Жұмыс бағдарламасы Дәрістер конспектісі Практикалық және семинарлық сабақтар Білім бақылау бөлімі &&& ###000-00


ПӘННІҢ ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ



жүктеу/скачать 1,62 Mb.
бет2/5
Дата02.02.2017
өлшемі1,62 Mb.
#8448
түріЖұмыс бағдарламасы
1   2   3   4   5

ПӘННІҢ ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«Абайтану»



«5В020500» – «Филология: қазақ тілі» мамандығы үшін

Құрастырған:


.

филол.ғ.к., доцент.


Семей

2013



&&&

###000-002#Мазмұны

  1. Жұмыс бағдарламасы

  2. Дәрістер конспектісі

  3. Практикалық және семинарлық сабақтар

  4. Білім бақылау бөлімі

&&&

###000-003#ЭПОӘК- авторлары туралы мәліметтер





###002-000#2 Жұмыс бағдарламасы

Қолдану саласы

2. Нормативті сілтемелер

3. Жалпы ережелер

4. Әдебиет және қорлар

5. Пән мазмұны, пәннің модульдік бөлінуі

6. СӨЖ тақырыптары мен мазмұны

7. Пәнді оқу бойынша әдістемелік ұсыныстар

8. Курс форматы

9. Курс саясаты

10. Баға қою саясаты

11. Студенттер білімін бақылау

12. Оқу үдерісінің және қашықтық кеңестердің графигі

&&&

###002-001#2.1 Қолдану саласы

«Абайтану» пәнінің электрондық оқу-әдістемелік кешені қашықтықтан оқыту технологиялалары (ҚОТ) бойынша оқитын «5В020500» – «Филология: қазақ тілі» мамандығының студенттеріне арналған. ПЭОӘК студенттерді курс мазмұнымен, өзектілігімен, қажеттілігімен, саясатымен және студенттің оқу үдерісінде қандай дағдылар мен іскерлікті үйренетінімен таныстырады.

Пәнді ҚОТ бойынша оқу кезінде ПЭОӘК негізгі құрал болып табылады.


&&&

###002-002#2.2 Нормативтік сілтемелер

Осы «Абайтану» пәнінің электрондық оқу-әдістемелік кешені (ПЭОӘК) берілген пән бойынша оқу үдерісін ҚОТ пайдалана ұйымдастыру ретін анықтайды және келесі құжаттардың талаптары мен ұсыныстарына сәйкес әзірленген:

«5В020500» – «Филология: қазақ тілі» мамандығының Мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті білім стандарты ҚР МЖМБС 3.08.275-2006, ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2005 жылғы «23 » желтоқсандағы №779 бұйрығымен бекітілген.

Шәкәрім атындағы СМУ «Пәннің электрондық оқу-әдістемелік кешені туралы ережесі».

&&&

###002-003#2.3 Жалпы ережелер


  • Оқытушының тегі, аты, жөні –., филология ғылымдарының кандидаты, доцент;

  • Кафедра – Қазақ филолоиясы;

Хабарласу ақпараты – тел:

Оқу ғимараты № 8,; e-mail: Контактілі сабақтардың өткізілу орны – аудитория № ;



  • Пән атауы – «Абайтану»;

  • Кредит саны – 2;

Жұмыс оқу жоспарынан көшірме


1 кесте

Курс

Семестр

Кредиттер

Аудиториялық жұмыс

СӨЖ

(сағ)


Барлығы

(сағ)


Қорытынды бақылау түрі

АС (сағ)

ҚК (сағ)

1

1

2

8

Кесте бойынша

82

90

емтихан

2.3.1 Пәннің қысқаша мазмұны.

Абайдың көркем ой-танымы, шығармашылық мұрасы - ұлттық әдебиетіміздегі дәстүр мен жаңашылдықтың, әдеби дамудың зор белесі. Абайдың ақындық шалқарын, тарихи - философиялық мұраларын бірлікте алып қарастыру арқылы арман - мұратын анық танып алмай Абайдың өмірі мен шығармашылығын, ақындық дәстүрін өз биігінде межелей алмаймыз. «Абайтану» жоғарғы оқу орындарында арнайы курс ретінде енгізілуі біртуар ақынның шығармашылық еңбегінің өміршеңдігі мен өз шығармашылығында шығыс пен батыс ақындарының дәстүрімен жарастыра білуінде. Аталмыш пән Абай шығармаларынын рухани қуатын зерделей отырып бүкіл бір ұлттың болмысын, көркемдік дүниетанымын саралауға жол ашуымен құнды. Абайдың шығармашылық мұрасын зерттеу, талдау жасауда ғалымдардың пікірлерін үнемі дәйектеуден гөрі студенттің ой-тұжырымдар жасауы өзіндік ғылыми құндылық болып табылмақ. Бұл орайда студенттерге қойылар талап Абайтану турасындағы әр алуан пікірлерді бір жүйеге келтіріп, бүгінгі ұлттық мүдде тұрғысынан қарастыру маңызды. Абайтану ғылымына арналған бақылау - пысықтау тапсырмаларының тақырыптық мазмұнын ашуда студенттер көрсетілген әдебиеттер тізімімен ғана шектелмей, қосымша деректер мен ақпарат көздерін ұтымды пайдаланған жағдайда ғылыми құндылығы артады.

2.3.2 Курстың мақсаты Абайдың даналық ғаламаты мен ақындық айналасын, олардың шығармашылық қуатын, сол арқылы бүкіл бір халықтың әдеби өміріне жаңа өрнек, тың леп әкелгендігін үйретуді алғы мақсаты етіп қояды. Абайдан кейінгі қазақ поэзиясының ұлы ақын салған дәстүрмен дамуы әдебиетіміздегі шын мағынасындағы ақындық мектептің қалыптасқандығын айқындайды. Әсіресе, бұл ерекшелік Семей өңірі ақындарына тән әдеби құбылыс. Абайдың ақын шәкірттері Шәкәрім, Акылбай, Мағауия, Көкбай, Әріп, Уәйіс, Әрхам, Кәкітай сынды ақындардың өмірі мен шығармашылығын танып білу - ұлы Абайдың даналығын түсінуге алып барар бірден - бір жол.

2.3.3 Пәнді оқытудың негізгі міндеттері – Абайдың қазақ әдебиетіндегі орнын айқындау;

Ұлттық сөз өнеріне қосылған Абай шығармаларын талдаудың ғылыми принциптеріне теориялық тұрғыдан дәйекті дәлелдеу;

Абайдың шығармашылық мұрасын зерттеу, талдау жасауда қоғамдық ой-санамен қабаттастыра зерделеу;

Студенттердің рухани жетілуіне және оның қоғамдық-саяси, әлеуметгік көзқарасын қалыптастыруға Абай мұрасының әсерін пайымдауға үйрету көзделеді.

2.3.4 Пәнді оқу нәтижесінде студенттер:


  • Абайтану ғылымының қалыптасу, даму кезеңдері жайлы мағлұмат алады;

  • Абай шығармашылығының өзіндік ерекшеліктері туралы терең білім алады;

  • Абай шығармаларының мәтінімен танысып, олардың идеялық-эстетикалық құндылықтары туралы өзіндік пікір қалыптастырады;

  • Теориялық білімді практикада қолдана білуді үйренеді;

  • Зерттеу жұмысына икем-дағдысы қалыптасады;

  • Кәсіби қарым-қатынас жағдайларын меңгереді.

2.3.5 Курс пререквизиттері:

- Әдебиеттануға кіріспе;

- Халық ауыз әдебиеті;

- Ежелгі дәуір әдебиеті

- Әлем әдебиетінің тарихы

2.3.6 Курс постреквизиттері:

- Әдебиет теориясы;

- Қазақ әдебиетінің сынының тарихы

&&&

###002-004#2.4 Әдебиеттер және қорлар

2.4.1 Негізгі әдебиет және қорлар

2.4.1.1 Алпысбаев Қ. Көркем шығарманы талдау жолдары. –А., 2005. – 209 б.

2.4.1.2 Ахметов З. Өлең сөздің теориясы. -А., 2001. – 145 б.

2.4.1.3 Ахметов З. Казахское стихосложение. -А., 2003. – 159 б.

2.4.1.4 Ахметов З., Шаңбай Т. Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. –А., 2002. – 259 б.

2.4.1.5 Атымов М. Көркем шығарманың композициясы туралы. –А., 2005. – 259 б.

2.4.1.6 Атымов М. Идея және композиция. -А., 2005. – 259 б.

2.4.1.7 Атымов М. Қазақ романдарының поэтикасы. –А., 2005. – 228 б.

