Жаркент қаласы, Панфилов ауданы «Жамбыл атындағы орта мектеп»мемлекеттік мекемесі
жүктеу/скачать 30,3 Kb.
|
matematikanyn-turmysta-kold-medetbekova-k
| Жаркент қаласы, Панфилов ауданы
«Жамбыл атындағы орта мектеп»мемлекеттік мекемесі Математика пәнінің мұғалімі Медетбекова К. Т.
Өзектілігі: Қазақ халқының танымдық мұрасы, мәдениетінде математика пәнінің маңыздылығын көрсету. Қазақ халқының сәулет өнеріне жаратылыстану (математика, физика) пәндерінің қолданылу даналығы. Мақсаттары: 1. Қазақ халқының салт - дәстүрлерімен танысып, математиканың қолданылуына зерттеу жүргізу 2. Ата - бабамыздың қолданған бұйымдарының жаратылыстағы белгілі бір жүйелігі мен заңдылықтарын зерттеу Зерттеу әдістері: 1. Жаркент қаласындағы Уәлибай мешітіндегі сақталып келе жатқан бұйымдарды суреттеп, зерттеу 2. Аудандық және мектеп кітапханаларынан кітаптар алып, мәліметтер жазу Зерттеу бөлімі: математика ғылымының қазақ халқының күнделікті тіршілігіндегі жоғарғы орны зерттелді. Қорытындылар: Ұлттық тұрмыстың бұйымдар жасалуы мен бала тәрбиесіне математика кеңінен қолданылғанын, қазақ халқының танымдық мұрасы, мәдениеті қазіргі математика пәніне қызығушылығын арттыруға үлесі көп екенін көрсеттік. Қорыта келгенде біз өмір сүріп отырған тылсым дүние құпия күштерге толы, ол белгілі бір заңдылыққа бағынады. Оны зерттеп, ашу ұрпақ міндеті. Жұмыстың мазмұны Кіріспе бөлімі I тарау 1. Жұмыстың мақсаты мен міндеті 2. Зерттеу жаңалығы II тарау
1. Қазақ халқының тұрмыс - тіршілігінде математиканы қолдану 2. Ұлттық тұрмыстық бұйымдар жасалуы, бала тәрбиесіне математика кеңінен қолданылуы Жұмыстың мақсаты Қазақ халқының танымдық мұрасы, мәдениетінде математика пәнінің маңыздылығын көрсету. Қазақ халқының сәулет өнеріне математика пәнінің қолданылу даналығы. Жұмыстың міндеттері: 1. Қазақ халқының салт - дәстүрлерімен танысып, математиканың қолданылуына зерттеу жүргізу 2. Ата - бабамыздың қолданған бұйымдарының жаратылыстағы белгілі бір жүйелігі мен заңдылықтарын зерттеу.
Сұқ саусақ – наурыз, сәуір, мамыр – көктем Ортан саусақ – маусым, шілде, тамыз – жаз Аты жоқ қол – қыркүйек, қазан, қараша – күз Шынашақ – желтоқсан, қаңтар, ақпан – қыс.
