Білім берудің және оқытудың әдістері

1.Микробиология және вирусология ( жалпы бөлім ): Оқу құралы Ү.Т. Арықбаева,К.Х. Алмағанбетов, Н.М. Бисенова, Н.Б.Рахметова,Г.Д. Асемова, К.Б. Койшебаева, С.К.Бисимбаева,Н.В. Калина /1-ші басылым.(Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша жоғары оқу орындарының студеттеріне арналған оқу құралы)-Астана,2005.-208 б.;

2.Микробиология және вирусология( жеке бөлімі ): Оқу құралы Ү.Т. Арықбаева,К.Х. Алмағанбетов, Н.М. Бисенова, Ә.Ө Байдүйсенова Н.Б.Рахметова,Г.Д. Асемова, К.Б. Койшебаева, С.К.Бисимбаева,Н.В. Калина /1-ші басылым.(Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша жоғары оқу орындарының студеттеріне арналған оқу құралы)-Астана,2006.-199 б.;

3.Жалпы микробиология( оқу-әдістемелік құрал).Микробиология кафедрасының профессорлары Б.А.Рамазанова, А.Л..Котова,Қ.Қ.Құдайбергенұлы, оқытушылар:Б.М.Хандиллаева,Г.Р. Амзеева,Т.С.Бегадилова,А.М.Бармакова, Д.Ж.Батырбаева.Алматы-2006,176 б.

4.Жеке микробиология ( оқу-әдістемелік құрал). Микробиология кафедрасының профессорлары Б.А.Рамазанова, А.Л..Котова,Қ.Қ.Құдайбергенұлы,доценттер С.Ш.Шакиев,А.А.Стамкулова,Н.Т.Таурбаева, оқытушылар:Б.М.Хандиллаева,Г.Р. Амзеева,Т.С.Бегадилова, А.М.Бармакова, Д.Ж.Батырбаева. Алматы-2006,176 б.

Қосымша:

1. Микрооргонизмдер морфологиясы (оқу әдістемелік құрал) Б.А.Рамазанова, А.Л.Котова, Қ.Қ.Құдайбергенұлы, Б.М.Хандиллаева, Г.Р.Амзеева. (А.Л.Котованың ред.).-Алматы, 2007 .-128б.

2. Микроорганизмдер физиологиясы. (Оқу әдістемелік құрал) Б.А. Рамазанова, А.Л.Котова, Қ.Қ.Құдайбергенұлы, Б.М.Хандиллаева, Г.Р.Амзеева..-Алматы.,2007,-132 б.

3. Микроорганизмдер экалогиясы. (Оқу әдістемелік құрал) Б.А.Рамазанова, А.Л.Котова, Қ.Қ.Құдайбергенұлы, Б.М.Хандиллаева, Г.Р.Амзеева.-А.,2007-96 б.

4. Микробтарға қарсы қолданылатын препараттар. (Оқу әдістемелік құрал) .Б.А.Рамазанова, А.Л.Котова, Қ.Қ.Құдайбергенұлы, Г.Р.Амзеева. А.,2007,-48 б.

5. Инфекция туралы ілім. Оқу құралы Б.А.Рамазанова, А.Л.Котова, Қ.Қ.Құдайбергенұлы..-А.,2007,-112 б.

6. Жалпы микробиологиядан лабораториялық сабақтар боиынша оқу-әдістемелік құрал ( А.Л.Котованың ред.). А.,1997.

19. 
    Рамазанова Б.А.., Қ. Құдайбергенұлы, А.Л. Котова және т.б.-Жалпы микробиология. Оқу-әдістемелік құрал.-Алматы. 2008 ж. 391 бет.
    
20. 
    Рамазанова Б.А.., Құдайбергенұлы Қ. Медициналық микробиология оқулық-Алматы 2010
    
21. 
    Медицинская микробиология: оқулық /Б.А. Рамазанова (ж.б.); ҚР Білім және ғылым министрлігі.-Алматы: «Print-S», 2011.-200 экз.
    
22. 
    Жеке бактериология: оқу құралы/ Б.А. Рамазанова (ж.б.).-Алматы: Б.ж., 2010.-32 экз.
    
23. 
    У.Т. Арықпаева., А.Н. Саржанова., Е.Х. Нуриев. Медициналық микробиология оқу құралы 1-2 том.-Қарағанды 2012.
    
