Жоспар: I. Кіріспе II. Негізгі бөлім

Тоқыма нарығы

Жаңа тауарды жоспарлау

Тұтынушылар сегменті

Тұтынушылар және серіктестер. Комбинат өнімін Қазақстанда 60 %, ТМД 30%, Еуропа елінде 10% жуығы сұранысқа ие. Қазақстанның нақты тұтынушылары – Миттал Стил Теміртау, Ұлбин Металл Зауыты, Қазахмыс, Казцинк, ІІМ ҚР, ҚР Шекара әскерлері, Қазақстан Темір Жолы. АММК – ң делдалдары: ЖШC “Smartex – Қарағанды”, “Делдал- Қарағанды”, “Азайя – Ақтөбе”, “Өнерпаз – Атырау”, “Текстиль КZ – ральск”, “СЕТ – Ақтау”, “ Мирроу - Өскемен”, “Шанс – Көкшетау”, “ЧП – Ниязова – Көкшетау”, “АВС – Қостанай”.

Қоғамдық жұмыстары.

1. 
   Жыл сайынғы өткізілетін жас дизайнерлердің конкурстары
   
2. 
   Жыл сайынғы өткізілетін ҰОС ветерандарын құттықтау
   
3. 
   №1 және №2 тастанды балалар үйлеріне қамқорлық көрсету акциялары жүргізіледі.
   
4. 
   Жыл сайынғы өткізілетін Наурыз мейрамы
   
5. 
   АММК – ң ветерандарының қала және аудан аймақтарында мейрам кезінде хорға қатысуы
   
6. 
   АММК Отан партиясының мүшесі және барлық болатын мейрамдарда қатысады.
   

АХБК кәсіпорынының қызметкерлерінің құрылымы:

Қазақстанда 490 клиенттері бар, 12- онын ішінде диллер, 25- керекті клиенттер, 55- көтерме саудагерлер, супермаркеттер – 24. Қазақстан нарығына маркетинг саласын дамыту қажет.

2007 жылдың ақпан айынан бастап кәсіпорынға кезекпен СТБ-180 станоктары іске қосылады: ақпан айына-8 станок (фильтр\мата С177-С550-100%) 2 кезекпен, наурыз айына – 18 станоктан (бязь 4744\165, 12-153-100%) 3 кезекпен, сәуір айына – 18 станоктан (бязь 4744\165, 12-153-100%) 3 кезекпен, мамыр айына – 18 станоктан (бязь 4744\165, 12-153-100%) 3 кезекпен, маусым айына – 14 станоктан (миткаль 03-1282-100%) 3 кезекпен, шілде айына – 4 станоктан (қорғағыш пропиткамен С323-100%, кительная 2205-50ш). Барлығы 80 станок СТБ-180.

Cапа. ААҚ “Almaty Cotton Plant” тұтынушылардың қажеттіліктерін, сапасы жоғары, қолдануға ыңғайлы етіп қанағаттандырады. Негізінен сапаның саясаты тұрақты сапа өнімі, бәсекелестерге қарсы өнім өндіру, тұтынушылардың сенімін ақтау болып табылады. Бұл сапа саясатын келесі шешім бағытымен шешіледі: жаңа техника және мата, тігін бұйымдарына арналған технологияларымен жұмыс істеу, сапалы және қауіпсіз материал – шикізіттармен қамтамасыз ету, жұмыс күшін күшейту.

Кәсіпорынның өндіретін негізгі өнімі КПБ, өз шикізаттарымен дайындайды, өндіріледі және өзінің бренд атымен сатады. Қосымша өндірілетін өнімдері: дайын бұйымдар, махровый сүлгілер бренд мачо атымен сатылады; костюмдік маталар, сонымен қатар қосымша қызмет көрметіледі, яғни қысқарту, заказ қабылдайды. Маркетингілік салада дистрибьюторлық сеть құруға және өнімнің сыртқы қорабына көңіл аудару, өнім көлемін сату қарастырылуда. Сонымен қатар жарнама құруға жоспарлануда.

Қазақстанда дистрибьюторлық сеть құруға тоқыманың алғашқы кезеңінде дамуда. Тұтынушылары. АММК бренді тұтынушылар ортасында жоғары таңып білуде. Бренд негізінен таңуына кең таралмаған. Тұтынушылар бұл АММК – ң өнімнің сапасына және табиғи жаслынуына қызықтырады. Тұтынушылар бұл өнімдерді көбінесе шағын маркеттерде, супермаркеттерде, жеке дүкендерде сатып алуда.

1. 
   Тоқыма нарығы.
   

Әлемдегі тоқыма нарығы. Жалпы әлем бойынша тоқыма нарығының көлемі 450 млрд $ өсу тенденциямен бағаланады. Әлемдік тоқыма және киім тұтынушылары 2002 жылы 4,9% жоғарланған, 2003 жылы 2,7%, 2004 жылы 3% шамамен жоғарлаған. Зерттеушілердің жорамалдауы бойынша тоқыманы және киімді тұтынушылары болашақта орташа есеппен 2,2% болуы мүмкін, ал 2010 жылы 62 млн.тонна жетуі ықтимал. Ең негізгі тұтынушыларға әсер ететін факторлар баға болып табылады. Тоқыманың бағасы төмендеген уақытта, мысалға 10%, онда оның 0,4% дейін тұтыну деңгейі жоғарылайды.

Әлемдік нарықта жасанды жіп, мата өндіруші кәсіпорындар алдыңғы қатарда. Болжам бойынша 2010 жылы мақта тұтынушылары химиялық талшықтарымен салыстырғанда қысқарады екен.

Қытай – дүниежүзілік тоқыма нарығының лидері. 2004 жылдың соңында Қытай ДТН-ң 23 – 28% бойынша орын алды. Оның экспансиясының дамуы жалғасуда. 1995 жылы АҚШ, Канада, Еуропа және Норвегия елдерінде тоқыманы экспортқа шығып барлық елдер бойынша 400% өсті. Қазақстанның шекаралас елдерге Азия аумағына 16,5 млн.тонна жылына, Еуропа 1,6 млн.тонна, СССР аумағына 0,6 млн.тонна, Шығыс елдеріне 100 мың тонна мақта - мата өнімін қажет етеді. Сол барлық елдерге экспорттауға Қазақстанның мүмкіншілігі бар.

Өнімнің сапасына және бәсекеге қабілеттілігіне қазіргі әлемде барлық фирмалар көп көңіл бөледі. Бұл мәселелерге әр елдің экономикалық және әлеуметтік өмірі байланысты. Себебі сапа және бәсекеге қабілеттілігі деген ұғымы елдің, әр өндірушінің тауарлар мен қызметтерді өңдеу, өңдіру, өткізу мүмкіндіктерінің жиынтығын анықтаушы көрсеткіш болады.

Тоқыма өнеркәсібі дүниежүзілік бедел көрсеткіші туризм және ақпараттық технологиядан кейінгі үшінші орынға ие. Бірақ Қазақстанда бұл сектор экономикада дамымаған. Үш жыл даму өрісінен кейін (1999 жылы 14,7%, 2000 жылы – 2001 жылы 14,8% екі есе өсті) 2002 жылы шығарылған өнімдер 1,4%, 2003 жылы 4,3% төмендеді. 2003 жылы жеңіл өнеркәсібінің бөлігі, пайдасы 13,2 есе қысқартылды. Егерде 1991 жылы рентабельдік бағасы 24,5% деңгейімен жұмыс істесе, қазіргі уақытта керісінше шығынға ұшырауда. Бұрыннан келе жатқан жеңіл өнеркәсіптер тек қажет ететін тапсырыспен ғана өндіруде. Қазақстандағы тоқыма және тігін өнеркәсіптері Қытай, Өзбекстан, Ресей, Туркия елдерінің арзан тауарларымен бәсекелесуде. 2000 жылы – 2006 жылы аралықта өнеркәсіптің көлемі 36,1 млрд.теңгеден 32,4 млрд.теңгеге дейін төмендеп кетті, Республикада өнеркәсіптің бір бөлігінің пайдасы 2 ден 0,6% төмендеп, рентабельдің деңгейі - 6,8% түсіп кетті. Жалпы сала бойынша өнеркәсіптердің саны азайя түсті.