Бас бармақ, Балаң үйрек, Ортан терек, Шылдыр шүмек, Кішкене бөбек, - деп саусақтарды бүксе, Сен тұр, жылқыңа бар, Сен тұр, қойыңа бар, Сен тұр, түйеңе бар, Сен тұр, сиырыңа бар Сен қария үйде жат, - деп саусақтарды біртіндеп ретімен жазып санауға үйреткен. Кейде құлыныңа, қозыңа, ботаңа, бұзауыңа бар деп төлдердің атымен де атайды. Мұндағы назар аударатын нәрсе дүниені құраушы негізгі тектер қамтылған, яғни жер, су, от, жел. (Дененің қатты, сұйық, плазма, газ күйі) төрт түлік малдың қасиеттерін сипаттағанда жылқы желден, қой оттан, түйе сордан, сиыр сордан деп айтылуының өзі бірталай нәрсені аңғартады. Ендеше санамақтағы үйрек, терек, шүмек, бөбек сөздері тек қана ұйқас үшін емес, жаңағы айтқан тектерді бейнелеп көрейік. Октаэдр – сегіз жақ – жел – жылқы – Қамбар ата, тетраэдр – төрт жақ – от – қой – Шопан ата, гексаэдр – алты жақ – жер – түйе – Зеңгі баба. Міне, жалпы әлемдік құрылымның алғашқы түсінігі, ұлы үндестіктің сипаты қарапайым ғана бейнелермен көрініс берді. Кескінделген дұрыс дөңес көпжақтар ғылымда кейде болатын денелері деп аталады. Табиғатта дұрыс дөңес көпжақтардың тек бесеуі ғана белгілі екені осыдан екі мың жыл бұрын дәлелденген. Тетраэдрдың, октаэдрдың, икосэдрдың жақтары үшбұрыштар болса, гексаэдрдың барлық жақтары шаршылар, ал додекаэдрдың жақтары дұрыс бесбұрыштар болады. Әр нәрсенің пірі, киесі, тегі бар десек, олардың бейнесін зерделеп тануға болады. Додекаэдрдың он екі жағы болады бұл көп жақ ғарыштық көршінің (метагалактика) бейнесі, яғни бүкіләлемдік нысан әр жағы дұрыс бесбұрыш. Бұрышының шамасы 1080 – қа тең. Ал 108 саны ежелден аспан саны деп аталады. Әрбір жағы 1 жылдағы он екі ай, он екі мүшел есебі, он екі зодиактік шоқ жұлдызы, он екі сағат күн мен түн есептеріне сәйкес. Дұрыс дөңес көпжақтардың төбелерінің, қырларының, жақтарының және сызықтық бұрыштарының саны белгілі бір заңдылықтарға бағынады. Жақтарының саны+төбесінің саны – қабырғасының саны= 2 Бұл қасиет XVIII ғасырда анықталған. Мысалы: тетраэдр,- 4 жағы, 4 төбесі, 6 қыры 4+4 - 6=2 Куб – 6 жағы, 8 төбесі, 12 қыры 6+8 - 12=2 Октаэдр – 8 жағы, 6 төбесі, 12 қыры 8+6 - 12=2 Додекаэдр – 12 жағы, 20 төбесі, 30 қыры12+20 - 30=2 Иносаэдр – 20 жағы, 12 төбесі, 30 қыры 20+12 - 30=2 Саусақпен санау құралының тағы бір сыры бар, ол көбейту кестесін оңай жаттауға болады. Тоғыз жерден кестемен сегіз жердегі кесте былай. Сол қолдың шынашақ саусақтан бастау керек. Сол жақ ондық оң жақ бірлік деп есептеу керек. Тоғыз жерде екі он сегіз сол жақтан аты жоқ саусақты жұмсақ он сегіз қалады. Тоғыз жерде үшім жиырма жеті сол жақтан санағанда ортан саусақты жұмсақ жиырма жеті қалады, т. с. с. Сегіз жерде үшім жиырма төрт ортан саусақты жұмсақ жиырма жеті қалады одан 3 азайтсақ жиырма төрт қалады. Сегіз жерде төртім отыз екі балан үйректі жұмсақ отыз алты болады, одан төртті алсақ отыз екі болады, т. с. с. Күнделікті өмірдегі салт дәстүрлер, наным сенімдер түрлі ырымдар өзара тығыз байланысты. Олар – терең философиялық ойдың ғасырлар бойы жинақталған тәжірибенің сұрыпталған – тұжырымы, негізгі нәрі, қысқа да көркем бейнесі. Табиғатты зерделеп тани білген қазақ халқының өзіндік білімінің бір көрінісі қалың малдан байқалады. Қалың мал мөлшерінің отыз жеті, қырық жеті болып келуінде терең сыр бар. Бұл аталған сандар малдың саны емес, 40 рет жеті, яғни қырық түрлі жақсылығы болады. Ежелгі түсінік бойынша адам баласына әсер ететін күш, әр қат көктің өз иесі бар. Олардың реті Зухол ( Сатурн), Мүштари (Юпитер), Маррих (Марс), Зуһра(Шолпан), Ғутрод (меркурий), Күн және Ай. Ана құрсағындағы баланың өсу кезеңінде періште қамқорлық жасап отырады. Сонымен, қырық жетінің қыруар мал, дүние – мүлік емес, терең аспанның мәні әр тылсым күшті түсіндіруге ұмтылған әлемдік жұмбақтың шешуінің бір ғана көрінісі бар екендігін байқаймыз. Қалың мал деп жарық дүниеге әкеліп, мәпелеп бой жеткізген, тәрбиелеген анасына деген тарту ғана. Сонымен қатар рухани күштерді періштелерді құрметтеу, солардың ізгілігіне ана арқылы басшы болып табылады. 97 туралы дабдәл осындай пайымдау жасауға болады. Баланың дүниеге келу мерзімі 9 айға толмаған жағдайда, шала туғандар 7 айлық болса, өмір сүруі мүмкін де, 6 немесе 8 айлық балалар тұрмайды. Бұл ежелден белгілі қазірші медицина мұны теріске шығармайды. 7 айлық болып туғандардың белгілі есебінде қалың малды солай атаған. Жеті айлық қыз бала дүнтеге келгенде «Сүйінші 37», ал 9 ай болғанда «47»деп хабарлау, ұл болса «Ноқта жетектер» немесе «ат ұстар» деп атаған. Бір адам орта есеппен 70 жыл өмір сүреді. Ал қазақтағы қаны бір туыстардың жеті атаға дейін үйленуіне болмайтыны туралы жазылмаған заңға сүйенсек, әр ата 70 жылдан өмір сүргенде – 7 атаға дейін 490 уақыт өтеді екен. Бұл дегеніміз 5 ғасыр, жарты дәуір. Осы 500 жылдың ішінде қанның тазаланатыны сондай, оның құрамында бастағы генетикалық - туыстық белгілерден ештеңе қалмауы, қалса да жекеленген ерекшеліктер ғана сақталуы мүмкін. Жыл басы Наурыз айының 22 - нен басталады. Он екі жыл бір айналғанда мүшел толады. Жыл басы тышқан жылы болады.
Өзінің қай жылы туғанын қазақша атау бойынша білгісі келгендер туған жылын он екіге бөлу керек. Қалдықсыз бөлінсе – ол мешін, қалдық біреу қалса ол – оның тауық, екеу болса – ит, үшеу болса – доңыз, төртеу болса тышқан болғаны. Қазақ халқының сан ғасырлық ақыл ойының, өмірлік тәжірибесінің, табиғаттағы түсіне білуінің, сонымен қоса қас шеберлігі мен саналық суреткерлігінің құдіретті туындысы киіз үй десек артық болмас. Мал шаруашылығының ерекшелігіне байланысты көшіп қонуға ыңғайлы, әрі жеңіл, әрі тасмалдауға қолайлы баспананың пайда болуы өмірге бейімделу еді. Тарихи даму кезеңдеріне назар аударсақ, жануарлар дүниесі мен өсімдіктері, ауа - райы ерекше қазақ жерінде киіз үйдің пайда болуы табиғи заңдылық. Терең тамырлы тарихы бар халқымыздың ұрпақтан ұрпаққа мирас болған ежелгі мұралардың қай - қайсының да пайда болуында және пайдалануында белгілі бір ғылыми негіз, табиғатпен адам өмірінің берік байланысын тани білуден туған білімдарлық, сарбаз талғам, келісті келбет бар. Соның бірі киіз үйді жасаған халық шеберлері оның тек баспана ғана емес, күнделікті өмірде тіршілік қарекетіне қатысты қажеттіліктерді өтеуінде ескергенін, көп құпиясы бар екенін байқаймыз. Киіз үйдің құрылымдық ерекшелігіне қарасақ жинақтылығы мен ыңғайлылығы өз алдында, сәулеттік шешімі мен пішіні сырт тұлғасының өзін