Жиынтық бағалауға арналған әдістемелік ұсыныстар 10-сынып (жаратылыстану-математикалық бағыт) Нұр-Сұлтан қ., 2019 Құрметті мұғалім!
жүктеу/скачать 2,22 Mb.
|
osh sor kazahskiy-jazyk emn 10-klass kaz
- Бұл бет үшін навигация:
- «Адамзат дамуының жаһандық мәселелері. Тілдік жүйе және норма» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған ақпарат (рубрика)
- Білім алушының аты-жөні ________________________________________________
- «Адам өмірін сақтау. Тілдік жүйе және норма» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
- Ойлау дағдыларының
- Тапсырма Берілген екі мәтінді мұқият оқыңыз. Жылдың басты ғылыми жаңалықтары
- Гендік инженерия арқылы адам мүшелері өсірілді.
- Жасанды тері жасап шығарылды.
- Омырау ісігін емдеудің жаңа жолы табылды.
- Жас көрінудің құпиясы ашылды.
26
Білім алушының аты-жөні ________________________________________________
27
Тапсырма Берілген екі мәтінді мұқият оқыңыз. Жылдың басты ғылыми жаңалықтары Ғалымдар адам өмірін ұзарту үшін барын салып зерттеу жүргізіп жатыр. Бұл еңбектері нәтижесіз емес. Олар адам ДНК-сын ауыстырудың жолын тапты. Сол арқылы осы уақытқа дейін емі табылмаған көптеген ауруларды емдеуге болады. Гендік инженерия арқылы адам мүшелері өсірілді. Ғалымдар донорлық мүшелердің жетіспеушілігі енді азаяды деп сендіруде. Себебі америкалық ғалымдар гендік инженерия арқылы адам мүшелерін өсірудің жолын тапты. Калифорния университетінің профессорлары CRISPR технологиясы арқылы шошқаның ішінде адам мүшелерін өсіріп, тәжірибе жасап көрген. Ол үшін шошқаның эмбрионынан ұйқы безіне жауапты ДНК-ны алып, орнына адамның индукцияланған діңгекті жасушаларын салады. Осы арқылы шошқаның ішінде адамның ұйқы безі өсіп шығады деп болжап отыр. Бұндай эмбриондар “химер” деп аталады. Әзірге ғалымдар “химерлерді” тек 28 күнге ғана шошқаның ішінде қалдырып көрді. “Химерді” зерттеген ғалымдар осы жолмен донорлық мүшелерді өсіруге болады деп отыр. Жасанды тері жасап шығарылды. Жасанды тері – фантастикалық фильм үшін емес, кәдімгі адамның терісін алмастыру үшін ойлап табылған. Ол адам терісінен аумайды, сол сияқты созылмалы, сол сияқты тегіс. Оны әжімдерді азайту үшін косметикалық жолда немесе түрлі тері аурулары кезінде қажет болатын ылғалдандыру үшін қолдануға болады.Гарвард медициналық институты мен Массачусетс технологиялық институты ғалымдары жасанды теріні бірнеше адамның қолына, аяғына, көзінің астына жабыстырып көрді.Тері синтетикалық материалдан жасалғанымен, ауа өткізетін саңылаулары бар. Соның арқасында терінің тыныс алуына кедергі келтірмейді. Әрі қандай ауа райы болса да, түсіп қалмайды.Ғалымдар бұл теріні енді коммерциялық мақсатта пайдаланғалы отыр. Ол үшін тері ауруы бар адамдарға жасанды теріні жабыстырып, сынақ жүргізіп көрмекші. Омырау ісігін емдеудің жаңа жолы табылды. Британдық ғалымдар 11 күннің ішінде қатерлі ісікті азайтып, кейбір түрін жойып жіберетін 2 препарат тапты. Басында олар рак жасушаларының тасымалына аталған препараттардың қалай әсер ететінін көрмек болып, ота 28 жасатуға келген әйелдерге енгізіп көрген. Диагноз қойылып, ота жасалатын уақыт аралығында препарат қатерлі ісіктің белгілерін бірін қалдырмастан жойып жіберген. Бұл жаңалыққа ғалымдардың өзі де таң.Бұл препараттар «Lapatinib» және «Trustumazab» деп аталады. Соңғысы Herceptin деген атпен танымал. Олар омырау ісігінің пайда болуына әкелетін HER2 ақуызына әсер етеді. Жас көрінудің құпиясы ашылды.Ғалымдар ғасырлар бойы жас көрінудің құпиясын табу үшін еңбектеніп келеді. Жақында олар сары өңді адамдарда ғана болатын ген тапты. Бұл ген тікелей теріге жауап береді.