Қазіргі уақытта Қазақстанда жеңіл өнеркәсіптердің өнімдері әр түрлі бағамен 70 – 90% контрабанды және заңсыз түрде ұсынуда. АММК маркетинг территория бойынша тактикасы Алматы, Астана, Қарағанды, Өскемен, Павлодар, Атырау, Ақтөбе, Қызыл Орда қалаларында таратылған. Экономиканың дамуына байланысты тау, мұнай өнеркәптері және химия т.б. салалар бойынша көптеген өнеркәсіптер жұмыс істеуде. Сондықтанда жұмысшыларға арнайы жұмыс киімдерді көп қажет етуде, яғни костюмді маталар 100% х\б. Енді КПБ және үй киімдер үшін сатин тобын: костюмді, сатин, бязь, ситец, фланель, ГШИ, т.б. өндіру қажет.

Ресейдің жеңіл өнеркәсіптері 17 бөлімдерден тұрады. Кәсіпорынның ең көбі үлес салмағы шамамен 45% (1.67 млрд.$) тоқыма саласы орын алады, тігін үлесі шамамен 32% (1.22млрд.$). 2004 жылы нарықта жеңіл өнеркәсібінің барлық елдер бойынша әртүрлі бағамен 32 – 34 млрд.долларды құрайды. Соңғы үш жылда Ресей жеңіл өнеркәсіптері өңдіруден төмендеуде. Соңғы үш жыл ішінде жеңіл өнеркәсіптің шығарылған өнімі 12,7% төмендеп кетті. Болжам бойынша 2010 жылы орташа жылдық өсу пайызы 5% құрауы мүмкін. Мәлімет бойынша Минэкономдаму РФ 2004 жылы жеңіл өнеркәсіптің көлемі 92,5% құраса, бір жыл ішінде 7,5% төмендеп кетті. Ал тігін бұйымдарына келсек 9,2% жоғарланған.

Жеңіл өнеркәсіптер дамыған елдердің экономикасына маңызды ролі бар. АҚШ – ң жеңіл өнеркәсібі 4%, Германияда 6%, Италияда 12%, Қытайда 21%, Португалияда 22% құрайды. Территориясы: Германия, Италия, Испания, Чехия, Балт елдері. Өнімдері: ситец және бязь, 70% шикі және 30% дайын маталар.

АХБК ның өткізу арнасы қос деңгейлі: өндіруші, көтерме сауда, бөлшек сауда, тұтынушы. Қос деңгейлі арнада екі делдал әрекет жасайды. Тұтыну тауарлары нарықта олар көтерме және бөлшек саудамен шұғылданады, ол өнеркәсіп тауары нарықта диллер ретінде қызмет етеді. Көтерме сауда өткізу үдерісінде дәстүрлі делдалдар әдетте көтерме сауда әрекет жасайды.

Демек, шығарылған жаңа тауардың бәріне нарықта сұраныс бірдей болмайды. Жаңа тауардың сәтсіз жолыда болуы мүмкін, егерде ұтымды ерекшеліктері жеткіліксіз болса, дұрыс жоспарланбаған болса, немесе нарыққа шығу мерзімі дәл анықталмаса. Жаңа тауарлардың сапасы мен сұранысын анықтау үшін тестілеу жүргізіледі. Мысалы, бір жыл ішінде шет елінде бірнеше жаңа тауарлар тестіленеді. Ал оның ішінде тестілеудің нәтижесінде шамамен қырық пайызы сәтсіз тауарлар болып шығады.

Кейінгі кезде Ресейде нарыққа ұсынылған шетелдік жаңа тауарларға тестілеу жүргізілетін болған. Тестілеудің қорытындысы тұтынушыларға арналған журналдарында жариялануда. Ал бұл журналдар Қазақстанда да таратылады. Біздің елімізде осылай тестілеу жүргізілуі тұтынушыларға тиімді және қолайлы болар еді. Бұл халыққа көрсетілген қамқорлық болуымен қатар кәсіпкерлерге де тиімді және өтімді тауарларды таңдап алуға көмектесер еді. Негізінен АММК фирмасының өндірілген жаңа тауарын жылжыту, өткізу кезінде тұтынушылар сатып алған уақытында көбінесе осы фирманың атынан жасанды тауарларды сатып алады. Сол уақытта тұтынушылардың жасанды тауардың сапасына қанағаттанбай, кейінен дұрыс түпнұсқасын сатып алуда. Ал жасанды тауардың иелері шығынға ұшырап, зардап шегуде. АММК фирмасы көп жағдайларға байланысты зерттеу жүргізіліп, жаңа тауардың қаншалықты танымал және сапасын айыруға болатынын тексерді. Мәлімет бойынша 76% жуығы тұтынушылар сапа мен түпнұсқасын айыра біледі, 19% адамдар айыра аламайды, ал 4% ғана шатысып тауып алады. Сондықтанда тұтынушыларды өзіне қаратып алуы өте қиынға түседі, сол себептен тиімді жарнама, бренд атын танымал болатындай етіп қызықтыру, қызмет көрсету саласы, жаңа тауарларды сауда орындарына уақытылы жеткізіп тұру қажет. Бірақ ол шығынды көп қажет етеді.