ерекше сұлулығымен дараланып тұрады. Ғалымдар мен мамандар киіз үйді сәулет өнерінің әлемдік озық үлгісінің бірі деген пікірде. Ақиқатында бұл асыра айтқандық емес, жалпы пішініне зер салғанда киіз үйдің күрделі геометриялық беттерден киіз үйдің сүйегі біркелкі сәмбі талдан жасалады. Киіз үй Орталық және Орта Азия қоныстанған мал өсірушілердің негізгі баспанасы болып саналған. Ол тез жығылып, шапшаң тігуге қолайлы, көшіп қонуға лайықты қылып жасалады. Енді, киіз үй жабдықтарына тоқтала кетейін. Кереге – киіз үйдің қабырғасы. ол арнайы ілініп қырқылған ағаштардан құрастырылады. Үй жасауға қажетті ағашты таңдап алып, қозға салып балқытып, тезге салым иеді. Керегенің басы мен аяғы иіліп сыртқа қарай шалқайтылады. Сонда кереге желісінің жанабы екі кубты параболла тәрізді болып шығады. Желінің ішкі жағын сай - сай етіпбойлай қырлайды. Дайындалған желілерді біріктіру үшін көктелетін орындарын қарып белгілейді де ұңғып түскен соң түйенің мойын терісінің сірісінен жасалған көкпен бекітеді. Жайылған керегенің жоғарғы және төменгі жақтары геперболалық параболойд тәрізді де ортасы эллипсоидтың бөлігі пішінді болады. Керегенің бір қанатында желілер 14 ересінен, 9 сағанақтан, 9 балашықтан тұрады. Алты қанат үйдің сағанақтар мен балашықтар саны 108. Бұл сан ежелден аспан саны болып есептеледі. Үй тапсырмасынан айналдыра тартылатын белдеу, аспан белдеуі, зодиактік шоқ жұлдыздар. Олай дейтініміз, киіз үйдің есігі белгілі бір бағытқа қаратылып тігілсе, ішкі мүлік - жиһаздардың орналасуы қашанда біркелкі. Үйге кіргенде оң жақта құрулы ши өреше болады. Оның ішінде ыдыс - аяқ, тамақтар сақталады. Ал сол жақ босағада ер - тұрман, одан жоғары ерлердің киімі, қару - жарағы ілінеді. Әрі қарай жүк жиналады. Әр нәрсенің тиісті орны бар. Мұның өзі зодиакті шоқ жұлдыздардың орналасуына сәйкестендірілген. Төсектің басы төрге қаратып салынады. Яғни, темірқазық жұлдызына бағытталады. Басты құбылаға қарай салу рәсімі осыдан шыққан болуы керек. Бұл жерде құбыла деп жердің магнит полюсі айтылып тұр. Әдетте шаңыраққа бақан көлбей тігіледі. Ол үйдің тірегі, бақанның көлбеу бұрышы 620 шамасында, яғни галактика экваторының аспан экваторына көлбеу бұрышына сәйкес. Шаңырақ – шеңбер тәрізді, тоқымнан және күлдіреуіктерден тұрады. Күлдіреуіктер парабола тәрізді иіледі. Түндік жабылған шаңырақтың пішіні айналу параболойды. Бұл пішін көптеген күмбездерге тән, көп күмбездердің кішірейтілген бейнесі болып саналады. Түндік шаршы тәрізді жасалады да әлемнің төрт бағытын нұсқап тұрады. Уықтың қаламы шаңыраққа, басы кереге басына бекиді, киіз үйдің негізгі қаңқасы үзік туырлықтармен жабылады. Үй іші шеберлердің айтуынша, уық біртіндеп иіледі, яғни түзу бөлінген қисық бөлікке біртіндеп ауысады. Есептеулер уықтың тиімді жанабы параболла екендігін көрсетті. Сонымен уық параболла тәрізді. Ұзындығы үйдің көлеміне байланысты 12 - 16 қарыс мөлшерінде жасалады, ал сандардың барлығы 360 - ты қалдықсыз бөледі. Таңмен таласа басталатын қой өргізу, сиыр, бие байлау т. с. с. қат - қабат үй шаруашылығын жүргізу белгілі уақытпен мөлшерленіп отырады. Халқымызда уақыт өлшемдерін білдіретін “бие сауым”, “сүт пісірім”, т. б. сөз тіркестері бар. Сол сияқты күн мезгілін білдіретін өлшемдер қолданылған. Мысалы, күн тұсау бойы, шідер бойы, арқан бойы көтерілді. Бұл өлшемдер шаңырақтан түскен күн сәулесінің жүрген жолынан көрінеді, уық санымен есептеледі. Басқаша айтқанда, уақытты 1 - 5 минутқа дейін дәлдікпен өлшейтін күн сағаты. Мысалы, үйдің уық саны 72 болсын. Онда әрбір уақыттың арасы 50 тең (3600/72=50). Шамамен күн сәулесі екі уықтың арасын 40 мин жүріп өтеді немесе бие сауыс уақыт. Осы айтылғандардан - ақ аспан әлемінің кішірейтілген бейнесінің негізі үй болмақ деп пайымдауға болады. Киіз үйдің күмбез тәрізді жасалуы, күн жеке түсетін беттің неғұрлым аз ішкі көлемінің көк болуын қамтамасыз етеді. Сонымен қоса, киіздердің ақ жүннен жасалуы күн сәулесін өткізбеу үшін қажет. Мұның өзі жазғы күннің ыстығында үй ішінің салқын болуында қамтамасыз етеді, әрі әсем көрінеді. Кереге мен шаңырақтың арасын уықтар жалғастырған кезде үй күмбезге айналып кетеді. Уықтары конусты жасаушылар деп есептесек, төбесіндегі бұрыш 1080 - қа жуық болып шығады. Жоғарыда, айтылған аспан саны тағы кездесті. Дұрыс тігілген киіз үйдің әдемі көрінуі оның негізгі қатынасына тікелей байланысты. Биіктігінің диаметріне қатынасы жуық мөлшерде 0, 62 - ге тең немесе “Алтын қима” өлшеміне тең. Үйдің негізгі пішіні ауаны жақсы алмастыратын қасиеті бар. Пішінінің дөңгеленіп келуі, бұрыштардың болмауы киіз үйдің әсемдігін арттыра түседі. Қорыта келгенде, киіз үй өнер туындысы ғана емес, халықтың математикалық, физикалық, астрономиялық, экономикалық т. б. өмірлік тәжірибесіндегі білімнің айқын көрсеткіші. Киіз үй бұйымдары: абдыра, ағаш төсек, адалбақан, алаша, бөсте дастарқан, жастықағаш, жастық, жүкаяқ, кебеже, киіз, құстөсек, сандық, сандыққапқа салынатын сою - өрнек симметриялы кристалға тән қасиет болып келеді. Мысалы, айырқалпақтың төбесі төрт бірдей бөліктен болады, бөріктің төбесі алты қиықтың төбеде түйісетін ұштары үшкір болады да, етек жағы тіктөртбұрыш тәрізді болып келеді. Сәукеленің төбесі қиық конус тәрізді болып келеді, биік төбелі және үшкір төбелі тақия қазақтың ұлттық қолөнері, олардың осы да физикалық симметриялық кристалына тән қасиет. Әлімсақтан бері қарай бабаларымыздан қалған небір сыл мұралар, көптеген деректер, заттар емес пе? Осы бабаларымыздан, оның аса биік сана сезімімен, бүкіл әлем халықтарына өзінің ішкі сырлары ашылмай терең күйде ұялап келе жатқан ұлы дүниесі – киіз үй. Киіз үйді ойлап тауып, жаратқаннан соң, киіз басудың да дүниеге келуінің де маңызы зор. Қазақта киіз басу өнері өзінің сатысына орта ғасырдан бұрын - ақ жеткен. Физика және ер жігіттің құрал - жабдықтары
Жебе - садақ оғының масағы найзаның ұшы немесе жаудың жолына құрылатын тікенекті темір ретінде біздің ата - бабамыз пайдаланған. Жебе садақтың шығуына байланысты өте берік кремень тасынан, кейін қола, темірден жасалған. Жебені жасау үшін темірді немесе қорғасынды балқытқан, яғни оған жылу беріліп, заттың құрылысына әсер еткен. Садақты ату үшің жіпті кергенде серпімділік күші пайда болады. Жүген – ер - тұрман әбзелі. Жүгенді қайыстан жасайды, қайысты жасау үшін теріні илеу керек. Теріні илегенде диффузия құбылысы болады. Қазақтың батырларының қаруы – қылыш.
