрақтыларды анықтау мысалдары:

a) Атау арқылы:
const типi тұрақты = мәні
const float m=99999999;
const F=765; // типі int болады
const char s=‘B’; // символдық тип
const Menіng_atjm = “Ақметов Болат” ;
const C=”Turbo С”;
const float Pi = 3.14159;
const float Pi2 =2 * Pi;
Егер const Pi = 3.14159; (типі көрсетілмесе) деп сипаттасақ, онда Pi мәні 3 тең болады
b) Директива арқылы:
#define тұрақты мәні
#define pi 3.14159 // pi=3.14159 болады
#define EULER 2.718282 // EULER=2.718282
#define директивасының форматы (параметрлері бар макросты анықтаушы)
#define макрос_ идентификаторы(аргументері) алмастыратын_мәтін
Макрос идентификаторы мен аргументтер арасында бос орын болмау керек. Макросты шақыруды келесі өрнекпен орындауға болады:
макрос_идентификаторы(аргументтер)
Мысалы: #define CIRC(x) (3.14159 * (х) * (х)) макорсы шеңбер ауданын есептеуге мүмкіндік береді.
Егер программада S = CIRC(4); операторы кездессе, онда аргументі тұрақты болғандықтан (3.14159 * (4) * (4) ) өрнек мәні компиляция кезінде есептеліп S-ке меншіктеледі.
Егер макросты шақыру келесі түрде жазылса
S = CIRC(a + b);
Онда макрос кеңейтілгеннен кейін мәтін түрі:
S = (3.14159* (a+b) * (а + b) ) ; болады.
Макрос аргументі айнымалы болғантықтан өрнек мәні компиляция кезінде емес программа орындалған уақытта есептеледі.
Егер макросты жақша қоймай сипаттасақ онда келесі өрнек есепетеледіде 3.14159 * а + b * а + b нәтижесі қате болады.
Екінші мысал, эллипс ауданын есептеу:
#define Еll(х,у) (3.14159 * (х) * (у))
Макросты шақыру келесі түрде жазылуы мүмкін:
S = Ell(Rl, R2);
Есептеулердің алынған нәтижелеріне қарағанда макростар функцияларға эквивалентті . Мысалы , шеңбер ауданын есептеу функциясын келесі формаға келтіруге болады :
double circ(double x)
{ return 3.14159 * х * х;
}
Және оны шақыру операторы:

S = circ(a + b);

радиусы екі рет 1-ге өседіде келесі нәтижеге әкеледі S = (3.14159 * (а + 1) * (а + 2) ) ;

5. Айнымалылар деп программаның орындалу бары-сында әр түрлі мәндерді қабылдай алатын шамаларды айтады. Айнымалы – компьютер жадының ат қойылған аймағы. Оған мән берілгенде, сол аймаққа мәннің екілік коды жазылады. Айнымалы мәнін қолдану үшін оның атын – идентификаторын және мән орналасқан аймақтың адресін білу керек.

Оның жазылу форматы:

Мысалы:
іnt a, b=5, d, D;

Сипаттау кезінде бірден бастапқы мән меншіктеуге болады, оны айнымалыны инициалдау дейді. Си тілі-нде символдық тіркестерді сипаттау үшін арнайы тип жоқ, олар көбінесе char типтегі элементтерден тұра-тын массив (жиым) ретінде қарастырылады. Жолдық немесе тіркестік символдар ЭЕМ жадында көршілес ұяшықтарда сақталады да, олардың соңында ‘\0’ символы тұрады. Символдар қатарының ұзындығын анықтау үшін strlen сөзі қолданылады.

Сілемді жариялау үшін сілем атынан кейін квадраттарды жақшаларда элементтердің саны көрсетіледі.

Математикадағы формулалар, арифметикалық өрнектер, алгебрадағы көпмүшеліктер программалау тілінде тек осы өрнек ұғымы арқылы беріледі.

Программалау тілінің белгілі бір іс-әрекетті орындай алатын тиянақты мағынасы бар ең қарапайым сөйлемі оператор деп аталады.

Стандартты функциялар

Си тілінде математикадағы тәрізді стандартты функ-циялар бар. Олар жиі кездесетін математикалық және басқа да функцияларды есептеу үшін қолданылады. Стандартты функцияны жазу үшін міндетті түрде функцияның аты және жақшаның ішінде аргументі көрсетілуі қажет. Функцияны есептеу барысында аргумент пен функция типтерінің әр уақытта сәйкес келе бермейтінін есте сақтаған жөн.