Жаңа тауарды шығармастан бұрын тұтынушылардың қандай тауарларды тұтынатынын зерттеп біліп алу керек. Осыған орай АХБК кіспорыны Алматы қаласы бойынша көтерме сауда адамдарынан және жәй тұтынушылар аралығынан 385 адамдардан сауалдама алып зерттеу жүргізілді. Негізінен 256 тұтынушылар, 126 көтерме саудагерлер. Жалпы тұжырымдама бойынша: 75% сауалдама алған адамдардың АХБК өнімдерін сатып алмайды екен. Солардың ішіндегі 18% адамдар осы АХБК өнімдерін жақсы танып білседе сатып алмайды, ал 50% адамдар сатып алмайды. Ахбк брендіне танымалдылығы өте аз, ол 54%. 74% адамдар мүлде АХБК туралы да білмейтіндер. Тұжырымдамаға сәйкес АХБК ның бренд танымалдығын жоғарлату қажет. Сауалдама алған сатып алушылардың 10% жуығы супермаркеттерден сатып алады екен, 43% жуығы әртүрлі жерлерден сатып алады, көтерме сауда жерлерінен 23% ғана сатып алады. Тұжырымдамаға сәйкес супермаркеттердің жұмыс беделін жоғарлату қажет, себебі кәсіпорнының имиджін көтереді, жоғары сегментке шығуға көмектеседі, жасанды өнімдерден қорғап тұрады. Демографиялық жағдайға байланысты 30-35 жас аралығындағы адамдар, 700 доллар кем дегенде алатын айлық табысы, отбасында әйелі, күйеуі, бір баласы және әйеліде жұмыс істейтін 54% адамдар. Ал 20-22% сауалдама алған адамдардың табысы 350-400 долл. 54% - жұмысшылар, 13% - жұмыссыздар, 12% - студенттер, 15% - бизнеспен айналысатындар. Зерттеу үш бағыт бойынша жүргізілді: мөлшерлемелік зерттеу, сапалық зерттеу, сегментке бөлу бойынша терең зерттеу. Тұтынушылар: 24% - аяқ астынан сауалдама алынған адамдар(80 адам), 76% - барлығынан анкета жүргізілген (256 адам). 45%- тұтынушылар өнімнің сапа және табиғи екенін ажырата алады. Отбасылық табыстың деңгейі:38%-тұтынушылардың жоғары алатын табысы, 36%-тұтынушылардың орташа алатын табысы, 26%-тұтынушылардың төмен алатын табысы. Осыған орай үш категория бойынша тұтынушылардың түстеріне қалауы: 1) түстер қалауы бойынша төмен сатып алушылар: түстер қалауы бойынша төмен сатыпалушылар (500$ алатын табыс) көбінесе мынандай абстракция, цветочки түрлерін тандап алды. Ал ақшыл тондарды, ақ гүлді гамма, ірі суреттілерді көбісілер қаламады. Ал қара түстілерді ешкімде тандап алған жоқ. Сонымен суреттерін қалауы бойынша: абстракция-34%, бір түсті – 15%, геометриялық фигуралар – 7%, гулді- 7%, ақ-9%, ақшыл түсті тон- 7%, ірі суреттер – 7%. 2) түстер қалауы бойынша орташа сатып алушылар: зерттеу барысында тұтынушылар ірі суреттерді, қара тонды және абстракцияны қалайтынын ескердік.

