- ортаңғы (метакорпальды) бульбус, 5 - мойнақ (истмус), 6 - нерв сақинасы

5 - без жолы, 6 - нерв сақинасы, 7 - өңеш безі, 8 - ортаңғы ішек; В -Mononchus sp.;

1 - ауыз қуысы, 2 - нерв сақинасы, 3 - өңеш, 4 - ортаңғы ішек; Г - Hoplolaimus

tylenchiforum; 1 - стилеттің ұшы, 2 - стилет, 3 - стилеттің домалақ бөлігі, 4 - бұлшықет

(протрактор), 5 - өңеш; Д - Ancylostoma caninum-ның ауыз қуысы; 1 - тістері, 2 - өңеш

Нематодтардың зәр шығару және нерв жүйесі: А,Б - тармақталған мойын
бездері (Secementea класс тармағы); В - шомбал типті мойын безі (Adenophorea класс тармағы);
АДЕНОФОРЕА КЛАСС ТАРМАҒЫ - ADENOPHOREA
Бұлар теңіздерде, тұщы суларда, топырақта тіршілік ететін нематодтар. Кейбір түрлері өсімдіктердің, жануарлардың паразиттері.
Тері сезу мүшелері - қылтаншалар, папиллалар түрінде. Папиллалар нашар дамыған. Қылтаншалар құрттың бүкіл дене бойында орналасқан. Амфидалары жақсы жетілген, ірі, жұмыр, спираль, қалта тәрізді. Паразитті түрлерінде олар дамымаған. Фазмидалары жоқ. Теңізде тіршілік ететін кейбір түрлерінде жарық сезгіш пигментгі дақтары (көзшелері) болады.
Зәр шығару жүйесіндегі мойын безі шомбал типті, түтікшесі қысқа.
Қосымша ретінде гиподермальды бүйір және терминальды құйрық бездері болады, соңғысынан бөлінген зат, суда қатып, құрттың субстратқа бекінуіне мүмкіндік жасайды. Бурсальды қанатшалары дамымаған. Көпшілігі бүкіл денесімен тыныс алады, кутикуласы жұмсақ, қорғаныш қабілеті нашар.
Аденофореа класс тармағы екі отрядқа бөлінеді: хромадорида - Chromadorida және эноплида - Enoplida.
Хромадоридалар өте ұсақ, еркін тіршілік ететін құрттар, теңіз түбіндегі органикалық тұнбасы мен топырақта (Plectidae тұқымдасынан) шіріген заттардың арасында жиі кездеседі.
Эноплидалар - жыртқыштар, теңізде, тұщы суда, топырақта кең тараған. Аздаған түрлері (Mermitidae, Dioctophymidae, Trichocephalidae тұқымдасынан) насекомдардың, сүтқоректілердің, адамның паразиттері. Маңызды өкілдері: Dioctophyme renale - алып свайнигі, Trichocephalus trichiurus - түкбасты құрт, Trichinella spiralis - спиральды трихинелла.
Dioctophyme renale - алып свайнигі - иттің, қасқырдың, түлкінің бүйрегінде паразиттік тіршілік етеді. Ұрықтанған жұмыртқалары иесінің бүйрегінен несеп заттары арқылы сыртқа шығарылады. Ары қарай даму үшін жұмыртқалар жауын құрттың (Lumbriculus variegatus) ішегіне түсуі қажет. Құрттың ішегінде жұмыртқадан шыққан личинкалар дене қуысына өтіп қан жүйесіне түседі де, бірнеше рет түлейді. Егер де, ит ішінде личинкасы бар жауын құртты жұтса, онда личинкалар иттің ішегін тесіп, дене қуысына одан бүйрегіне өтіп, ересек формасына айналады. Осылайша паразит иесін алмастыру жолымен дамиды.
Trichocephalus trichiurus - түкбасты құрт (қылбас құрт) адамның соқыр ішегінде және тоқ ішегінде (өте сирек) паразиттік тіршілік етеді. Ақшылдау түсті, аталығының ұзындығы 30-40 мм, аналығының - 25-50 мм. Денесінің алдыңғы жағы қылдай жіп тәрізді жіңішкерген, онымен ол ішектің кілегейлі қабықшасында бұрғылап терең енеді. Сондықтан да оны ішектен шығару өте қиын.
Жұмыртқалары тек қана сыртқы ортада, суда немесе ылғалды топырақта дамиды. Адамға жұмыртқалары су, жуылмаған көкөніс арқылы жұтудың нәтижесінде жұғады. Жұмыртқадан шыққан личинка ішектің қабықшасына бекініп, бір айдан соң ересек құртқа айналады. Ішек ісініп, ас қорыту жүйесінің қызметі бұзылады.
Trichinella spiralis - спиралъды трихинелла адамның қауіпті паразиті. Сонымен қатар шошқаның, егеуқұйрықтың және басқа да сүтқоректілердің паразиті. Аталығының ұзыңдығы 1,5 мм, аналығының - 4 мм. Ересек түрлері иесінің ішегінде, ал личинкалары солардың бұлшықеттерінде тіршілік етеді. Осыған сәйкес екі кезеңі байқалады: ішек трихинелласы және бұлшықет трихинелласы. Тіршілік циклінің барлық кезеңдері иесінің ішінде ғана өтеді, сыртқы ортаға шықпайды .
Адамның трихинеллезбен зақымдануы шошқаның шала қуырылған (пісірілген) етін жегеннен болады. Шошқаның зақымдануы өлген егеуқұйрық тышқанның трихинеллалары бар етін жеуден, ал егеуқұйрықтылар трихинеллезбен ауырған егеуқұйрықты кеміру арқылы кеселге ұшырайды.
Иесінің ішегіне түскен бұлшықет кезеңіндегі трихинеллалар өзінің капсуласынан босап, тез өсіп 2-3 күннен соң жыныстық дәрежесіне жетіп, ұрықтанады. Бұл ішек трихинеллалары. Аналығы өзінің екі ай тіршілік барысында 2000-ға жуық личинкаларын тірідей туады. Личинкалар ішек қабырғасын тесіп, лимфа және қан жүйесіне түседі де, қан тамырлары арқылы әр түрлі мүшелерге, әсіресе бұлшықеттерге тарайды. Осы мүшелерде өсіп, ақырында спираль тәрізді бүктетіліп, оның төңірегінде дәнекер тканінен құрылған капсула қалыптасады. Кейін капсуланың қабырғасына ізбест жиналып, ол ақ түсті болып тұрады. Бұл бүлшықет трихинеллалары. Осылайша, трихинелланың даму циклі иесінің ішінде ғана өтеді. Трихинеллез ауруын туғызады.
Назарларыңызға рахмет!

жүктеу/скачать 4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: