Пайдалықазбалар деп, қазіргітехниканың даму деңгейінде, табиғитүрінденемесеөңделгенненкейіншаруашылықтапайдалануғаболатынминералдар мен тау жыныстарынайтады.
таулыаймақтарда (қатпарлыжәнеқатпарлы-жақпарлыаудандарда) жәнешөгіндіқабығынанайырылғанплатформалардарудалықазбаларкенікөптепкездеседі.
Ал шөгіндітүріндегіпайдалықазбаларды (мұнай, газ, көмір, уран жәнет.б.) шөгіндіқабығы бар платформаларда (жазықтарда) кездестіругеболады.
Пайдалықазбаорындарыжанатын, кенжәнекенемесболыпүштопқабөлінеді.
Жанатынпайдалықазбаларға мұнай мен газ, көмір, уран жәнет.б. кенорындарыжатады.
2)Дүниежүзілікмұхиттыңбетіүздіксізқозғалыстатербелмеліжәнеілгермеліқозғалыстаржасайды.
толқындаржелдіңәсеріненпайдаболады. Желсоғабастағандатеңізүстіндетолқынкөтеріледі. Толқын көтерілген кезде теңізге қарасақ, толқындар жарысып бара жатқандай көрінеді. Толқынның қимасынан оның пішінін көруге болады. Су бетінің деңгейінен жоғары көтерілген толқынның еңбиік бөлігі толқынның қыры немесе жалы, су бетінің деңгейіненең төмен жатқан бөлігін толқынның табаны деп атайды. Көршілесекіқырдыңнемесежалдыңарасындағыарақашықтық толқыныңұзындығы, ал табанынан қырына дейінгі қашықтық толқынның биіктігі деп аталады.
Цунами – көлемі өте үлкен толқындар, олар желдің әрекетінен емес, су астындағы өте күшті жерсілкінуінен пайда болады. «Цунами» – жапонсөзі: «цу» – қойнау, «нами» – толқын деген мағынаны білдіретін діктен, жерсілкінуден немесе су түбіндегі жанартаудың атқылауынан туатын толқындарды цунами депатайды. Цунами қалай пайда болады? Суғатаслақтырғанда су бетінепайдаболатыншеңберлерсияқты, жерсілкінуорталығынанжан-жаққа цунами толқындарытарайды. Ашықмұхиттацунамидыңбиіктігі 1 м-денаспайды, ал ұзындығы 100-200 км-гежетеді, ол аса байқалмайдыжәнеқауіпсізболады.
Толысу мен қайтуқұбылыстары. Желжоқ, судыңбетітып-тынышболса да, теңіздеңгейіөзгереді. Теңіздерде су деңгейітәулігінеекіреткөтеріледіжәнеекіреттөмендейді. Жағалауданқарағандатеңізтынысалатынсияқтыболыпкөрінеді. Бұл – толысу мен қайту құбылыстары.
3)Заттықсабақ – балалардыңтаныпбілетінзаттыңсуретінемесе модель түрінденемесетікелейөзіменжүргізетінсабақтыайтады.
Заттықсабақтар- оқушылардыңайналасындағыматериалдықдүниеніқұрайтынкезкелгенжекебірзат не болмасаденетуралысабақоғантабиғаттыңалуантүрлізаттары –минералдар, өсімдіктер, жануарлар, табиғиматериалдарданжасалғанәртүрлізаттаржатады.
Заттықсабақтароқушыларғадүниетануыныңалғашқысатысы-нақтықабылдауменқатарайналадағыдүниеніңформасы мен құбылыстарытуралыайқынматериалистікұғымдардыңжинақталуынқамтамасызетеді. Балалардыңзаттармен- материалдықдүниебөліктеріментікелейтанысуынәтижесіндеигергенөміртәжірибесінегізінде оны дүниекөрінісі жайындағыұғымытереңдеп, кеңейедіжәнеадамныңтұрмыстықтәжірибесіқалыптасады.