Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. Мектепке дейінгі жасқа қандай жас аралығындағы балаларды жатқызымыз?

2. Мектепке дейінгі жастағы баланың ойлау әрекетінің деңгейі?

3. Осы жастағы баланың денелік даму еркшелігі?

4. Ойынның бала өміріндегі маңызы және ойын түрлерін ата?

5. Мектепке дейінгі дайындық түрлерін ата?

1. Баланың жеке басы дамуына үлкендер мен құрдастарының ықпалы.

2. Баланың өзіндік сана-сезімінің дамуы.

3. Мінез-құлық мотивтерінің қалыптасуы.

4. Сезім-эмоциясы мен еріктің дамуы.

Мектепке дейінгі жас кезінде балалардың денесі мен ақыл-ой өрісі төменгі жастарға қарағанда біршама өсіп қалады. Бала күн сайын емес, сағат сайын өседі дегендей жылына 8-10см өседі. Ал салмағы 2,2-2,5 кг артып отырады. Осы жаста барлық сүйектің әрбіреуі пішіні жағынан, өлшеміжағынан ішкі құрылымы жағынан өзгеріп отырады.Бұл кезеңде баланың дене тұлғасы жақсы іріленгенімен аяғы мен қолының ұзындығы жаңа-жаңа сүйектене бастайды. Осы уақытта баланың жүрек, тынысалу, қанайналым жүйелері жақсы қызмет атқарады.Ағзаның қоршаған ортамен әсерлесуінде маңызды рольді орталық жүйке жүйесі қызмет атқарады. Жүйке жүйесінің әртүрлі бөлімдері интенсивті түрде дамып, баланың психикалық әрекеттері мен мінез-құлқынан көріне бастайды. 3 жаста бала үлкен дағдарысты баснан өткереді. Ол жанұяның центрі, тірегі өзі емес екендегін түсінеді.Осы уақытқа дейін ал өзін солай сезініп келіп,енді онсыз ата-анасыныңөмір сүре алатынын сезіп қыңырлығын,қырсықтығын,агрессиясын көрсете бастайды.Осы уақытта ол қарым-қатынастың бір амалы ретінде сөзді,сөйлеуді ширеді.Ол өзінің өткергендерін айтып беріп,әсерлерімен бөлісе алады;ол адамдарды аттарымен атап,көзіне қарап,олармен адекватты,лояльдықатынас орнатуды үйренеді;ол қөңіл бөлген адамға алғысын айтып,жеткізе алады.Осы шақта балада бірнеше қиыншылықтарпайда болады.солардың бірі,інісі ж/е қарындасы пайда болып,балада жалғыз еместік сезім пайда болады.

Бұл жас кезең интенсивті сенсорлы даму кезеңі болып табылады.Заттарды қабылдаудың ждәне олармен әрекет етудің нәтежиесінде бала оның түсін, пішінін, көлемін, салмағын, температурасын бағалауды үйренеді. Шамамен 4-5 жаста бала заттардың түстері мен пішінін айырып, эталон түрлерін салыстыра алатын халге жетеді.

Мектепке дейінгі жас баланың физикалық, когнитивті психоәлеуметтік бағытта дамуы ойын барысында туындайды. Ойын-бұл тек балаларға арналған әлемді тану және өз ақылын кеңейту болып табылады.Ойын баланың көптеген қажеттіліктерін қанағаттандырады. Қоршаған ортаны зерттеуге, көңіл көтеруге қызығушылығы. Баланың дамуымен байланысты мұны «балалар жұмысы» деп атайды. Ол баланың интелектуалды ақылымен сенсорлық және физикалық қабілеттерінің жоғарлауына әкеледі. Ойын ол басқа түрлерінен ерекшелінеді. Ол өзінің табиғат күшіне байланысты мақсатты көздеуөзін-өзі марапаттауға бағытталады. Кэтрин Гарви ойынға мынадай мінездеме берді. Бұл тек қанағаттанушылық үшін

табылады.Балалар өскен сайын ойын өзгеріп отырады. Кішкентай мектепке дейінгі балалар басқа балалармен ойнап, ойыншықтарын ауыстырады, айналада болып жатырғанды талдайды. Осындай интеракция уақыттарында олар алдарына мақсат қойып, өз ережелерін ұстанбайды. Кішкене үлкен балалар бірге ойнап, іс-әрекет барысында бір-біріне көмектеседі. Мектепке дейінгілерге әртүрлі материалдардан бірдеме құрастырып, рольдерде ойнаған ұнайды.