2.4.1.8 Әлібеков Ш. Өлең сөздің теориясы. – А., 2006. – 259 б.

2.4.1.9 Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Қазақтың әдеби тілі туралы. Шығармалар. 12 томдық. –А., 2005. – 259 б.

2.4.1.10 Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. –А.,2006. – 259 б.

2.4.1.11 Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш. //Шығ. –А.,2006.

2.4.1.12 Базарбаев М. Өлең – сөздің патшасы, сөз – сарасы. –А., 2001. – 259 б.

2.4.1.13 Базарбаев М. Әдебиет және дәуір. –А. 2002. – 259 б.

2.4.1.14.Бердібаев Р. Қазақ тарихи романы. –А., 2008. – 259 б.

2.4.1.15 Бердібаев Р. Роман және заман. –А., 2008. – 259 б.

2.4.1.16 Ғабдуллин Н. Ғабит Мүсірепов – драматург. –А., 2008. – 259 б.

2.4.1.17 Дербісәлин Ә. Әдебиет туралы толғаныстар. –А.,2009. – 259 б.

2.4.1.18 Дербісәлин Ә. Әл-Фарабидің эстетикасы. –А., 2009. – 259 б.

2.4.1.19 Дүйсенов М. Әдебиеттегі мазмұн мен форманың бірлігі. –А., 2006. – 259 б.

2.4.1.20 Елеукенов Ш. Әдебиет және ұлт тағдыры. –А., 2009. – 259 б.

2.4.1.21 Жұмалиев Қ. Әдебиет теориясы. -А.,2010. – 259 б.

2.4.1.22 Жұмалиев Қ. Стиль-өнер ерекшелігі. -А.,2010. – 259 б.

2.4.1.23 Майтанов Б. Қазақ романы және психологиялық талдау. –А., 2002. – 259 б.

2.4.1.24 Ордалиев С. Сөз зергері. –А., 2008. – 250 б.

2.4.2 Қосымша әдебиет және қорлар

2.4.2.1 Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. А.,2010. – 229 б.

2.4.2.2 Әбіл Ж. Қазақ комедиясы. –А., 2005. – 159 б.

2.4.2.3 Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

2.4.2.4 Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

2.4.2.5 Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Шығармалар Т-12, -А., 2005. – 259 б.

2.4.2.6 Горький М. Әдебиет туралы. –А., 2006. – 259 б.

2.4.2.7 Мырзалиев Қ. Сөз сиқыры. Әдеби сын. Алматы. 2008. – 249 б.

2.4.2.8 Қаратаев М. Қазақ әдебиетіндегі реализмнің даму жолдары. –А., 2006. – 259 б.

2.4.2.9 Мырзалиев Қ. Сөз сиқыры. –А., 2008. – 219 б.

2.4.2.10 Майтанов М. Әуезов – суреткер. –А., 2002. – 359 б.

2.4.2.11 Сейітов С. Қазақ поэзиясындағы Маяковский дәстүрі. –А., 2009. – 169 б.
&&&

###002-005#2.5 Пәннің мазмұны және пәннің модульдік бөлінуі

Модульдар бойынша пән мазмұны

2 кесте


Модуль атауы

Тақырып атауы

Мазмұны

Әдебиет

1

2

3

8

1 модуль

Абайдың өмірі мен шығармашылығы




Абайдың өмірі мен шығармашылығы.

Абай - жазушы, ақын, философ, тарихшы, композитор. Абайдың озат ойымен ерекшеленуі, өмірінің қилы кезеңдері, сыршыл да лирикалық өлеңдерінің ой тұңғиығымен ерекшеленуі. «Әзім әңгімесі», «Ескендір», «Масғұт» поәмаларының сюжет ерекшелігі.

1. Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. А.,2010. – 229 б.

2. Әбіл Ж. Қазақ комедиясы. –А., 2005. – 159 б.

3. Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

4. Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

5. Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Шығармалар Т-12, -А., 2005. – 259 б.


Абайдың шығармашылық өмірбаяны: зерттелу, жүйелену мәселелері.

Ақынның шығармашылық мұрасы арқылы өмірбаянын нақтылау, ғылыми айналымға түсіру Абайтану ғылымының өзекті мәселелері екендігі. Ақынның өмір жолын өнернамасы арқылы түзу оның өмірі мен өнері тығыз бірлікте екенін танытады. Бүгінгі күнге дейінгі зерттеулер мен естеліктердегі Абайдың шығармашылық ғұмырнамасын жүйелеу, қалыпқа келтіру мәселелері. Ақын поэмаларының жанрлық бітімі, көркемдік әлемі жайлы деректер толық қамтылуы қажет. Ол жайындағы зерттеулер. М.Әуезовтің акынның шығармашылық ғұмырбаянын бірінші болып ғылыми айналымға түсіруі.

1. Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. А.,2010. – 229 б.

2. Әбіл Ж. Қазақ комедиясы. –А., 2005. – 159 б.

3. Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

4. Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

5. Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Шығармалар Т-12, -А., 2005. – 259 б.


Абай өлеңдеріндегі оқу-ағарту және ғылым тақырыбы.

Абай поэзиясында оқу-ағарту, ғылым тақырыбы негізгі тақырыптардың бірінен саналады. Өзі түрлі себептермен кешеңдеу болса да, сусап келіп орыс тілі мен мәдениетіне қатты ден қойған, үнемі іздену, оқу арқылы білімділік пен парасаттылықтың биігіне көтеріліп, "көкірек көзі ашылған" Абай көптеген өлеңдерінде оқу, білімді ардақтауға, халқы үшін озық білімнің пайдасын түсіндіруге күш салады. "Шығысым Батыс боп кетті" деген Абай сөзінің бір сыры оның осы өлеңдерінен де танылады. Бұл тақырыптағы "Жасымда ғылым бар деп ескермедім", "Ғылым таппай мақтанба", "Интернатта оқып жүр" өлеңдері Абайдың ақындыңқа біржола бет бұрған кезеңінде - 80-жылдар ішінде жазылған.

1. Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. А.,2010. – 229 б.

2. Әбіл Ж. Қазақ комедиясы. –А., 2005. – 159 б.

3. Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

4. Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

5. Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Шығармалар Т-12, -А., 2005. – 259 б.


2 модуль

Абайдың эстетикалық тағылымы.




Абайдың эстетикалық тағылымы.


Халықпен біте қайнасып, заманының дерті мен қуанышын онымен бөліскен Абай озық көзқарас, жаңа өмірдің иесі болатын. Орыстың ерікшіл, озық мазмұнды поэзиясынан нәр алу да Абайды рухани қанағаттандырып, оның өнерге деген жаңаша көзқарасының орнығуына ықпалын тигізді. Өленді өнер, өнер болғанда да өмір танытудың, сөйтіп, көпке тағылым айтып, жол көрсетудің құралы деп түсінді Абай.

"Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы" 1886 атты өлеңінде ол поэзияға қоятын өзінің көркемдік-суреткерлік талабын тұжырымдай келе, ақынның, поэзияның қоғамдық қызметін айқындап береді.
1. Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. А.,2010. – 229 б.

2. Әбіл Ж. Қазақ комедиясы. –А., 2005. – 159 б.

3. Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

4. Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

5. Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Шығармалар Т-12, -А., 2005. – 259 б.


Сатиралық лирикасы.

Абайдың 80-жылдардың аяғына қарай жазған бірсыпыра өлеңдерінде сатиралық сипат басым. Заман шындығы мен замандастарының бойындағы сорақы мінездерді ақын енді жекелеген нақты адамдардың - ел билеушілердің образдары арқылы айқын бейнелеп береді. "Мәз болады болысың", "Болыс болдым мінеки" өлеңдері әлеуметтік сыншыл реалист ретінде қалыптасқан ақындық биігін танытатын белгілі туындылары.өткірлігімен, қоғамдың құбылыстарды батыл әшкерелеушілік пафосымен Абайдың

1. Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. А.,2010. – 229 б.

2. Әбіл Ж. Қазақ комедиясы. –А., 2005. – 159 б.

3. Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

4. Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

5. Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Шығармалар Т-12, -А., 2005. – 259 б.


Табиғат лирикасы.

Абайдың ақындық мәдениетінің қалыптасуына үлкен ықпал еткен өнеге мектебінің бірі — орыстың реалистік әдебиеті екені мәлім. Бұл әсер-ықпалдың ақынның ағартушылық, саяси әлеуметтік, сатиралық тақырыптағы шығармаларынан байқалатыны жоғарыда айтылды. Осын­дай игі әсер Абайдың табиғат мезгілдерін жырлаған туындыларынан да танылады. Абайға дейін қазақ әдебиетінде табиғат лирикасының кең өрісте қалыптаспағанын ескерсек, ақынның бұл саладағы өлеңдерінің тек тақырыптық тұрғыдан ғана емес, көркемдік, шынайылық жағынан да үлкен жаңалық, жетістік екені көрінеді.

1. Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. А.,2010. – 229 б.

2. Әбіл Ж. Қазақ комедиясы. –А., 2005. – 159 б.

3. Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

4. Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

5. Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Шығармалар Т-12, -А., 2005. – 259 б.


3 модуль

Абай поэмаларының тарихи, көркемдік негіздері.
Абай поэмаларының тарихи, көркемдік негіздері.

Абай поэмаларының саны үшеу. Олар 1887 жылы жазылған "Масғұт", "Ескендір" және "Әзімнің әңгімесі" аяқталмаған атты туындылар.Поэмалардың көлемі шағын және олар түгелдей шығыс тақырыбына арналған. Бұл үш эпикалық туындының барлығы да идеялық түйіні жағынан ақын өлеңдерінде жырланып-дәріптелген, қарасөздерінде де айтылған адамгершілік, ізгілік ойлармен тығыз байланысып жатыр.

1. Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. А.,2010. – 229 б.

2. Әбіл Ж. Қазақ комедиясы. –А., 2005. – 159 б.

3. Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

4. Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

5. Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Шығармалар Т-12, -А., 2005. – 259 б.


Қарасөздері.

Абай мұрасының және бір қомақты саласын оның 90-жылдарда жазған қарасөздері қүрайды. Қарасөздерінің жалпы саны - кырың бес. Өмірде көрген-білгені, көңілге түйгені көп Абай өзінің осы даналық тәжірибе-тағылы-мын жүртымен - "қалық елі, қазағымен" бөлісу мақса-тымен қарасөздерін жазған. Бұл шығармаларында яғни, қарасөздерінде (СМ.) - деп жазады М.Әуезов - Абай өзінің оқушыларымен әңгімелесіп, жүзбе-жүз кездесудегі мас-лихат, кеңес қүрып отырған ойшыл ұстаз тәрізді".

1. Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. А.,2010. – 229 б.

2. Әбіл Ж. Қазақ комедиясы. –А., 2005. – 159 б.

3. Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

4. Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

5. Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Шығармалар Т-12, -А., 2005. – 259 б.


Абай шығармалары — замана айнасы.

Ақын лирикалық туындыларында да, поэмалары мен қарасөздеріне де ең басты әлеуметтік-қоғамдық мәселелер етіп халық тағдырын, ел бірлігі, ізгілік, адамгершілік, өнер-білім таңырыптарын қозғады. Ол қай мәселені көтерсе де, оларды халықтық, гуманистік түрғыдан бейнеледі. Заманның әділетсіздігі мен замандастарының жағымсыз қасиеттерін сыншылдықпен шынайы суреттей отырып, ол осы әділетсіздікті, халқының өзі көксеген биіктікке бет алуына кедергі болған надаңдықты, алты бақан алауыздықты батыл айыптайды.

1. Ахметов З. Абайдың ақындық әлемі. А.,2010. – 229 б.

2. Әбіл Ж. Қазақ комедиясы. –А., 2005. – 159 б.

3. Әбдірахманова Т. Қасым Аманжоловтың поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

4. Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы. –А., 2009. – 259 б.

5. Әуезов М. Тіл және әдебиет мәселесі. Шығармалар Т-12, -А., 2005. – 259 б.



&&&

###002-006#2.6 СӨЖ тақырыптары тізімі және мазмұны


СӨЖ тақырыптары мен мазмұны

3 кесте


№ р/б

СӨЖ тақырыбы

СӨЖ мазмұны

Өткізу мерзімі

(апта)


Қойылатын баллдар

1

2

3

4

5

1

Абай - өз заманының жаршысы

Абай - өз заманының жаршысы







2

Абай шығармаларындағы адамгершілік тақырыбы

Абай шығармаларындағы адамгершілік тақырыбы







3

Абайтану ілімінің қалыптасу тарихы.

Абайтану ілімінің қалыптасу тарихы.







4

Абай мұрасындағы табиғат тақырыбы

Абай мұрасындағы табиғат тақырыбы







5

Абай лирикасындағы азаматтық сарын

Абай лирикасындағы азаматтық сарын







6

Абайдың қара сөздері

Абайдың қара сөздері







7

Абай және Толстой

Абай және Толстой







&&&

###002-007#2.7 Пәнді оқу бойынша оқу-әдістемелік нұсқаулар


  • Оқу жоспары бойынша пәнді оқу үшін дәрісханалық сағаттар қарастырылған.

  • Дәрісханалық дәріс курсы студенттердің білімін жүйелейтін негізгі және маңызды құрал болып табылады.

  • Дәрістер – оқу сабағының бір түрі, оның мақсаты мазмұндалатын пәннің теориялық сұрақтарын логикалық байланыс түрінде қарастыру.

  • Дәрістердің негізгі мәні оқу сабақтарының барлық түрлерінің, оның ішінде суденттердің өздік жұмыстарының сипатын, негізгі мазмұны мен бағыттарын анықтай отырып, ғылыми білімнің негіздерін қалаудан көрінеді.

  • Берілген пәнді жемісті оқудың басты шарты практикалық-сарамандық сабақтарды өткізу.

&&&

###002-008#2.8 Курс форматы

Пән сабақ кестесі бойынша жүргізіледі. Және де қосымша кеңес беру арқылы студенттермен тығыз байланыс орнатылады.

&&&

###002-009#2.9 Курс саясаты

Қатысу: Аудиторлық уақытқа дәрістер, оқылған материалдарды талдау, әртүрлі жатығуларды орындау уақыт кіреді. Әрбір сабаққа студент негізгі және қосымша әдебиеттерге сәйкес дайындалуы қажет. Бақылау жұмысына қатыспаған немесе кешігіп келген студенттерге бірден 0 балл қойылады. Бақылау жұмысын қайа тапсыру қарастырылмаған.

Студентерге дәріс, семинар сабақтарына қатысу міндетті. Әрбір дәрісті өту барысында негізгі ұғымдар беріліп, түсіндіріледі. Дәріс кезінде студент осы ұғымдарды анықамасы және түсіндірумен бірге жазып алулары керек. Егер студент қандай да бір себептермен сабақтан қалса, онда дәріс материалын басқа студенттен көшіріп алуы керек. Оқытушы дәрістен басқа уақытта студенттерге дәріс материалын беруге міндетті емес.

Егер суденттер қандай да бір мәселені түсінбесе, оқытушыдан қосымша түсіндіруін сұрай алады.Студенттердің Шәкәрім атындағы СМУ компьютер класын пайдаланып, кітапханада дайындалып, бекітілген ережелерге сәйкес үйге кітап алуға мүмкіндіктері бар.

Тәртіп: Сабақ уақытында тәртіпті жүйелі бұзған студентті аудиториядан шығару немесе пәннің курсына «қанағаттанарлықсыз» баға қоюмен қатар басқа шаралармен жазаланады. Байланыс құралдарын пайдалануға болмайды.

Межелік бақылау: Межелік бақылау қорытындысы сабаққа қатысу, берілген тапсырмаларды уақытында орындау, практикалық сабақтағы студенттің жазбаша және ауызша жауаптарын, сонымен қатар межелік бақылау нәтижесін ескеру арқылы қойылады.

Көшіру және плагиат: Кез келген көшіру немесе плагиат (басқа студенттердің дайын жұмыстарын көшіру, қолдану) «қанағаттанарлықсыз» бағамен бағаланады.

Емтихан: Қорытынды емтиханға жіберілген барлық студенттер емтиханды дәстүрлі түрде тапсырады. Әрбір билетте оқылған курстың бөлімдері бойынша сұрақтар болады.

&&&

###002-010#2.10 Баға қою саясаты

Әрбір студент пән бойынша жеткілікті рейтинг алуы үшін белгілі балл санын жинуы тиіс. Баллдардың максималды саны:

1-рейтинг нәтижесі бойынша 1-8 апталарда – 300 балл,

2-рейтинг нәтижесі бойынша 9-15 апталарда – 300 балл.

Пән бойынша семестрде максималды балл саны – 600.

Баллдар келесі жұмыс түрлері үшін қойылады:

1. Модульдар бойынша тапсырманы орындағаны үшін (1 және 3 модуль бойынша максимум 150 балл, 2-модуль бойынша – максимум 120 балл)

2. Он-лайн семинарға қатысқаны және белсенділігі үшін (қатысу үшін – 20 балл, белсенділігі үшін максимум 100 балл)

3. Межелік тестілерді орындағаны үшін (максимум 30 баллдан)

Курстық жұмыс жеке бағаланады.