Ал мынандай геометриялық фигуралар, ақ гулді гамма түстілер елеусіз қалды. Сонымен суреттерін қалауы бойынша: майда суреттер-5%, гүлділер- 11%, ірі суреттер-16%, қара – 21%, абстракция- 25%, ақшыл түстілер- 11%, бір түсті- 11%. 3) ) түстер қалауы бойынша жоғары сатып алушылар ақ , бір түсті, абстракция түстерін қалайды. Сол уақытта гүлді, майда сурет түстілерді ешкім таңдаған жоқ. Сонымен суреттерін қалауы бойынша: ақшыл түстілерді- 11%, ірі сурет- 4%, ақ – 22%, абстракция – 19%, бір түсті – 29%, геометриялық фигуралар – 15%. Енді түстерді қалауы бойынша әр түрлі жас категорияларға бөлеміз. Алдымен тұтынушыларды үш сегментке бөлеміз: 30 жасқа дейін, 30-40 жас, 40 жас және одан жоғарылар. 30 жасқа дейінгі сегмент абстракция, геометриялық фигураларды қалайды. Ірі суреттер – 4%, бір түсті-15%, геометриялық фигуралар- 23%, абстракция- 38%, майда сурет – 8%, қара түстілер – 8%, гүлділерді - 4%. 30-40 жас аралығындағы сегмент 58% жуығы бір түсті, ақ, ақшыл тон түстерін қалайды. Бір түсті – 39%, ақ – 3%, ақшыл – 16%, абстракция – 26%, ірі түсті – 3%, гүлді түстерді - 13%. 40 жастан жоғары тұтынушылар абстракция – 12%, гүлділер – 12%, бір түсті – 34%, геометриялық фигуралар – 6%, майда сурет – 6%, ақшыл – 12%, ақ – 18%. Сонымен қатар 84% тұтынушылар отбасыға қажет болғаннан кейін сатып алады, сыйлыққа алады, 16% жәй ғана ұнатушылар сатып алған. Сонда 52% - сапа мен табиғи үшін алатындар, 9% - жаңа түстер, 22% - елдің мақтаныштары, 13% - өткен ғасыр, 13% - жаңа құрылғылар. Сонымен қатар елдер аралығында Туркияда 37% қалайды, АХБК – 28%, Қытай – 9%, Еуропа – 22%, басқалары – 5%.

Сатылатын орындары 23% көтерме сауда орындарында, 13% фирмалық дүкендерде, 43% әр түрлі орындарда, 16% ателье орындарында тігеді. Сонымен қатар 43% АХБК брендін таниды, ал 57% АХБК брендін таңымайтындар.

АХБК маталарынан шығарылған киімдер 41% пижама көбінесе ұнамайтын болып шықты, 18% төсек орындар, 18% бас киімдер, 10% ғана алжапқыштарды қолданады екен.

Тұтынушыларды зерттеген уақытта АХБК брендін білетін және білмейтін деп екіге бөлді. 1) білетіндерге, отбасында бір адам ғана 3%, ерлі зайыптылар 9%, әйелі және баласы 12%, әке шешесі баласы 32%, отбасында 3-4 адамнан көп 44% білетіндер. 2) білмейтіндерге, отбасында бір адам ғана 8%, ерлі зайыптылар 24%, әйелі және баласы 8%, әке шешесі баласы 23%, отбасында 3-4 адамнан көп 37% білмейді екен.

Нарықтың ішкі құрылымы болады, ол сегменттердің жиынтығынан тұрады. Нарықты сегменттеу деп сатып алушыларды маркетингтің белгілі бір ынталандыру әрекеттеріне бір түрлі тіл қататын топтарға бөлу үрдісін айтамыз. Сегменттердің мақсаты ұсынысты және тауар өткзуді жандандыру, ал сайып келгенде фирманың іс әрекетінен түсетін пайданы ең жоғары деңгейіне көтеру. АММК фирмасының нарығын анықтау тұтынушылардың кең көлемді қауымына жалғыз ғана жалпылама маркетинг жоспарымен шығуға талпынады. Тұтынушылар сипаттамасы тауарлар мен қызметтерге зәру деп танылады. Ал сегменттеу жағдайында фирма қажеттіктердің айырықша жиынын құратын тұтынушылардың бір ғана тобына шоғырланады және осы жалғыз топты тарту үшін арнайы дайындалған маркетинг жоспарын пайдаланады.