Мектепке дейінгілердің когнитивтік дамуы

.Доджер Браун көптеген тілдік жұмыстың авторы болып табылады. Браун және оның коллегалары көптеген топтық балаларды зерттеп, оның ішіне 3 тілді жазды. Адам Ева және Сара Орташа ұзын түсінігін айтуын қолдайды. Броун нақты 5 тіл стадиясына бөлді. Сол 3 баланың зерттеуге қатысқан жинақылықтары бәрімен бірдей болды, тағыда сол сияқты балалармен бірдей болды. Кейбір балалардың білуі және ережелері бәрінен бұрын қалыптасты.Әрбір стадияда мінездемелері көптеген балалардың тілдік қателіктері анықталды.

1-ші стадия: осы 1-ші стадияға екі сөзді ұсыныс мінездеме керек. Бұл осы нақты кезең,алғашқы рет телеграфтық тіл пайда болды. Броун, осы структураның артында бала өзі сөздің орнына ұсыныс анықталынды. Mines олар тіршілік етуге тырысады, жоғалу және оралу осы қажеттілік әсер етеді.

2-ші стадия:Бұл стадияға тілдің қалыптасуына ең үлкен түсініктерді мінезді қолданылады. Мұнда бала сөзді өзгереді, бірақ ол сөз оларға таныс болады. Олар өткен уақыттың етістіктер, формалар қолдарынан келеді. Мыс; ойнаймын-ойнадым, көпше түрінде зат есімдер ереже бойынша өзгеріп тұрады. Кішкентай балалардың балалық шағында қызықты ой қалыптасады, жоғарғы регулярлық-генеризация қиын ереже сөзден өзгеруі пайда болады.

Бұрында балалар осы бұрыс етістікті қолданады.

3-ші стадия: Осы 3-ші стадияда балалар өзгермелі түрде жай сөйлемдерді үйренеді. Олар басымды және басымсыз сөйлемдерді және барлық сұрақтарды қойып және сол себептен жай сөздерді қолданылады.

Басымды сөйлемдер жазып балалар басымды сөйлемдер айтады.

4-5 стадияда: Бұл стадияда балалар өздерін қиын түрде үйренеді. Балалар синпоксиетті жақсы біледі. 4-5 жасында және оны әрі қарай қолданады.

Мектепке дейінгі балалар 2-3 сөзден күндердің күнінде жаттай бастайды. Мысалы: осы «әне» басқа сөздер қатынастық обьект арқылы «төмен» деген сөздер қалыптасады. Олар кей кезде өздерінің ойларын айтқысы келеді, бірақ ол өзінің керек сөзін есіне түсіре алмайды. Кейде балалар сөздерді ойдан шығарады. Мысалы: мама мынаны жазып берші сол сияқты 3 жастағы балалар кей кезде қиындықтарды сезінудің біраз өз ойларын әрі қарай айта алады. 4-5 жастағы балалардың көбі етістік ережелерін қолданады, бірақ кейде олардың онша қателіктерін түсінеді.

Әртүрлі мәдениетте балалардың өздерінің тілдер және көптеген әдістемелері қалыптасқан, ата-аналар балаларға көмектеседі. Зерттеу бойынша маерикандық балаларды бақылап үлкендер балаларды қарау үшін көптеген сұрақтар қалыптасады. Мысалы.: олар көптеген болып жатырған нәрселерді түсіне ме? Деген соларды сөйлеу үшін ойындық процесті айқындайды. Ата-аналар анда-санда баланың сырт келбеті, сөйлеуі болып образда қалыптасады. Күндегі үлкендермен қарым –қатынасы арқылы және ақпарат алмасу арқылы олар көп нәрсені түсінгісі келеді. Ата-ананың тілі бала тіліне көп мағына бермейді. Жекелік және сөздік балаларда қалыптасуы ортаға байланысты. мысалы: егіздердің сөздік тілі жай темппен қалыптасады.

Ата-аналар балалармен сөйлескенде, олар өз балаларына көп нәрсе береді, ортада өздерін мысалдарын айтуға тырысады.