Пән бойынша баллдардың бөлінуі төменде 5-кестеде берілген.

Бақылау мерзімдері 8-аптаның соңы және 15-аптаның соңы. Уақытында өткізілмеген тапсырма мен тестерді 15-аптада тапсыруға болады, бірақ егер студент себепсіз уақытында орындамаса, оларға айыппұл салынып, баллдың 60% ғана қойылады.

&&&

###002-011#2.11 Студент білімін бақылау

Студенттің білімін бақылау келесі түрде жүргізіледі:


  • ағымдағы бақылау (әр модуль соңында жүргізіледі)

  • межелік бақылау тестілеу түрінде (8 және 15 апталарда)

  • қорытынды бақылау – семестр соңында бір рет жүргізіледі (емтихан және курстық жұмысты (жобаны) қорғау, мамандықтың МЖМБС-на сәйкес).

Студент пән бойынша емтиханға жіберілуі үшін оның семестрдегі жиынтық рейтингілік бағасы 50% тең немесе артық болуы тиіс. Қорытынды баға 1 және 2 рейтинг пен емтихан нәтижесі бойынша есептеледі: 1-рейтинг нәтижесінің 30% + 2-рейтинг нәтижесінің 30% + емтихан нәтижесінің 40% қосындысына тең.

Пән бойынша қорытынды баға келесі шкала бойынша анықталады (4 кесте).

Әріптік, баллдық және пайыздық эквиваленттегі бағалар шкаласы

4 кесте


Әріптік жүйедегі баға

Баллдың цифрлық эквиваленті

Пайыздық мөлшері

Дәстүрлі жүйе бойынша баға

А

4,0

95 – 100

Өте жақсы

А–

3,67

90 – 94

В+

3,33

85 – 89

Жақсы


В

3,0

80 – 84

В–

2,67

75 – 79

С+

2,33

70 – 74

Қанағаттанарлық

С

2,0

65 – 69

С–

1,67

60 – 64

D+

1.33

55 – 59

D

1,0

50 – 54

F

0

0 – 49

Қанағаттанарсыз

I

NA

-

Аяқталмаған

P

-

өтті

Пәнді өтті


&&&

###002-012#2.12 Қашықтықтан кеңестер беру және оқу үдерісінің күнтізбелік графигі



5 кесте

№ р/б

Апталар

1

2

3

4

5

6

7

8

Жиыны

1-рейтинг

1

Бақылау түрі







ТМ1







ТМ2




МБ1

300

балл

2

Баллдар







150







120




30

3

Кеңестер

OF

OL

OL

OF

OF

OL

OF

OF

№ р/б

Апталар

9

10

11

12

13

14

15

Жиыны

2-рейтинг




1

Бақылау түрі

ТМ3




ОС










МБ2

300

балл


2

Баллдар

150




120










30

3

Кеңестер

OL

OL

OF

OF

OL

OF

OF

Белгілеулер: ТМ-модуль бойынша тапсрма; ОС-он-лайн семинар; МБ-межелік бақылау;

OL – он-лайн кеңес; OF- офф-лайн кеңес


&&&

$$$002-000-000$3.2 Дәрістер
&&&

$$$002-001-000$3.2.1 Дәріс №1. Абайдың өмірі мен шығармашылығы.

Абай - жазушы, ақын, философ, тарихшы, композитор. Абайдың озат ойымен ерекшеленуі, өмірінің қилы кезеңдері, сыршыл да лирикалық өлеңдерінің ой тұңғиығымен ерекшеленуі. «Әзім әңгімесі», «Ескендір», «Масғұт» поәмаларының сюжет ерекшелігі.



&&&

$$$002-001-001$3.2.1.1 Абай өмірбаяны.

Қазақ әдебиеті тарихындағы қайталанбас зор тұлға, ұлы ақын, философ, ағартушы-демократ Абай 1845 жылы Семей облысының қазір Шығыс Қааақстан облысы қазіргі Абай ауданында ел билеуші, ірі феодал Құнанбайдың отбасында дүниеге келген. Көпке созылмаған балалықтың базарын Абай әжесі Зере мен анасы Ұлжанның қасында өткізеді. Абай бойындағы адамгершілік қасиет пен өнерге құштарлықтың бастау-негізі осы екі ананың тәрбие өнегесінде жатыр. Алдынан кесе кісі өтпейтін, бөгде сөз айтылмайтын қаһарлы Құнанбайдың өзі қаймығатын ел анасы, мейірбан Зере, өз анасы, байсалды парасат иесі Ұлжан екеуі қазақтың өздері жақсы білетін түрлі аңыз, ертегілерін бала Абайға талай жыр етіп қызықтырып айтып берген көкірегі шежіре-сыр жандар еді. Бұл Абайдың алғашқы алған өнеге мектебі болатын.

Ауыл молдасынан дәстүрлі дәріс ап, тіл сындырған он жасар Абайды Құнанбай діни сауатын толықтырсын, қала көрсін деген оймен Семейдегі Ахмет Риза медресесіне оқуға жібереді.

Медреседе дін сабақтарын қиналмай жақсы оқыған Абай өзіне тың, пайдалы бір әдет табады. Шығыс ақындарының шығармаларын құмарта оқиды, әдебиетке, поэзияға құштарлығы оянады. Оқыған шығармаларының әсерімен қанаттанып, өзі де шығыс ақындарының үлгі­сінде өлең жазуға талпынады. Ол өлеңдердің кейбірі ғана сақталған.



&&&

$$$002-001-002$3.2.1.2 Ақындығының алғашқы кезеңі.

Білімге, өнерге құштарлығы артқан Абайды, әрине, медресе оқуы қанағаттандыра қойған жоқ. Ол басқа да білім көздерін іздестіреді, оны да табады. Сөйтіп, медресенің соңғы жылында ол өз ақылымен негізгі оқуына қоса қаладағы "Приходская школаға" барып, оның сабақтарына қатысуға әдетке айналдырған. Іздегенін тапқандай болып, білімнің бұлағына енді бас қоя бергенде, ол әке шақыруымен оқуын аяқтамастан, елге қайтады. Сөйтіп, 13 жасқа шыққанда әкесінің қалауымен оқудан да, балалықтан да қол үзуге мәжбүр болады. Абайдан өзгеше үміт күткен Құнанбай оны ізбасары етпек мақсатпен ел істеріне араластырып, тәрбиелеуге ден қояды. Әке қасын­да жүріп, ел ішіндегі бітпейтін дау-шарларға араласу, еңбекші елдің тауқыметті тіршілігін көру, мұның бәрі бала Абайды тез есейтеді, өмір, тұрмыс, өз ортасы, халық жайлы боямасыз шындықты білуге мүмкіндік береді. Абай өз ортасының, әке мен оның төңірегіндегілердің озбырлық иелері екенін, әділ екенін тек момын халықта екенін анық ұғынады. Мұның бәрі Абайдың әке ісіне, жалпы ел басшыларының іс-әрекеттеріне сын көзімен қарауына, сөйтіп, бірте-бірте өмірден басқа бағыт-әділдік жолын ізденуіне, өз ортасынан безінуіне, халыққа келуіне себепші болды. Бұл кез Абай үшін үлкен өмір мектебі, азаматтыққа бет алу кезеңі еді.



&&&

$$$002-001-003$3.2.1.3 Ақынның толысу жылдары

Қай халықтың әдебиетін, тарихын алсақ та, әр халықтың өмірі мен әлеуметтік-тарихи жағдайларымен әдебиетінің тығыз байланысты дамитындығын көреміз. Қай елдің әдебиеті болсын, негізінде өрлеу бағытында дамиды. Бірақ әрдайым олай бола бермеуі де мүмкін. Кейде шарықтап өсетін де, кейде идеялық-көркемдік сапасы төмендеп кететін де кездері болмақ. Әйтсе де, әдебиеттік процеске тән бір жайт - соңғы әдебиеттің, оның өкілдерінің өзінен бұрынғы нұсқалармен, тіпті ауыз әдебиетімен жалғасты, байланысты дамығандығы байқалады. Белгілі бір тарихи дәуір, не кезеңдерде тарих сахнасына ірі талант, үлкен тұлғалар шығады да, айналасындағы әр алуан өмір құбылыстарын дұрыс түсініп, өз кезінің қойған талап, тілектеріне сәйкес туындылар береді. Олар өзінен бұрынғы мұралардың жатымды, керекті деген нәрлерін алады да, кемшіліктерін қайталамай, өз халқын алға сүйреу туы астында жұмыстар істеп, оның рухани азығы әдебиет пен искусствосын дамытуға, ілгерілетуге күш салады.

Бұл жағдайларды біздің қазақ әдебиеті тарихының даму жолдарына жанастырсақ, ХІХ ғасырдың екінші жарымындағы әдебиетіміздің барлық жетістік жақтары Абай атымен байланысты. Өзіне дейінгі қазақ әдебиетін де, шығыс пен орыс әдебиетін де терең түсініп, олардан өзінің творчестволық өсу жолдарына керектілерін ала білулері және оларды творчестволық жолдармен іске асырулары арқылы ол өз кезіндегі қазақ әдебиетін биік белеңге шығарды.

Егер әрбір өскен әдебиетке қойылатын шарттар дәуір кезеңінің талап-тілектерін өз шығармаларында қамту, оны іске асыруға белсене ат салысу, халықтық, прогрессивтік идеяны қолдау, әдебиеттің көркемдік, шеберлік жақтарын дамыту, сонымен бірге әрбір ұлт әдебиетінің ержетуі, марқаю жолдары өзінің ұлттық сипатын сақтай отырып, прогрессивті бүкіл адам баласы идеясына үн қосу десек, ХІХ ғасыр екінші жарымындағы әдебиетіміздің бұл бағытта үлкен адым жасауы да ең алдымен ұлы Абайдың үлесіне тиді.

Абайдың өзіне дейінгі әдебиет өкілдерінен өзгешелігі - ол тек қазақ қана емес, шығыс, орыс, европа мәдениетімен, әдебиетімен танысып, Сократ, Аристотель, француз ағартушылары, орыстың революцияшыл ұлы демократтарының еңбектерін жақсы біліп, дүниежүзі әдебиетінің ең жақсы үлгілерін оқып қана қойған жоқ, олардың идеялық-көркемдік жақтарын үйреніп, қазақшаға аударып, оны халық мүлкі етті. Осылардың негізінде ол әдебиетіміздегі классигі, ірі ойшыл ақындардың қатарына қосылды.

&&&

$$$002-001-100$Дәріс №1.Өзін-өзі тексеру сұрақтары


  1. Абай өмірбаяны.

  2. Ақындығының алғашқы кезеңі.

  3. Ақынның толысу жылдары

&&&

$$$002-002-000$3.2.2 Дәріс №2. Абайдың шығармашылық өмірбаяны: зерттелу, жүйелену мәселелері.

Ақынның шығармашылық мұрасы арқылы өмірбаянын нақтылау, ғылыми айналымға түсіру Абайтану ғылымының өзекті мәселелері екендігі. Ақынның өмір жолын өнернамасы арқылы түзу оның өмірі мен өнері тығыз бірлікте екенін танытады. Бүгінгі күнге дейінгі зерттеулер мен естеліктердегі Абайдың шығармашылық ғұмырнамасын жүйелеу, қалыпқа келтіру мәселелері. Ақын поэмаларының жанрлық бітімі, көркемдік әлемі жайлы деректер толық қамтылуы қажет. Ол жайындағы зерттеулер. М.Әуезовтің акынның шығармашылық ғұмырбаянын бірінші болып ғылыми айналымға түсіруі.&&&



$$$002-002-001$3.2.2.1 Абайтану ілімінің жүз жылдық тарихы

Білімге, өнерге құштарлығы артқан Абайды, әрине, медресе оқуы қанағаттандыра қойған жоқ. Ол басқа да білім көздерін іздестіреді, оны да табады. Сөйтіп, медресенің соңғы жылында ол өз ақылымен негізгі оқуына қоса қаладағы "Приходская школаға" барып, оның сабақтарына қатысуға әдетке айналдырған. Іздегенін тапқандай болып, білімнің бұлағына енді бас қоя бергенде, ол әке шақыруымен оқуын аяқтамастан, елге қайтады. Сөйтіп, 13 жасқа шыққанда әкесінің қалауымен оқудан да, балалықтан да қол үзуге мәжбүр болады. Абайдан өзгеше үміт күткен Құнанбай оны ізбасары етпек мақсатпен ел істеріне араластырып, тәрбиелеуге ден қояды. Әке қасын­да жүріп, ел ішіндегі бітпейтін дау-шарларға араласу, еңбекші елдің тауқыметті тіршілігін көру, мұның бәрі бала Абайды тез есейтеді, өмір, тұрмыс, өз ортасы, халық жайлы боямасыз шындықты білуге мүмкіндік береді. Абай өз ортасының, әке мен оның төңірегіндегілердің озбырлық иелері екенін, әділ екенін тек момын халықта екенін анық ұғынады. Мұның бәрі Абайдың әке ісіне, жалпы ел басшыларының іс-әрекеттеріне сын көзімен қарауына, сөйтіп, бірте-бірте өмірден басқа бағыт-әділдік жолын ізденуіне, өз ортасынан безінуіне, халыққа келуіне себепші болды. Бұл кез Абай үшін үлкен өмір мектебі, азаматтыққа бет алу кезеңі еді.



&&&

$$$002-002-002$3.2.2.2 20-30 жылдарда Абай мұрасы жөнінде өрістеген айтыс

Әділдік пен азаматтыққа нұсқар жолды Абай озық орыс мәдениетінен тапты. Бала шақта, медреседе жүргенде, бірер ай орыс мектебіне барып оқи бастап, одан әке үкімі бойынша көз жазып қалған Абай сол кәусар бұлақтың дәмін кейін де ұмытқан жоқ-ты. Көңілдегі ендігі бір зор арман білімін жетілдіру, орыс тілін меңгеру болды. Семейге кісі жіберіп, кітап алдыру немесе өзі барып қалалық кітапханада ұзақты күн отырып, түрлі кітаптар оқу, теңдеп ауылға кітаптар ала қайту - Абайдың енді дағдылы сүйікті ісіне айналады. Кітапханада болашақ досы күрескер Е.П.Михаэлиспен танысады. Бұл таныстық Абай өміріне үлкен жаңалық әкеледі, оның демократтық­ағартушылық, халықтық көзқарасының қалыптасуына Михаэлис зор ықпал етеді. Сәл кейінірек Абай Долгополов, Леонтьев, Гросс секілді өз заманының озық ойлы демократтык. көзқарастағы адамдарымен жақын араласып, орыс әдебиеті мен мәдениетінің өкілдері Белинский, Чер­нышевский еңбектерімен танысты, олардағы еркіншіл ой-пікірлерден нәр алатын, Лермонтов, Пушкин, Толс­той, Салтыков-Щедрин, Крылов шығармаларын құныға оқып, рухани биіктікке бет алатын шағы да осы кезең.



&&&

$$$002-002-003$3.2.2.3 30-жылдардағы Абай шығармашылығы жөніндегі іргелі зерттеулердің тууы

Егер біз Абайға осы тұрғыдан келсек, ол - әзірбайжанның ұлы драматург, әлеумет қайраткері, М.Ф.Ахундовтан кейінгі, тек қазақ қана емес, ХІХ ғасырдың екінші жарымындағы бүкіл Орта Азия халықтары болып мақтанарлық адам. Әрі өзінің зор таланты, әрі оқымысты-мәдениеттілігі арқасында ол - қазақ поэзиясын мазмұны жағынан тереңдетуші, түрі жағынан жаңартушы новатор. Ол қазақтың буынға негізделген өлең құрылысын ырғағы, ұйқасы, шумағы жағынан жаңартып байытты. Көп елдің әдебиетін, көптеген ірі таланттардан Абайдың өнеге алғаны, олардан творчестволық үйренгені байқалады. Бірақ ол солардың ешқайсысының көлеңкесінде қалып қоймай, өз әдебиетінің ұлттық тіліне сай өлең ерекшеліктерін сақтап, поэзиямызға қандай жаңалық енгізсе де, кімнен үйреніп, кімнен үлгі алса да қазақ өлең құрылысының өз ерекшелігін танытты. Олар бұрын жоқ, Абайдан кейін ғана дүниеге келген жаңа түр болса да, негізі силлабикалық өлең құрылысы екендігін айтпай-ақ ұғынуға болады. Абайдың Абайлығы да осында.

Қазақ поэзиясына енгізген Абайдың жаңалықтарын біреулер 16, енді біреулер 19 деп жүр. Олардың қайсысы дұрыс, қайсысы теріс, ол өз алдына. Олар - әлі де зерттей түсуді қажет ететін мәселе. Бірақ бір шындық сол - Абайдың жаңа өлеңдері арқылы әдебиетіміздің баюы, барлық өлең түрлерінің де поэзиямыздан мығым орын теуіп, кейінгілерге үлгі саналуы, өзінен кейінгі ақындардың ол үлгілерді өздеріне өнеге етуі, соның нәтижесінде әдебиетімізде жаңа әдеби мектептің негізі қалануы.