Тауар – маркетингтің бірінші және ең маңызды элементі. Тауар саясаты жеке тауар ассортиментіне және тауар номенклатурасына қатысты шешім қабылдауды талап етеді. Өндірісте пайдалану тауарларын олардың өндіріс процесіне қатысу дәрежесі бойынша топтастырады. Фирма марка саясатын дайындап, оның ережелерін тауар ассортименті құрамына кіретін тауар бірліктері үшін басшылыққа алуы тиіс. Фирма тұтынушылардың қажет ететін және бәсекелестермен күресте тиімді қару болатын қызметтер кешенін дайындауы қажет. Фирма нақ қандай маңызды қызметтер болуы керек және олар қандай формада ұсынылуы керек екенін шешуге тиіс. Қызметтер комплексін ұсыну жұмысы клиенттердің шағымдары және ескертулерін қабылдайтын, несиелеу жұмыстарымен, материалдық техникалық жабдықтаумен айналысатын, техникалық қызметтер көрсететін және клиенттерге қажетті ақпарат тарататын, клиенттерге сервистік қызмет атқару бөлімімен үйлестіруі мүмкін. АММК кәсіпорыны көбінесе жалғаз тауарды шығармай, белгілі тауар ассортименттерін шығарады. Әрбір тауар ассортименті өзіндік маркетинг стратегиясын талап етеді. Тауар ассортиментін өсіру проблемасы бұл өсірудің төмен, жоғары не екі бағытта екендігі туралы шешім қабылдауды талап етеді. Ассортиментті қанықтыру проблемасы осы бір шекте жаңа бұйымдарды қосу қажеттілігі туралы шешім қабылдауды талап етеді. Өткізуді ынталандыру шараларында барлық ассортиментті не қандай тауар арқылы көрсету керектігі туралы да шешім қабылдауды талап етеді.Кәсіпорынның өндіретін негізгі өнімі КПБ, өз шикізаттарымен дайындайды, өндіріледі және өзінің бренд атымен сатады. Қазақстанда дистрибьюторлық сеть құруға тоқыманың алғашқы кезеңінде дамуда. Тұтынушылары. АММК бренді тұтынушылар ортасында жоғары таңып білуде. Бренд негізінен таңуына кең таралмаған. Тұтынушылар бұл АММК – ң өнімнің сапасына және табиғи жаслынуына қызықтырады. Тұтынушылар бұл өнімдерді көбінесе шағын маркеттерде, супермаркеттерде, жеке дүкендерде сатып алуда.

Тауар номенклатурасына тауар ассортимент топтарының және нақтылы сатушының сатып алушыға ұсынатын тауар бірліктерінің жинағы жатады. Тауар номенклатурасын оның кеңдігі, нақтылығы, тереңдігі және гармониялығы жағынан суреттеуге болады. Бұл тауар номенклатурасын сипаттамалайтын төрт параметр фирманың тауар саясатын дайындау процесіндегі құралы болып саналады.

Өндірілген өнімнің қоғамдық қажетіне сәйкестігінің деңгейі рынокта анықталады. Рынок өндірілген өнімді тұтынушыларға жеткізеді, сонысымен қажеттіктердің қанағаттандырылуына себепші болады.

Қазіргі уақытта Қазақстан экономикасында рыноктің рөлі күшейе түсуде. Кәсіпорындардың тәуелсіздігі, бәсекелестік орын тебе бастаған, жеткізушілерді өз бетінше таңдауға ерікті болған жағдайларда нарық - өндірісті жандандырудың және оның тиімділігін көтерудің маңызды құралы.

Мекемелер және кәсіпорындар жаңа тауарды және қызметтерді дайындаудың және оларға байланысты пайдаларды дайындау қажеттілігін түсініп отыр. Нарыққа шығару кезеңі тауардың тарату арналарындағы итермелеуде өткізудің баяу өсуімен, минимальді табыспен сипаттамаланады. Фирма бұл кезеңде тауарды жетілдіруге, нарықтың жаңа сегменттеріне, жаңа тарату арналарына енуге және де бағаны шамалы төмендетуге тырысады. Өткізуді жандандыру үшін фирма әртүрлі жаңашылдық әдістерді іздейді. Егер кәсіпорын шетел нарықтарына орын тепкісі келсе, онда көрмелерге қатысу қажет, өйткені бұл өте тиімді тәсіл. Өз еліндегі ұқсас көрмелерге де қатысу қажет, өйткені бұл өзі туралы сөз таратуға және сауда персоналын қолдауға мүмкіндік тудырады. Стенд алдындағы қызметкерге баса көңіл аудару жөн.

Оқулық Алматы 1999 жыл

2. Нысанбаев С.Н. Садыханова Г.А. Маркетинг негіздері

Алматы 2002 жыл

3. Мамыров Н.К. Маркетинг Алматы 2000

4. Ф.Котлер и др. Основы маркетинга. Киев 1998 г.