24. 
    www.google.kz
    

1. Шоқанов Н. Микробиология [Электронды ресурс]: оқулық. – Электрон. Текстовые дан. (24,9 Мб). – Алматы: Арыс баспасы, 2003. -192 эл. опт. диск (CD-ROM).

2. Медицина 3 курс [Электронды ресурс]: курс лекций. – Электрон. текстовые дан. (24,0 Мб). – М: ИД «Равновесие», 2005. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

3. Медицинская микробиолигия АТЛАС – руководство по бактерологии, микологии, протозоологии и вирусологии [Электронды ресурс]: для студ. и врачей/под ред. А.С. Быкова. –М., 2001. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

4. Практикум к лабораторным занятиям по общей микробиологии [Электронды ресурс]: учебно-метод. Пособие / Р.Т. Джанабаев [и др.] –Ш., 2004. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).
7. Бақылау ( тесттер, есептер. және т. б.)

Жағдайлық есептер:

1. Анаэробтардың таза дақылын алу үшін лаборант тоңазытқыштан алынған Китта-Тароцци ортасына зерттелінетін материалды егеді. Сосын инкубация кезеңінде термостатқа салады. Таза дақыл алуда қандай қателік жіберілді?

2. Шымкент қаласында ішек инфекциясының өршіген кезінде зертханада бір топ аурудан дизентерия, іш сүзегі, тырысқақ вибрионы бөліп алынып талданған. Бөлінген қоздырғыштарды арнайы микробиологиялық терминдермен негіздеңіз.

3. ОҚО 1998 ж. Келес ауданындағы тырысқақтың өршіген кезінде тырысқақ вибрионы бір уақытта судан, аурудан және тасымалдаушыдан бөліп алынған. Осыны арнайы микробиологиялық терминдермен негіздеңіз.

4. Бактериялардың бірқалыпты популяциясын бөліп алу үшін дәрігер - бактериолог өскен микроорганизмдерді тығыз қоректік ортадағы бөлінген колонияның бір бөлігін алады. Бұл процестерді арнайы микробиологиялық терминдермен негіздеңіз.

5. Гисс ортасына егілген бактериялық дақылдың инкубациялық тәуліктен кейін глюкозасы бар пробиркадағы қоректік ортаның түсі газ түзе өзгереді. Бұл өзгеріс нені білдіреді?

6. «Шұбар» қатардағы егілген дақылдың 24 сағаттан кейін пептонды суы бар пробиркада Гисс ортасының бұлдырауы байқалады. Ортаны 1 атмосфералық қысымда лаборант стерилдеген болатын. Дифференциалды көміртегісі бар ортаны дайындау және стерильдеу кезіндегі қателіктер мен дұрыстарды атаңыз.

7. Созылмалы стафилококты инфекциямен ауыратын науқастың, ұзақ уақыт химиотерапиялық препараттармен емделгеннен кейін, ЖСА – да колония терісінде алтындатылған стафилокок дақылы бөлініп алынады. Стафилококтардың колониясын, колониясында ауысуын қалай түсіндіруге болады?

8. Ультракүлгін әулелермен сәулелендіргенде капсулуші клебсиелла дақылдары капсула түзуші қабілеттілігін жоғалтады. Тышқанны арушаңдық қызметі де жоғалады. Аурушаңдықтың жоғалуы мен капсула синтездеу қабілеттілігін қалай түсіндіруге болады?

Тесттер:

1. Жағынды препаратта коктардың орналасуы неге байланысты:

1. 
   конъюгация процесіне
   
2. 
   әр кеңістік бағытта бөлінуіне
   
3. 
   коктар көлеміне
   
4. 
   талшықтар саны және орналасуына
   
5. 
   капсула түзеу ерекшелігіне
   

1. 
   таразы
   
2. 
   Петри табақшасы
   
3. 
   шыны түтікше
   
4. 
   электроплита
   
5. 
   бұйым шынысы
   

1. 
   изомераза фермент
   
2. 
   лиаза
   
3. 
   трансфераза
   
4. 
   гидролаза
   
5. 
   оксидоредуктаза
   

1. 
   пермеаза
   
2. 
   нейроамидаза
   
3. 
   изомераза
   
4. 
   липаза
   
5. 
   транcфераза
   

1. 
   активті транспорт
   
2. 
   бағыттағы ену жолы
   
3. 
   жеңілдетілген диффузия
   
4. 
   пассивті диффузия
   
5. 
   жеңілдетілген транспорт
   

1. 
   микоплазмалар
   
2. 
   бактериофагтар
   
3. 
   саңыраукұлақтар
   
4. 
   риккетциялар
   
5. 
   актиномицеттер
   

1. 
   сахаралиттік
   
2. 
   дақылдық
   
3. 
   морфологиялық
   
4. 
   протеолиттік
   
5. 
   тинкториальды
   

1. 
   диференциальды -диагностикалы
   
2. 
   арнайы
   
3. 
   элективті
   
4. 
   негізгі
   
5. 
   қышқылданған
   

1. 
   аукстотрофтар
   
2. 
   аутотрофтар
   
3. 
   гетеротрофтар
   
4. 
   аминотрофтар
   
5. 
   прототрофтар
   

1. 
   ылғал
   
2. 
   құрғақтық
   
3. 
   ауа
   
4. 
   сілтілі орта
   
5. 
   жарық
   

1. 
   ДНҚ- вирустарға
   
2. 
   күрделі вириондарға
   
3. 
   жәй вириондарға
   
4. 
   минус жіпшелі РНҚ вирустарға
   
5. 
   плюс жіпшелі РНҚ вирустарға
   

1. 
   нуклеин кышкылдарының
   
2. 
   ферменттердің
   
3. 
   белоктардың
   
4. 
   полисахаридтердің
   
5. 
   липидтердің
   

1. 
   трансформация
   
2. 
   репарация
   
3. 
   трансдукция
   
4. 
   конъюгация
   
5. 
   диссоциация
   

1. 
   диссоциация
   
2. 
   трансформация
   
3. 
   конъюгация
   
4. 
   репарация
   
5. 
   трансдукция
   

1. 
   Кох
   
2. 
   Мечников
   
3. 
   Уотсон
   
4. 
   Мак-Карти
   
5. 
   Мендель
   

1. 
   Hlj –плазмидалар
   
2. 
   R -плазмидалар
   
3. 
   Col -плазмидалар
   
4. 
   F -плазмидалар
   
5. 
   Ent -плазмидалар
   

1. 
   Col -плазмидалар
   
2. 
   Ent -плазмидалар
   
3. 
   F -плазмидалар
   
4. 
   Hlj –плазмидалар
   
5. 
   R -плазмидалар
   

1. 
   ДНК
   
2. 
   РНК
   
3. 
   полипептид
   
4. 
   фермент
   
5. 
   ақ уыз
   

1. 
   ақ уыз
   
2. 
   фермент
   
3. 
   бактерия токсині
   
4. 
   жыныстық талшықтар
   
5. 
   нуклеин қышқылы
   

1. 
   бактерия токсині
   
2. 
   жыныстық талшықтар
   
3. 
   ферменттер
   
4. 
   ақ уыз
   
5. 
   нуклеин қышқылы
   

№ 3

3. Оқыту мақсаты: Негізгі топқа кіретін антибиотиктердің бактерияларға қарсы әсер ету механизміне түсінік беруді, бактериялардың антибиотиктерге сандық сапалық әдістерімен сезімталдылығын анықтауды үйрену.

Стерилизация,дезинфекция,антисептика және асептика әдістерін үйрену.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Химиотерапияның препараттарына анықтама беріңіз.

2. Химиотерапияның негізгі топтары.

3. Антибиотик терминіне анықтама беріңіз. Антимикробтық әсер ету механизімі, химиялық құрамы, шығу тегі бойынша антибиотиктердің жіктелуі.

4. Антибиотиктердің әсер еті спектрі бойынша жіктелуі.

5. Бактериялардың дәрілерге тұрақтылығы.

6. Вирусының химиотерапияға тұрақтылығының біріншілік себебі.

7. Инфекциялық аурулардағы антибиотикатерапиясындағы асқынуның дамуы.

1.Микробиология және вирусология ( жалпы бөлім ): Оқу құралы Ү.Т. Арықбаева,К.Х. Алмағанбетов, Н.М. Бисенова, Н.Б.Рахметова,Г.Д. Асемова, К.Б. Койшебаева, С.К.Бисимбаева,Н.В. Калина /1-ші басылым.(Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша жоғары оқу орындарының студеттеріне арналған оқу құралы)-Астана,2005.-208 б.;

2.Микробиология және вирусология( жеке бөлімі ): Оқу құралы Ү.Т. Арықбаева,К.Х. Алмағанбетов, Н.М. Бисенова, Ә.Ө Байдүйсенова Н.Б.Рахметова,Г.Д. Асемова, К.Б. Койшебаева, С.К.Бисимбаева,Н.В. Калина /1-ші басылым.(Медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша жоғары оқу орындарының студеттеріне арналған оқу құралы)-Астана,2006.-199 б.;

3.Жалпы микробиология( оқу-әдістемелік құрал).Микробиология кафедрасының профессорлары Б.А.Рамазанова, А.Л..Котова,Қ.Қ.Құдайбергенұлы, оқытушылар:Б.М.Хандиллаева,Г.Р. Амзеева,Т.С.Бегадилова,А.М.Бармакова, Д.Ж.Батырбаева.Алматы-2006,176 б.

4.Жеке микробиология ( оқу-әдістемелік құрал). Микробиология кафедрасының профессорлары Б.А.Рамазанова, А.Л..Котова,Қ.Қ.Құдайбергенұлы,доценттер С.Ш.Шакиев,А.А.Стамкулова,Н.Т.Таурбаева, оқытушылар:Б.М.Хандиллаева,Г.Р. Амзеева,Т.С.Бегадилова, А.М.Бармакова, Д.Ж.Батырбаева. Алматы-2006,176 б.

Қосымша:

1. Микрооргонизмдер морфологиясы (оқу әдістемелік құрал) Б.А.Рамазанова, А.Л.Котова, Қ.Қ.Құдайбергенұлы, Б.М.Хандиллаева, Г.Р.Амзеева. (А.Л.Котованың ред.).-Алматы, 2007 .-128б.

2. Микроорганизмдер физиологиясы. (Оқу әдістемелік құрал) Б.А. Рамазанова, А.Л.Котова, Қ.Қ.Құдайбергенұлы, Б.М.Хандиллаева, Г.Р.Амзеева..-Алматы.,2007,-132 б.

3. Микроорганизмдер экалогиясы. (Оқу әдістемелік құрал) Б.А.Рамазанова, А.Л.Котова, Қ.Қ.Құдайбергенұлы, Б.М.Хандиллаева, Г.Р.Амзеева.-А.,2007-96 б.

4. Микробтарға қарсы қолданылатын препараттар. (Оқу әдістемелік құрал) .Б.А.Рамазанова, А.Л.Котова, Қ.Қ.Құдайбергенұлы, Г.Р.Амзеева. А.,2007,-48 б.

5. Инфекция туралы ілім. Оқу құралы Б.А.Рамазанова, А.Л.Котова, Қ.Қ.Құдайбергенұлы..-А.,2007,-112 б.

6. Жалпы микробиологиядан лабораториялық сабақтар боиынша оқу-әдістемелік құрал ( А.Л.Котованың ред.). А.,1997.

25. 
    Рамазанова Б.А.., Қ. Құдайбергенұлы, А.Л. Котова және т.б.-Жалпы микробиология. Оқу-әдістемелік құрал.-Алматы. 2008 ж. 391 бет.
    
26. 
    Рамазанова Б.А.., Құдайбергенұлы Қ. Медициналық микробиология оқулық-Алматы 2010
    
27. 
    Медицинская микробиология: оқулық /Б.А. Рамазанова (ж.б.); ҚР Білім және ғылым министрлігі.-Алматы: «Print-S», 2011.-200 экз.
    
28. 
    Жеке бактериология: оқу құралы/ Б.А. Рамазанова (ж.б.).-Алматы: Б.ж., 2010.-32 экз.
    
29. 
    У.Т. Арықпаева., А.Н. Саржанова., Е.Х. Нуриев. Медициналық микробиология оқу құралы 1-2 том.-Қарағанды 2012.
    
30. 
    www.google.kz
    

1. Шоқанов Н. Микробиология [Электронды ресурс]: оқулық. – Электрон. Текстовые дан. (24,9 Мб). – Алматы: Арыс баспасы, 2003. -192 эл. опт. диск (CD-ROM).

2. Медицина 3 курс [Электронды ресурс]: курс лекций. – Электрон. текстовые дан. (24,0 Мб). – М: ИД «Равновесие», 2005. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

3. Медицинская микробиолигия АТЛАС – руководство по бактерологии, микологии, протозоологии и вирусологии [Электронды ресурс]: для студ. и врачей/под ред. А.С. Быкова. –М., 2001. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

4. Практикум к лабораторным занятиям по общей микробиологии [Электронды ресурс]: учебно-метод. Пособие / Р.Т. Джанабаев [и др.] –Ш., 2004. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).
Электроные ресурсы:

1. Шоқанов Н. Микробиология [Электронды ресурс]: оқулық. – Электрон. Текстовые дан. (24,9 Мб). – Алматы: Арыс баспасы, 2003. -192 эл. опт. диск (CD-ROM).

2. Медицина 3 курс [Электронды ресурс]: курс лекций. – Электрон. текстовые дан. (24,0 Мб). – М: ИД «Равновесие», 2005. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

3. Медицинская микробиолигия АТЛАС – руководство по бактерологии, микологии, протозоологии и вирусологии [Электронды ресурс]: для студ. и врачей/под ред. А.С. Быкова. –М., 2001. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

4. Практикум к лабораторным занятиям по общей микробиологии [Электронды ресурс]: учебно-метод. Пособие / Р.Т. Джанабаев [и др.] –Ш., 2004. -1 эл. опт. диск (CD-ROM).

7. Бақылау (тесттер, есептер. т. б.)

Жағдайлық есептер:

1. 
   Автоклав жұмысының эффективтілігін бақылау үшін автокловқа стерилизацияланатын объектпен бірге бензол қышқылын орналастырамыз. Автоклавтаудың барлық жағдайын ескере отырып, стерилизация жасап болғаннан кейін бензол қышқылы еріген. Автоклавтау температурасын және стерилизация эффективтілігін анықтау.
   
2. 
   Қоректік ортаның стерилизациялау нәтижесіндегі стерилизация эффективтілігін бақылау үшін автоклавқа бақылау температурасы 110⁰ С – тан бензонафтол орналастырады. Стерилизация нәтижесінен кейін бензонафтол ерімеген. Автокловтаудың дұрыс жүргізуіндегі және қоректік ортаның стерилизациялау сапалығына мінездеме бер:
   

1. Көптеген әдеттегі дезинфекциялық заттарға тұрақты микроорганизмдердің:

1. 
   споратүзуші бактериялар мен қайсыбір вирустар
   
2. 
   саңырауқұлақтар мен вирустар
   
3. 
   микобактериялар мен саңырауқұлақтар
   
4. 
   риккетсиялар мен саңырауқұлақтар
   
5. 
   микобактериялар мен актиномицеттер
   

1. 
   автоклав
   
2. 
   пастер пеші
   
3. 
   термостат
   
4. 
   Кох аппараты
   
5. 
   Кротов аппараты
   

1. 
   134˚С
   
2. 
   121˚С
   
3. 
   128˚С 100˚С
   
4. 
   112˚С
   

1. 
   28-37º С
   
2. 
   85-100º С
   
3. 
   65-80º С
   
4. 
   112º С
   
5. 
   128º С
   

1. 
   қысымдағы бумен стерильдеу
   
2. 
   құрғақ ыстықпен стерильдеу
   
3. 
   ағынды бумен стерильдеу
   
4. 
   ультракүлгін сәулесімен стерильдеу
   
5. 
   тиндолизациялау
   

1. 
   күміс нитраты
   
2. 
   калий перманганаты
   
3. 
   фенол
   
4. 
   аммиак ертіндісі
   
5. 
   бриллиант жасылы
   

1. 
   антибиотик түзуші бактериялар
   
2. 
   вирустар
   
3. 
   спирохеттер
   
4. 
   аэробты бактериялар
   
5. 
   микоплазмалар
   

1. 
   сірке қышқылы
   
2. 
   бор қышқылы
   
3. 
   күкірт қышқылы
   
4. 
   салицил қышқылы
   
5. 
   бензой қышқылы
   

1. 
   стерилизацияның физикалық әдісі
   
2. 
   дезинфекцияның химиялық әдісі
   
3. 
   стерилизацияның механикалық әдісі
   
4. 
   антисептика
   
5. 
   дезинфекцияның физикалық әдісі
   

1. 
   дезинфектанттар
   
2. 
   адгезия
   
3. 
   антиметаболиттер
   
4. 
   антибиотиктер
   
5. 
   асептиктер
   

1. 
   қарапаймдылар
   
2. 
   микобактериялар
   
3. 
   вирустар
   
4. 
   саңырауқұлақтар
   
5. 
   спирохеттер
   

1. 
   актиномицеттер
   
2. 
   микобактериялар
   
3. 
   стафилококтар
   
4. 
   спирохеттер
   
5. 
   эшерихиялар
   

1. 
   вирустар туғызған аурулар
   
2. 
   бактериялар туғызған аурулар
   
3. 
   қарпайымдылар туғызған аурулар
   
4. 
   саңырауқұлақтар туғызған аурулар
   
5. 
   приондар туғызған аурулар
   

1. 
   медико-биологиялық препараттарға
   
2. 
   дезинфектанттарға
   
3. 
   антибиотиктерге
   
4. 
   антисептиктерге
   
5. 
   профилактикалық препараттарға
   

1. 
   базидомицеттер
   
2. 
   дейтеромицеттер
   
3. 
   актиномицеттер
   
4. 
   зигомицеттер
   
5. 
   стрептомицеттер
   

1. 
   3-тен жоғары
   
2. 
   1-ден жоғары
   
3. 
   1-ден төмен
   
4. 
   1-ге тең
   
5. 
   2-ден жоғары
   

1. 
   тетрациклиндер
   
2. 
   нитрофурандар
   
3. 
   аминогликозидтер
   
4. 
   сульфаниламидтер
   
5. 
   макролидтер
   

1. 
   плазмидаларға қарсы
   
2. 
   бактерияларға қарсы
   
3. 
   қарапайымдыларға қарсы
   
4. 
   вирустарға қарсы
   
5. 
   саңырауқұлақтарға қарсы
   

1. 
   нитрофурандар
   
2. 
   антибиотиктер
   
3. 
   хинолондар
   
4. 
   сульфаниламидтер
   
5. 
   тетрациклиндер
   

1. 
   гендегі мутацияға
   
2. 
   гендердің орын ауысуына
   
3. 
   “нысананың” болмауына
   
4. 
   R-плазмидтердің орын ауысуына
   
5. 
   ”нысананың” өзгеруіне
   

1. 
   сары уызды-тұзды агар
   
2. 
   ЕПА
   
3. 
   Сабуро
   
4. 
   Эйкман
   
5. 
   Вильсон-Блер
   

1. 
   Сабуро
   
2. 
   ЕПА
   
3. 
   сары уызды-тұзды агар
   
4. 
   Эйкман
   
5. 
   Эндо
   

1. 
   фитопатогенді
   
2. 
   сапрофиттер
   
3. 
   паразиттер
   
4. 
   микориздер
   
5. 
   облигаттар
   

1. 
   эпифиттер
   
2. 
   облигаттар
   
3. 
   микориздер
   
4. 
   фитопатогендер
   
5. 
   паразиттер
   

1. 
   эпифитті
   
2. 
   облигатты
   
3. 
   ризосфера
   
4. 
   фитопатогенді
   
5. 
   микоризді
   

1. 
   ризосфера
   
2. 
   биосфера
   
3. 
   микориза
   
4. 
   онтосфера
   
5. 
   гидросфера
   

1. 
   суперинфекция
   
2. 
   эндогенді инфекция
   
3. 
   моноинфекция
   
4. 
   реинфекция
   
5. 
   экзогенді инфекция
   

1. 
   ризосфера
   
2. 
   биосфера
   
3. 
   микориза
   
4. 
   онтосфера
   
5. 
   гидросфера
   

1. 
   радияция
   
2. 
   антибиотиктер
   
3. 
   имунодифицит жағдайы
   
4. 
   стресстік жағдайлар
   
5. 
   еңбек жағдайы
   

1. 
   микориздер
   
2. 
   мутуализмдер
   
3. 
   ризосфералар
   
4. 
   комменсализм
   
5. 
   метабиоз
   

№ 4