Тіл жөнінде ақынның еңбегі үлкен. Сөз мағынасын байыту, синтаксистік құрылысы мен морфологиялық жақтарын кеңейтіп, тілдің көркемдік жақтарын өрістету, т.б. Әйтсе де өте бір айрықша еңбегі ғасырлар бойы үстемдік етіп келген қазақтың поэтик тілдеріндегі идиома ерекшеліктерін сақтамай, басқа тілге аударуға жеңілдетіп, оны интернационалдық биікке көтеруі деуге болады. Мәдениетті елдердің тілінде қолданылатын философиялық, ғылымдық, абстракталық ұғымдарға қазақтың өз тілінен баламалар тауып, қандай терең ойларды болсын, дәл айтып беруге қазақ тілінің мүмкіншілігі барлығын өз творчествосымен дәлелдеп берді. Бұл - Абай новаторлықтарының ең мықты жағы.

Сонымен қатар Абайдың тағы бір ерекшелігі - өз халқын дүниежүзі мәдениетінің жақсы үлгілерімен, философиялық терең ойларымен таныстыру. Сократтың диалогі, Платонның ой-пікірлері, Аристотель, кейбір француз, ағылшын философтары және Дивани, Фирдоуси, Навои, Низами тәрізді шығыс ойшылдарының өмірге көзқарастарымен қазақ оқырмандары бірінші рет Абай шығармалары арқылы танысты. Сөйтіп оның таланттылығы, үлкен мәдениеттілігі, өз халқының болашағын дұрыс түсінуі, әрі ұлттық, әрі халықтық, әрі жалпы адам баласылық идеяны үндеуі оны ұлы ақын дәрежесіне жеткізіп, идеясы жоғары, көркемдігі үздік мұра қалдырып, әдебиетіміздің негізін салу биігіне көтерді.

&&&

$$$002-002-100$Дәріс №2.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Абайтану ілімінің жүз жылдық тарихы

2.20-30 жылдарда Абай мұрасы жөнінде өрістеген айтыс

3.30-жылдардағы Абай шығармашылығы жөніндегі іргелі зерттеулердің тууы



&&&

$$$002-003-000$3.2.3 Дәріс №3. Абай өлеңдеріндегі оқу-ағарту және ғылым тақырыбы.

Абай поэзиясында оқу-ағарту, ғылым тақырыбы негізгі тақырыптардың бірінен саналады. Өзі түрлі себептермен кешеңдеу болса да, сусап келіп орыс тілі мен мәдениетіне қатты ден қойған, үнемі іздену, оқу арқылы білімділік пен парасаттылықтың биігіне көтеріліп, "көкірек көзі ашылған" Абай көптеген өлеңдерінде оқу, білімді ардақтауға, халқы үшін озық білімнің пайдасын түсіндіруге күш салады. "Шығысым Батыс боп кетті" деген Абай сөзінің бір сыры оның осы өлеңдерінен де танылады. Бұл тақырыптағы "Жасымда ғылым бар деп ескермедім", "Ғылым таппай мақтанба", "Интернатта оқып жүр" өлеңдері Абайдың ақындыңқа біржола бет бұрған кезеңінде - 80-жылдар ішінде жазылған.



&&&

$$$002-003-001$3.2.3.1 Абай поэзиясында оқу-ағарту, ғылым тақырыбы

Орыс және Еуропа мәдениетінің озық үлгілерімен жүйелі танысу Абайдың демократтық көзқарасының, азаматтық тұлғасы мен ақындық болмысының қалыптасуына шешуші әсер етті.

Абайдың ақындыққа, өнерге шындап ден қойған беталыс сапары оның азаматтық тұлғасы қалыптасып, білім-өрісі мейлінше толысқан шағынан басталады. Мед­ресе кезіңдегі шығыс ақындарына шәкірттік көңілмен еліктеп жазылған бірлі-жарымды алғашқы туындылары мен 1882 жылғы "Қансонарда бүркітші шығады аңға" атты шынайы поэзиялық шығарма аралығында шамамен ширек ғасырдай уақыт жатыр. Бұл - Абайдың дүние тану, есею, іздену, білім алу, парасат иесі, азамат, ағартушы, ақын болып қалыптасу мерзімі. Абайдың өз ортасының әділетсіз, озбыр әдетінен безініп, халыққа келу, өнерге келу кезеңі.

Жалпы Абай үшін 80 жылдар екі тұрғыда мақызды: біріншіден, бұл оның поэзияға, ақындыққа шыңдап ден қойған шағы, екіншіден, бұл оның шығармашылығындағы ең жемісті жылдардың бірі. Ол бұл тұста өзінің ағартушылық және саяси-әлеуметтік, сатиралық тақырып­тардағы әйгілі өлеңдері мен поэмаларын жазады, сондай-ақ, орыс классиктері Лермонтов, Пушкин шығармаларын аударады. Ақын сыншыл реализм әдісін меңгереді, оның есімі мен шығармалары халыққа кеңінен мәлім болады.



&&&

$$$002-003-002$3.2.3.2 "Жасымда ғылым бар деп ескермедім", "Ғылым таппай мақтанба", "Интернатта оқып жүр" өлеңдерін талдау

1822 жылғы патша үкіметінің «Сибирь қазақтарына арнап шығарған уставы» бойынша, қазақ даласы округке бөлініп, округтік бұйрық арқылы билеу тәртібінен кейін Құнанбай Қарқаралы округіне аға сұлтан болып сайланады. Құнанбайдың атын шығаруға бұл жағдайлардың мәні үлкен болды. Өйткені ел билейтін хан, аға сұлтандар бұрын хан, төре нәсілдерінен болып келсе, жоғарғы заң бойынша, ол міндетті төреден болмай-ақ, қарадан шыққан мықты феодалдар да ел басқаруға жарай беру мүмкіншілігі Құнанбайды аға сұлтан етсе, бұл жай-жапсарды жақсы ұға білмеген көпшілік Құнанбайды ерекше бағалайды. «Қарадан туып хан, айырдан туып нар болды» деп, өз кезіндегі феодал табының ақындары Құнанбайды мадақтай жөнеледі.

            Өз қолындағы әкімшілік тізгінін Құнанбай өз керегіне толық пайдалана білді. Бірақ ел басқаруда Құнанбай жаңа тәртіп орнатқан жоқ, бұрынғы бір руды екінші руға айдап салу тәрізді ескі әдісті ол да қолдады. Оның бұрынғылардан бір өзгешелігі сол дінді берік ұстау үшін Қарқаралыға мешіт, Меккеге қажылар түсетін «Тәкие» атты үй салғызды. Бұл жағдайларды да ол өзінің ел билеу мақсатына толық пайдалана білді. Діншілдерді өз қолына ұстап, ел басқарудың бір жағын дінге, діншілдерге тіреді.

            Құнанбайдың тек өз қара басы ғана емес, оның достасқан, қастасқан адамдарының қайсысы болсын, өзімен деңгел түскен, сол кездің сөз баққан адамдары болды. Талай дау, талай тартыстардың жуан ортасында болуы болашақ ұлы ақын, жас Абайдың шешендік тілге жаттығуларына әсер етпеуі мүмкін емес еді. Абайдың нағашысы - «Шаншан қулары» атанған, күлдіргі, мысқыл сықақпен аты шыққан қазақтың даңқты руларының бірі. Ұлжанның (Абайдың шешесі) ағасы Тонтайдың қожа-молдаларды сықақтап, өлер алдында: «Жазыла-жазыла қожа-молдалардан да ұят болды, енді өлмесек болмас», - деген сөзі күні бүгінге шейін ел аузында. Бұл сықылды сөз тапқыш, мысқылшылдық Ұлжанда да болған. Атасы Құнанбайдың өзі және оның айналасының бәрі де сөз ұстаған шешендер болып, анасы жағынан «Шаншар қуларымен» тамырласып жатуы Абай тәрізді үлкен таланттың ең болмағанда тілі ұшталуына аз да болса әсер етуі сөзсіз. Абайдағы қазақтың нақыл, тақпақ, билер сөздерінің үлгісімен келетін шешендік сөздерге ұсталық, мысқыл-сықаққа асқан шеберліктердің бір тамырын осы өскен ортасынан іздеуіміз керек.