Ғылыми тілде MC1R деп аталатын ген теріні ультракүлгін сәулелерден қорғайды. Нәтижесінде тері ылғалдылығын сақтап, әдеттегіден жас көрінеді. Бұны дәлелдеу үшін Unilever компианиясы мен Нидерландтағы Эразмуз Университетінің ғалымы Дэвид Гунн бастаған профессорлар 2693 адамды ешбір бояусыз суретке түсіріп, өзге адамдарға көрсетіп, кімнің жасы қаншада екенін сұраған. Нәтижесінде сары шашты адамдардың түрі жас көрінетіні анықталған. Клон адам қажет пе? Адамзат баласы жаңа ғаламат өзгерістің табалдырығында тұр. Бұл гендік инженерияның жаңа бағыты клондауға қатысты. Клондау арқылы адамның биологиялық жасын ұзартуға және адам өмірінің шексіз жалғасуына мүмкіндік ашылады. Бұдан бөлек, қоғам алдында этикалық, философиялық, құқықтық, діни, әлеуметтік проблемалар да пайда болады. «Клон» деген сөз көне грек тiлiнен аударғанда «бұтақ» деген мағынаны бередi. Бұл құбылыс тiрi табиғатта жиi кездесiп отырады. Мәселен, бактерия немесе амеба бөлiнген кезде өз-өзiн клондайды. Мұндай құбылысқа бiр тұқымнан өнген бiр түп картопты, ұрықтанған жасушадан пайда болған бiржұмыртқалы егiздердi жатқызуға болады. Жалпы, клондаудың екi түрi бар. Соған орай, тiршiлiк иесiн бүтiндей немесе белгiлi бiр мүшесiн ғана жасанды жолмен жасауға болады. Осы екi әдiстiң соңғысын «терапиялық клондау» деп атайды. Қазiр дамыған мемлекеттерде адамның ағза мүшелерi өсiрiлiп, трансплантология, яғни ағза мүшесiн ауыстыру iсiне қатысты салада бұл барынша қолданысқа енiп жатыр. Бүтiндей клондауды әдетте «көшiрме» деп атайды. Асыл тұқымды малдар мен ерекше жануарлардың түрлерiн сақтап қалу үшiн бүгiнде осы әдiске сүйенедi. Америкалық «Genetic Savings & Clone» және оңтүстіккореялық «RNL Bio» биотехнологиялық компаниясы қалауын білдірген кез келген адамның жақсы көретін ит, мысығын клондап беруге тапсырыс қабылдайтындықтарын мәлімдеген. Бірақ алғашқы компания тапсырыс берушілердің жоқтығынан жабылып қалды. Себебі оның ақысы өте қымбат. Жалпы, әлем елдерінде тәжірибе үшін, қой, ит, мысық сияқты жануарлар әлі де клондалу үстінде. Италяндық эмбриолог ғалым Северино Антинори үш баланы клондағандығын және 62 жастағы әйелдiң бала көтеруiне де себепшi болғандығын айтады. Алайда ауызша айтқаны болмаса ғалым айғақ ретінде ешқандай дәлел көрсете алмаған. Жасанды адам жасауға қарсылық бiлдiрушiлер қыруар қаржыны қажет ететiн клондау әдiсiнiң әзiрге адамзатқа қажеті жоқтығын, жасанды адам бәрiбiр жасанды күйiнде қалатындығын алға тартады. Олар көп жағдайда физиологиясы нашар, ой-өрiсi жетiлмеген болуы мүмкін, әрі клондарда қартаю үрдісі қарқынды жүріп, жасы отыздан аспайды. Жасанды адам жасауға еркін жол ашылса, қылмыс әлемінде бассыздықтар белең алуы мүмкін. Себебі клондар арқылы өз мақсатына жеткісі келетіндердің шығуы ықтимал. Тiптi, кейбiр мемлекеттер әскерiн жасанды адамдармен жасақтап, соғыс өртiн тұтандыруы да ғажап емес. Ал пайдалы тұсы, жақынынан айырылғандар жасанды жол арқылы оларды қайталап жасату арқылы қайғысын басуға мүмкіндік алады. Әсiресе, баласын ажалдан арашалай алмаған ата-аналар үшiн бұл әдiс жұбаныш болар едi. Клондалған адам түпнұсқадан айнымайды, тіпті саусақ таңбаларына дейін бірдей болады. Ғалымдардың бiр бөлiгi түбінде бір гендiк инженерияның қызметiнен бас тарта алмайтын күн туатынына сенiммен қарайды. Бірақ әр адам қайталанбас жеке тұлға. Ол өмірге бір рет қана келуі тиіс. Айша АРМАНҚЫЗЫ 29
Екі мәтіннің тақырыбын, мақсатты аудиторияға сәйкес қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстырыңыз.
Мәтін бойынша қажетті лексикалық құрылымдар мен клишелерді қолданып, «Гендік инженерия арқылы адам өмірін сақтау дұрыс па?» деген тақырыпқа өз көзқарасыңызды дәлелдеп, эссе жазыңыз. ________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________ 30
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||