1. кескенде бірден кесу. 2. Қиып кесу. 3. оны оңға, солға қозғау. Қайқы қылышты ат үстінде адам аяғын үзеңгіден алмай, атта отырған күйінше қарсыласына шабады. Қайқы қылыштың шауып түсу қасиеті: аттың қозғалыс жылдамдығы, адамның қозғалыс жылдамдығы қосылады да, инерциясын сақтай отырып, тиген жерін шауып түсіреді. Енді күнделікті тұрмыста қолданылатын балтаны алайық, оның жүзі тік болса, дұрыс болғаны. Ағашты қию үшің балтаны қиғаштап ұстау керек, егер тура сілтесек, ағашты қия алмайды. Себебі қатты заттың кристалдық торлары перпендикуляр біріктірілген.. сондықтан көлбеу ұстасақ тез кесіледі. Әр адамға қылышты арнап, өзіне лайықты етіп жасайды. Әр адам үшің ол өлшем былай алынған: адам оң қолын жоғары көтергенде алақанның ортасындағы нүктеден кіндігіне дейін өлшенген. Оны шеңбердің диаметрі етіп, радиусын анықтайды, шеңбердің центрін табады. Шеңбер бойымен қылышты айналдырғанда кіндік пен алақан арасындағы қашықтық сіздің рычагыңыз деп есептеледі. Ата - бабамыз малдан шыққан өнімді қалдықсыз пайдалана білген. Мысалы, тұяғы, мүйізі сүйегінен – музыкалық аспаптар жасаған. Жылқы - бие терісінен қымыз, шұбат, құятын ыдыстар - мес, саба, торсық жасаған. Қарынды - май салу үшін сиырдың ішегінен – қазы, шұжық жасаған. Ешкінің ішегінен музыкалық аспаптарға перне жасаған. Оған домбыра, қобыз, жетігенің пернелері мысал бола алады. Заттың күйлері және оның қолөнермен байланысы Табиғатта зат үш түрлі күйде кездеседі, әрі ол өзгеріп отырады. Біріншіден, өзінің аты айтып тұрғандай, қатты заттар шын мәнісінде де қатты болады. Шынында да, тасты талқандап, сындырып не үгітіп көр. Тіпті ағаштың өзін біріктіру, сындыру, жаңалау оңайға түспейді. Балалар науат - қант қатырмасының ерекше түрін біледі. Бұл қаншалықты тәтті болса, соншалықты қатты қант қайнатпасы.
Жеке - дара кристалдар бір - бірінің пішіндерін қайталап симметриялық фигура түседі. Қазақтың қолөнеріне тоқыма заттар, кілем, түскиіз, қоржын, киіз, сырмаққа орнаменттің барлығы симметриялық кристалдарға тән қасиет. Зергерлік бұйымдарды жасау үшін металлды балқытады. Ал жылу артқанда қысым күші ортада Q=CMt. Балқыған металдан кез - келген бейне, ою – өрнек т. б. құю, жасау, соғу оңай болады. Себебі, балқу кезінде заттың кеңістік торы бұзылады, біздің оны пайдалануымызды жеңілдетеді. Зергерлік бұйымдарды жасап, отқа қақтағанда өргенде, бұрғанда заттардың балқу температурасы ескеріледі. Бұл да физиканың заңдарының білі болып есептеледі. Зергерлік бұйымдар – асыл металлдардан әшекейлеп, өңдеудің, сондай - ақ түсті металлдарды қорытудың, олардың бетіне алатын, күміс жалатудың алынатын бұйымдар. Әдетте, таза, асыл металдардан зергерлік бұйымдар үшін түсті металдардан алынған суға қойған кезде күміс йондары суға өтіп, зат алмасу процесі жүреді. Сөйтіп күмістен су алынады. Оны денсаулық үшін пайдаланады. Зергерлік бұйымдарды бейнелеп құю, бедерлеу, қалып салып қысу, бір затқа бір затты оюластыру, кіріктіру, қақтау, күмістеу, термелеу, өру арқылы жасалған туындылар жауға айбар, жақынға мақтаныш, аруға ажар беретін болса, батырдың ерлігіне, ақынның тапқырлығына, жүйрікке тартылатын сыйлық болған. Жүзік жасау зергерлік өнерге жатады. Жүзік – соғу, қалыптау, ширату тәсілімен жасалып, сәндік үшін саусаққа салынатын әшекейлік сақина. Жүзік палеолитте тастан, қола дәуірінде металдан жасаған. Физиканың үйкеліс заңын пайдалана отырып, сүйектен сақиналарды қашау арқылы жасаған. Сұйықтың жеке қабаттары, бөліктері қатты заттардың құраушы бөліктері сияқты емес, олар өзара мықты байланыспаған. Сол себепті сұйық заттардың формасы болмайды, оларды кез - келген заттан жасалған ыдыстарға құюға болады. Қымыз бен шұбатты сабаға құяды. Сабаны жасау үшін теріні пішеді, тобылғының түтініне ыстайды, терінің тесіктері бітеліп, өткізгіштік қасиеті жоғалады, теріні илейді, кептіреді, осы процестер физиканың диффузия заңдылығына сәйкес жүзеге асады. Ұлттық тұрмыста пайдаланатын сабаның өзі тікелей диффузия құбылысынан пайда болады. Төрт бие терісін бесінші бие терісін қыл арқылы қайып тігеді, себебі қыл шірімейді. Қыл процесін жүргізбейді. Оның ішіне құйылған сұйық неге ағып кетпейді? Оны тіккенде екі терінің арасында үшінші тері қоса тігіледі. Оның тігісі түрліше болады. Қайып тігу, итіс \- тіртіс тігіс, т. б. ыдысты ыстап алған соң қымыз немесе айран құяды. Онда бактериялар болса, айран құйғанда микробтардың өліп кетуіне себепші болады. Заттың үшінші күйі ол – газ. Газ ауада тез таралып кетеді, себебі газ бөлшектерінің арасындағы байланыс өте нашар. Газдың тұрақты көлемі мен нақты пішіні болмайды, ол берілген көлемді түгел қамтиды. Конвекция газ немесе сұйық арқылы тасмалданған энергия. Қазақтың киіз үйінде конвекция жүреді. Киіз үйде конвекция газ арқылы тасымалданып, үйді жылыту процесі жүреді. Қазақ халқы жер бетіндегі жалпы тіршілікті былай кескіндеп кеткен: тіршілік әлемін конус деп есептесек, оның екі қуысы біртұтас болмыс болып шығады. Конустың бір қуысы әлем болса, екіншісі қарсы әлем, яғни жұптық бейне. Оң және теріс таңбаласақ он сегіз мың ғаламның қозғалысы көрінеді. Бір - біріне өтіп жатқан шексіз де үздіксіз айналыстағы, тоқтаусыз қозғалыстағы дүние болып шығады. Бес дұрыс көп жаққа бес айналу беті сәйкес келеді. Тең он екі бөлікке бөлінген дөңгелектің ішіне қақ көктің бейнесіне сәйкес бір орталықты шеңберлер орналасқан. жүктеу/скачать 30,3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|