&&&

$$$002-003-003$3.2.3.3 Абайдың ағартушылық қызметі

Абай әуелі ел ішіндегі дін мектебінде оқып, он жасында Семей қаласындағы Ахмет Риза медресесіне түседі. Мұндағы оқудың бәрі де ескіше, дін сабағы еді. Онда Абай небәрі үш жыл мұсылманша және үш ай орыс мектебінде орысша оқиды. Дін мектебінде жүргізілетін бар сабақты жақсы үлгеріп, қалған уақытын өз бетімен кітап оқуға жұмсайды. Оқитын кітаптары араб, парсы, түрік елдерінің даңқты ақындарының еңбектері болады. Солардың ішінде шын сүйіп оқыған ақындары - Навои, Саади, Қожа-Хафиз, Физули. Абай өзінің таланттылығы мен қабілетінің күштілігімен үш жылда үлкен білімге иесі болған.

            Сол жас кезінде-ақ араб, парсы, түрік ақындарының өлеңдеріне еліктеп, өзі де өлең шығара бастады. «Физули, Шәмси, Сайхали», «Жүзі раушан» атты өлеңдері осы кезде жазылады.

            Жасы 13-ке толып, мұсылманша үш жыл, орысша үш ай оқыған соң Абайға «оқудың есігі жабылады». Құнанбай Абайды оқудан шығарып алып, ел басқару жұмысына қосады.

            Абай парсы, араб, шағатай әдебиетін де, орыс әдебиетін де көп білуі, терең ұғынуы, әр тілдің тек жалпы мағынасын ғана ұғынушы емес, сол тілдің әдемілігін де ұға білуі ақынның мектепті тастаған соң да өз бетімен үздіксіз оқығандығын дәлелдейтін фактілер болып саналады.

            Абайдың жас кезіндегі өлеңдері жоқтың қасы. Жоғарғы аталған «Кім екен деп келіп ем түйе қуған» атты өлеңі мен араб, парсы, түрік ақындарына еліктеген өлеңдерінің алдыңғысы 1854-1855 жылдары, соңғысы 1858-1859 жылдары жазылған.

            1864 жылы 19 жасында «Әліф-би» өлеңін жазады. Мұнан кейінгі өлеңдерінің жылдары 1870 жылдан басталады. Абай өлеңдерін қолжазба түрінде сақтаған Мүрсейітте де 1870-1876 жылдың арасында жазған Абай өлеңдерінен дерек жоқ. Ал 1884 жылдардан бергі өлеңдерінің жылдары үзілмейді. Әсіресе көп жазған жылдары -1886, 1889, 1895 жылдар.

            1886 жылы 17 өлең, 1889 жылы 27 өлең (оның сегізін орысшадан аударған), 1895 жылы 13 өлең жазды.

            Абай алғашқы кезде өз өлеңдерін досы, замандасы Көкбай ақынның атымен жариялап, 1886 жылдардан ғана бастап өз атымен шығарған. Сөйтіп, өлеңді өзінің мамандығы етуі осы жылдардан басталады. Абай өмірін зерттеушілердің бәрі де мұны мойындайды. Абайдың көп өмірінің ел басқару ісіне жұмсалынып, сөз ұстап, билік істерін атқаруы Абайдың өлеңдерінің жылдары үзіліп қала беруінің негізгі бір себебі осында екенін аңғартады.

            Абайдың ғылымға, өлең жазуға белсене кірісуі 40 жасынан бері қарай. Оған шейін білім іздеуден қол үзбегенмен, өлеңді жүрдім-бардым ғана жазып келсе, 40 жасынан бастап творчествоға түгелдей беріледі.

            Өз айналасындағы ру тартысынан, ескіліктен, надандықтан жеріне бастаған дана ақын өз елін ел етуді ойлайды да, осының жолын іздейді. Ақын солардың барлығына қаламмен күрес ашу деген қорытындыға келеді. Алдына зор мақсат қойған ақын ұлы орыс халқының бай мәдениетін меңгеруге белсене кірісіп, орыс тілі, орыс әдебиетімен шұғылданады.

            Абайдың орыс мәдениетіне құлшына кірісуінің екі түрлі себебі болды. Біріншіден, Абай қазақ елін шығыс схоластикасының ықпалынан мүлде шығарып, тура орыс мәдениетін алу, сондықтан қазақ даласында орысша мектеп ашу, молда, қожаларға патша үкіметі тарапынан берілген кейбір праволарды қайтып алып, оларды тізгіндеп ұстау, олардың правосын уезд, болыстарға беру жөнінде өз пікірін ғылыми түрде дәлелдеген Шоқан Уәлиханов пен онан кейінгі өзінің замандасы Алтынсаринның бағытын Абай дұрыс деп ұқты. Екіншіден, бұл кезде ұлы орыс халқының әдебиеті дүниежүзі мәдениетінің алтын қазынасының қатарына қосылып қана қойған жоқ, Европаға өзінің революцияшыл әсерін тигізді. Батыстың кері әдебиетін басып озды. ХІХ ғасырдағы орыстың кейбір жазушылары жамылған европалық шапанын шешіп тастап, орыс әдебиеті мазмұнына түрі сай, өзінің ұлттық қалпында дүниелік сахнаға шықты.



&&&

$$$002-003-100$Дәріс №3.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

  1. Абай поэзиясында оқу-ағарту, ғылым тақырыбы

  2. "Жасымда ғылым бар деп ескермедім", "Ғылым таппай мақтанба", "Интернатта оқып жүр" өлеңдерін талдау

  3. Абайдың ағартушылық қызметі

  4. Ұлы Абайдың гуманизмі

&&&

$$$002-003-000$3.2.4 Дәріс №4. Абай өлеңдеріндегі оқу-ағарту және ғылым тақырыбы.

Абай поэзиясында оқу-ағарту, ғылым тақырыбы негізгі тақырыптардың бірінен саналады. Өзі түрлі себептермен кешеңдеу болса да, сусап келіп орыс тілі мен мәдениетіне қатты ден қойған, үнемі іздену, оқу арқылы білімділік пен парасаттылықтың биігіне көтеріліп, "көкірек көзі ашылған" Абай көптеген өлеңдерінде оқу, білімді ардақтауға, халқы үшін озық білімнің пайдасын түсіндіруге күш салады. "Шығысым Батыс боп кетті" деген Абай сөзінің бір сыры оның осы өлеңдерінен де танылады. Бұл тақырыптағы "Жасымда ғылым бар деп ескермедім", "Ғылым таппай мақтанба", "Интернатта оқып жүр" өлеңдері Абайдың ақындыңқа біржола бет бұрған кезеңінде - 80-жылдар ішінде жазылған.



&&&

$$$002-003-001$3.2.4.1 Абай поэзиясында оқу-ағарту, ғылым тақырыбы

Орыс және Еуропа мәдениетінің озық үлгілерімен жүйелі танысу Абайдың демократтық көзқарасының, азаматтық тұлғасы мен ақындық болмысының қалыптасуына шешуші әсер етті.

Абайдың ақындыққа, өнерге шындап ден қойған беталыс сапары оның азаматтық тұлғасы қалыптасып, білім-өрісі мейлінше толысқан шағынан басталады. Мед­ресе кезіңдегі шығыс ақындарына шәкірттік көңілмен еліктеп жазылған бірлі-жарымды алғашқы туындылары мен 1882 жылғы "Қансонарда бүркітші шығады аңға" атты шынайы поэзиялық шығарма аралығында шамамен ширек ғасырдай уақыт жатыр. Бұл - Абайдың дүние тану, есею, іздену, білім алу, парасат иесі, азамат, ағартушы, ақын болып қалыптасу мерзімі. Абайдың өз ортасының әділетсіз, озбыр әдетінен безініп, халыққа келу, өнерге келу кезеңі.

Жалпы Абай үшін 80 жылдар екі тұрғыда мақызды: біріншіден, бұл оның поэзияға, ақындыққа шыңдап ден қойған шағы, екіншіден, бұл оның шығармашылығындағы ең жемісті жылдардың бірі. Ол бұл тұста өзінің ағартушылық және саяси-әлеуметтік, сатиралық тақырып­тардағы әйгілі өлеңдері мен поэмаларын жазады, сондай-ақ, орыс классиктері Лермонтов, Пушкин шығармаларын аударады. Ақын сыншыл реализм әдісін меңгереді, оның есімі мен шығармалары халыққа кеңінен мәлім болады.



&&&

$$$002-003-002$3.2.4.2 "Жасымда ғылым бар деп ескермедім", "Ғылым таппай мақтанба", "Интернатта оқып жүр" өлеңдерін талдау

1822 жылғы патша үкіметінің «Сибирь қазақтарына арнап шығарған уставы» бойынша, қазақ даласы округке бөлініп, округтік бұйрық арқылы билеу тәртібінен кейін Құнанбай Қарқаралы округіне аға сұлтан болып сайланады. Құнанбайдың атын шығаруға бұл жағдайлардың мәні үлкен болды. Өйткені ел билейтін хан, аға сұлтандар бұрын хан, төре нәсілдерінен болып келсе, жоғарғы заң бойынша, ол міндетті төреден болмай-ақ, қарадан шыққан мықты феодалдар да ел басқаруға жарай беру мүмкіншілігі Құнанбайды аға сұлтан етсе, бұл жай-жапсарды жақсы ұға білмеген көпшілік Құнанбайды ерекше бағалайды. «Қарадан туып хан, айырдан туып нар болды» деп, өз кезіндегі феодал табының ақындары Құнанбайды мадақтай жөнеледі.

            Өз қолындағы әкімшілік тізгінін Құнанбай өз керегіне толық пайдалана білді. Бірақ ел басқаруда Құнанбай жаңа тәртіп орнатқан жоқ, бұрынғы бір руды екінші руға айдап салу тәрізді ескі әдісті ол да қолдады. Оның бұрынғылардан бір өзгешелігі сол дінді берік ұстау үшін Қарқаралыға мешіт, Меккеге қажылар түсетін «Тәкие» атты үй салғызды. Бұл жағдайларды да ол өзінің ел билеу мақсатына толық пайдалана білді. Діншілдерді өз қолына ұстап, ел басқарудың бір жағын дінге, діншілдерге тіреді.

            Құнанбайдың тек өз қара басы ғана емес, оның достасқан, қастасқан адамдарының қайсысы болсын, өзімен деңгел түскен, сол кездің сөз баққан адамдары болды. Талай дау, талай тартыстардың жуан ортасында болуы болашақ ұлы ақын, жас Абайдың шешендік тілге жаттығуларына әсер етпеуі мүмкін емес еді. Абайдың нағашысы - «Шаншан қулары» атанған, күлдіргі, мысқыл сықақпен аты шыққан қазақтың даңқты руларының бірі. Ұлжанның (Абайдың шешесі) ағасы Тонтайдың қожа-молдаларды сықақтап, өлер алдында: «Жазыла-жазыла қожа-молдалардан да ұят болды, енді өлмесек болмас», - деген сөзі күні бүгінге шейін ел аузында. Бұл сықылды сөз тапқыш, мысқылшылдық Ұлжанда да болған. Атасы Құнанбайдың өзі және оның айналасының бәрі де сөз ұстаған шешендер болып, анасы жағынан «Шаншар қуларымен» тамырласып жатуы Абай тәрізді үлкен таланттың ең болмағанда тілі ұшталуына аз да болса әсер етуі сөзсіз. Абайдағы қазақтың нақыл, тақпақ, билер сөздерінің үлгісімен келетін шешендік сөздерге ұсталық, мысқыл-сықаққа асқан шеберліктердің бір тамырын осы өскен ортасынан іздеуіміз керек.



&&&

$$$002-003-003$3.2.4.3 Абайдың ағартушылық қызметі

Абай әуелі ел ішіндегі дін мектебінде оқып, он жасында Семей қаласындағы Ахмет Риза медресесіне түседі. Мұндағы оқудың бәрі де ескіше, дін сабағы еді. Онда Абай небәрі үш жыл мұсылманша және үш ай орыс мектебінде орысша оқиды. Дін мектебінде жүргізілетін бар сабақты жақсы үлгеріп, қалған уақытын өз бетімен кітап оқуға жұмсайды. Оқитын кітаптары араб, парсы, түрік елдерінің даңқты ақындарының еңбектері болады. Солардың ішінде шын сүйіп оқыған ақындары - Навои, Саади, Қожа-Хафиз, Физули. Абай өзінің таланттылығы мен қабілетінің күштілігімен үш жылда үлкен білімге иесі болған.

            Сол жас кезінде-ақ араб, парсы, түрік ақындарының өлеңдеріне еліктеп, өзі де өлең шығара бастады. «Физули, Шәмси, Сайхали», «Жүзі раушан» атты өлеңдері осы кезде жазылады.

            Жасы 13-ке толып, мұсылманша үш жыл, орысша үш ай оқыған соң Абайға «оқудың есігі жабылады». Құнанбай Абайды оқудан шығарып алып, ел басқару жұмысына қосады.

            Абай парсы, араб, шағатай әдебиетін де, орыс әдебиетін де көп білуі, терең ұғынуы, әр тілдің тек жалпы мағынасын ғана ұғынушы емес, сол тілдің әдемілігін де ұға білуі ақынның мектепті тастаған соң да өз бетімен үздіксіз оқығандығын дәлелдейтін фактілер болып саналады.

            Абайдың жас кезіндегі өлеңдері жоқтың қасы. Жоғарғы аталған «Кім екен деп келіп ем түйе қуған» атты өлеңі мен араб, парсы, түрік ақындарына еліктеген өлеңдерінің алдыңғысы 1854-1855 жылдары, соңғысы 1858-1859 жылдары жазылған.

            1864 жылы 19 жасында «Әліф-би» өлеңін жазады. Мұнан кейінгі өлеңдерінің жылдары 1870 жылдан басталады. Абай өлеңдерін қолжазба түрінде сақтаған Мүрсейітте де 1870-1876 жылдың арасында жазған Абай өлеңдерінен дерек жоқ. Ал 1884 жылдардан бергі өлеңдерінің жылдары үзілмейді. Әсіресе көп жазған жылдары -1886, 1889, 1895 жылдар.

            1886 жылы 17 өлең, 1889 жылы 27 өлең (оның сегізін орысшадан аударған), 1895 жылы 13 өлең жазды.

            Абай алғашқы кезде өз өлеңдерін досы, замандасы Көкбай ақынның атымен жариялап, 1886 жылдардан ғана бастап өз атымен шығарған. Сөйтіп, өлеңді өзінің мамандығы етуі осы жылдардан басталады. Абай өмірін зерттеушілердің бәрі де мұны мойындайды. Абайдың көп өмірінің ел басқару ісіне жұмсалынып, сөз ұстап, билік істерін атқаруы Абайдың өлеңдерінің жылдары үзіліп қала беруінің негізгі бір себебі осында екенін аңғартады.

            Абайдың ғылымға, өлең жазуға белсене кірісуі 40 жасынан бері қарай. Оған шейін білім іздеуден қол үзбегенмен, өлеңді жүрдім-бардым ғана жазып келсе, 40 жасынан бастап творчествоға түгелдей беріледі.

            Өз айналасындағы ру тартысынан, ескіліктен, надандықтан жеріне бастаған дана ақын өз елін ел етуді ойлайды да, осының жолын іздейді. Ақын солардың барлығына қаламмен күрес ашу деген қорытындыға келеді. Алдына зор мақсат қойған ақын ұлы орыс халқының бай мәдениетін меңгеруге белсене кірісіп, орыс тілі, орыс әдебиетімен шұғылданады.

            Абайдың орыс мәдениетіне құлшына кірісуінің екі түрлі себебі болды. Біріншіден, Абай қазақ елін шығыс схоластикасының ықпалынан мүлде шығарып, тура орыс мәдениетін алу, сондықтан қазақ даласында орысша мектеп ашу, молда, қожаларға патша үкіметі тарапынан берілген кейбір праволарды қайтып алып, оларды тізгіндеп ұстау, олардың правосын уезд, болыстарға беру жөнінде өз пікірін ғылыми түрде дәлелдеген Шоқан Уәлиханов пен онан кейінгі өзінің замандасы Алтынсаринның бағытын Абай дұрыс деп ұқты. Екіншіден, бұл кезде ұлы орыс халқының әдебиеті дүниежүзі мәдениетінің алтын қазынасының қатарына қосылып қана қойған жоқ, Европаға өзінің революцияшыл әсерін тигізді. Батыстың кері әдебиетін басып озды. ХІХ ғасырдағы орыстың кейбір жазушылары жамылған европалық шапанын шешіп тастап, орыс әдебиеті мазмұнына түрі сай, өзінің ұлттық қалпында дүниелік сахнаға шықты.



&&&

$$$002-003-100$Дәріс №4.Өзін-өзі тексеру сұрақтары

  1. Абай поэзиясында оқу-ағарту, ғылым тақырыбы

  2. "Жасымда ғылым бар деп ескермедім", "Ғылым таппай мақтанба", "Интернатта оқып жүр" өлеңдерін талдау

  3. Абайдың ағартушылық қызметі

  4. Ұлы Абайдың гуманизмі

&&&

жүктеу/скачать 1,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет