Жоспар Кіріспе І тарау. Шыңжаңда қазақ диаспорасының қалыптасу тарихы
жүктеу/скачать 0,93 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Пайдаланылған әдебиеттер мен деректер тізімі
Қорытынды XXI ғасырдың басында Қытайдағы қазақтар өте ұлы әлеуметтік өзгерістерді бастан кешіруде. Қытайдың ішкі интеграциясы мен модернизациясы Шыңжандағы қандастарымыздың отырған ортасын, өндіріс түрін және тұрмыс тәсілін тез қарқынмен өзгертуде. Өмірде өзгеріс болуға тиісті, егер ол өзгеріс ырықты түрдегі ұлттық ілгерілеу бағыттағы өзгеру - даму болса, құба-құп болар еді. Өкінішке орай, ұлттық болмысты сақтау тұрғысынан алып қарағанда, Қытайдағы қандастарымыздағы әлеуметтік-мәдени өзгерістерінен ондай нышан байқалмайды. Бұл да бір үлкен сәйкессіздік құбылыс. Өйткені шаруашылығы шарықтап дамып жатқан Қытай елінде өмір сүріп отырған қазақтардың әлеуметтік экономикасы мен мәдени жағдайы жыл өткен сайын нашарлауға тиісті емес еді. Бірақ шынайы өмірден қарапайым қазақтардың тұрмыс деңгейінін нашарлау үрдісінде келе жатқаны айқын байқалады. Мұның басты себебі, Қытайдағы қазақ зиялылары атап айтқандай - ұлттық бітім - сапаның салыстырмалы түрде төмендігінде. Нарықтық экономикалық қатынастардың қатаң қағидасы рөл ойнаған, Қытай сияқты ұлы елде жөңкіле жүріп жатқан этникалық интеграциялық ағым мен тіршілік жанталасы - бәсеке жағдайыңда, онда өмір сүріп отырған шағын этникалық топ - қазақтардың замана ағымына ілесе алмай қалуы ғажап емес. Бірақ онда саясаттық факторлар рөл ойнамайды деуге болмайды. Өйткені қазіргі Қытайдағы немесе Шынжаңдағы әлеуметтік ауқым -егер сен бізге ілессең өстің, ілеспесен өштің - дегеңдей емеуірінді аңғартады, Әрине, қазіргі заман - даму заманы. Даму үшін мемлекет кез келген аудан, аймақты игеруге тиісті. Дегенмен игеру нысанасы болған өңірдегі тұрғындардың әлеуметтік жағдайы мен тұрмыстық деңгейінің төмендемеуіне мемлекеттік деңгейде шаралар қарастырылуға тиісті. Бұл халықаралық қағида да бар принцип. Ал Қытайдың ішкі жаһандастыруды тездету үшін қолданып отырған саясатын, яғни ел ішіндегі аз санды ұлттарды ассимиляциялау тәсілдерін сынаудан гөрі Қазақстан Республикасы одан сабақ алуға, үлгі қабылдауға тиіс деп санаймын. Өйткені Қазақстан да көп ұлтты біртұтас мемлекет. Қазақстаңдағы ұлттар мәселесі Қытайдан әлде қайда күрделі. Сондықтан Қазақстанда қазақ халқының біртұтастануы мен қазақ ұлтына біртұтастандыруға бағыталған саяси шараларды пәрмеңді түрде жүргізу - Ел тәуелсіздігін бекемдеуге тек кана пайдалы болмақ.
2. Ұлы Чиң патшалығының нақтылы жазбалары - естеліктері ("Да Чиң ли шау шы лу"). Фотоға түсірген баспа нұсқасы. -Тайбей 1964. 3. Қытай-Ресей шекара келісімдері жинағы -Пекин:Шаң у баспасы. -1973 -134 б. 4. Яң Зыңшын. Өткен жазбалардың толықтамасы. ("Бу го жай үн ду» . -Пекин, 1926 (қолжазба бойынша 44 том). 5. Фу Хың. Батыс өңір деректемелері (Патша өзі тексеріп бекіткен Батыс өңір деректемелері. Қолжазба 1782 ж. жазылған. Фотоға түсірген баспа нұсқасы. -Тайбей. 6. Сүң Үйн. Шынжаң деректемелері Қолжазба 1821 ж. жазылған. Фотоға түсірген баспа нұсқасы. -Тайбей, 1966. 7- Жат елдер деген сөз қытайша "вай иі" немесе "вай фан" - деп жазылған. 8. Шүй Сүң. Батыс өңірдегі өзен-су ардаларының деректері Қолжазба 1816 ж. жазылған. -Пекин: Шаң у. -1909 9. У Тиңша. Шынжаңның ірі оқиғалары деректеріне толықтамалар Пекин, 1935-1936 (540 б.). 10.Шұй Гожин. Іленің өкімшілік шежіресі Қолжазба 1908 ж. жазылған. 11.Торде Кенжиро. Шынжаң өлкесіндегі 30 ауданның шежіресі -Киого,1986. -418 б. (80-90 бб.). 12. Жүң Лу. Батыс шекерада шетелдермен болған дау-дамай хаттамаларының маңызды естеліктері Пекин:Шаң у. -1909. - 480 б. 13. Ли Чың. Шынжаңның Кеңес Одағымен (Ресеймен) болған сауда тарихы /1600-1990 жж./ -Үрімжі: Шынжаң халық баспасы.-1993. -786 б. 14.Тян Үйжаң. Шынжаңның әкімшілік басқару шежіре деректері Батыс хань патшалышнан Чиң патшалығына дейінгі Үрімжі: Шынжаң халық баспасы. - 1996. -300 б 15. Терентьев М.А. История завоевания Средней Азии. -С.П. 1906 г. Қытайша аудармасы, 3 том, -Пекин: Шаң у. -1986. -1934 б. 16. Бабков И.Ф. Воспоминания о моей службе в Западной Сибири. 1859- 1875 г. С.Петербург. 1912 г. Қытайша аудармасы. -Пекин: Шаң у. -1973. -576 б. 17. Уәлиханов Ш. Таңдамалы. Алматы: Жазушы, 1985. -558 б. 18. Грумм-Гржимайло Г.Е. Западная Монголия и Урианхайский край. -Ленинград: Изд. государственного русского гзографического общества. Вып. II, 3 т. -1930. -732 б.; Потанин П.Н. Очерки Соверо- Западной Монголии (Путешествие по Монголии). Вып. I. -С-П., 1881. -480 б. 19. Қозыбаев М.Қ., Алдажұманов Қ.С. және басқалары. Грозный 1916 год - Қаһарлы 1916 жыл. (Құжаттар мен материалдар алнағы). 2 том. Алматы: Қазақстан. -1999. -664 б. 20. Құрбанғали Халид. Тауарих хамса (бес тарих). -Қазан, 1910. Қазақша басылымы. -Алматы: Қазақстан. -1992. -330 б. 21.Татанайұлы А. Тарихи дерек келелі кеңес. -Үрімжі: Шынжаң халық баспасы. -1987. -204 б. 22. Қақсылыкұлы Ә. Өмір естеліктері. -Күйтін: Іле халық баспасы. -1990 (160 б). 23. Мандыбайұлы Қ. Қазақ оқу-ағарту тарихынан қысқаша деректер. -Үрімжі: Шынжаң халық баспасы. - 1995. -400 б. 24. Сүлейменұлы М. (баспаға дайындаған). Жүсіпбек Шайхысыламұлы. Үш үзік. -Үрімжі: Шынжаң халық баспасы. -1993. -300 б; Нүртазаүлы К, (баспаға дайындаған). Ақыт Үлімжі шығармалары. -Үрімжі: Шынжаң халық баспасы. -1994. -690 б.; Жаңжүнұлы Ж. (баспаға дайындаған). Ақыт қажы Үлімжіұлы Қарымсақов. Қажыбаян. -Өлгей: -1991. -124 б.; Рахымұлы Ш. (баспаға дайындаған). Ақыт қажы Үлімжіұлы. Ғахылия. -Өлгей: Баян-Өлгей баспагер компаниясы. -1994. -328 б.; Шілбі Бөбекұлының өлеңдері //Мұра. -Үрімжі, 1982, N 2; 1992, N 2; Арғынбек Апашбайұлының өлеңдері //Мұра. -Үрімжі, 1992, N 2; Қабаев Т. (баспаға дайындаған). Көдек таңдамалы шығармалары. -Үрімжі: Шынжаң жастар өрендер баспасы. -1984. -82 б.; Егеубаев О. (баспаға дайындаған). Таңжарық Жолдыұлы таңдамалы шығармалары. 3-том. -Үрімжі: Шыңжан халық баспасы. - 1995. -402 б. 25. /Айқап, 1913 ж. N 7; //Қазақ, 1913 ж., 16 июнь, N 18. 26. // Шынжаң тарихи материалдарынан таңдамалылар -Үрімжі, Шынжаң халық баспасы,1985; // Іле тарихи материалдары. -Құлжа: Іле газеті баспасы, 1989. 27. Бұрһан Шаһиди. Шынжаңнын елу жылы -Пекин: Қытай тарихи деректер баспасы. -1994. -380 б.; Сәйпидин Әзези. Өмір дастаны (Зұлым зынданда) 1-том. -Пекин: Ұлттар баспасы. -1993. -488 б. (қазақша аударған Бақыт Төліпбайұлы). 28. Венюков М.И. Жоңғар шекара өңіріндегі тұрғындар //Известия Имп. русского географического общество (ИИРГО) 1871 г. N 7. Қытайша аудармасы //Шынжаң университеті ғылыми журналы -Үрімжі, 1980, N 3, -103-111 бб. 29. Қытай Қоғамдық ғылым академиясы құжаттар және архивтер орталығы. Ресей және Кеңес Одағының Қытайтану ғылымының анықтамасы-Пекин: Қоғамдық ғалымдар баспасы. -1986, 2 т. -1050 б.; Жияң Бочиң. Патшалық Ресейдің Дүнъхуаң және Шынжаңдағы қолжазбаларды тонауы //Жүңшань университетінің ғылыми журналы -Гуаңжу, 1980, N 3, -33 - 44 бб. 30. Астафьев Г.В. Казахи Сшьцзяна (этногенез, история, население, родоплеменной состав, положение в период русско-китайского разграничения и в 50-е годы XX века). М., 1971.; Богословский В.А., Москалев А.А. Национальный вопрос в Китае (1911-1949). -М: Наука. -1984. -С.264. (32 с); Дубровская Д.В. Судьба Синьцзяна - обретение Китаем "Новой границьГ^в конце XIX в. -М.: Ивран, 1998. С.202. 31.Мамвдова Э. Орта Азия мен Қытайдың батыс өңіріндегі халықтардың өзара қарым-қатынастары тарихының бір парағы. 1960 ж. Ташкентте жарияланған. Оның қытайша аудармасы // Батыс солтүстік тарихи геофафиясы. -Ланжу. 1983, N 2, -76 - 86 бб. 32.Қозыбаев М.К, Тағы да Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысы туралы //Жауды шаптым ту байлап. -Алматы: Қазақстан. -1994. -190 б.; Нүрпейісов К. Алаш һәм Алаш орда. -Алматы Ататек. -1995. -256 б.; Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы. -Алматы:Санат. -1995.-364 б. 33. Қасымбаев Ж. Казахстан - Китай: Караванная торговля в XIX -начале XX веков. -Алматы: Өлхе. -1996. -204 б. 34. Хафизова К.Ш. Орта Азия және Қазақстандағы Қытай шекарасын зерттеушілері (Алтын Ошырдың қытайша аудармасы). //Қытай шекарасының тарихи геофафиясы -Пекин, 1995, N 3, 102 104 бб. 35. Қозыбаев М.Қ., Алдажұманов Қ.С., Әбілқожин Ж.Б. Қазақстаңдағы күшпен коллективтендіру: Қорлық пен зорлық. -Алматы. -1992. -36 б.; Омарбеков Т. Зобалаң. А.: Санат. -1994. -272 6. 36.Қиянтайұлы З. Жылаған жылдар шежіресі. -Алматы:Мерей. -1995. -298 б.; Сыроежкин К.Л. Казахи в КНР: очерки социально-экономического и культурного развития. -А., 1994.; Мұхаметханұлы Н. ХҮІІ- ХХ ғасырлардағы қазақ - қытай байланыстары. -Алматы: Санат,- 199б. -126 б.; Мендикулова Г.М. Исторические судьбы казахской диаспоры: Происхождение и развитие -Алматы: Ғылым. -1997. -262 б. 37. Мыңжани Н. Қазақ тарихы // Кең толқын. -Шаңхай, 1947, N 7 - 9.; Жу Дүңжау. Шынжаң қазақтары // Шекара саясаттары. -Пекин, 1947, N 3-4. 38. Осы автор. Қазақтың қысқаша тарихы. -Үрімжі:,Шынжаң халық баспасы. -1987. -690 б. 39. Су Бейхай. Қазақтың мәдениет тарихы . Үрімжі: Шынжаң университеті баспасы. -1990. -556 б. 40. Мырзақанұлы Ж. Қазақ халқы және оның салт-санасы. -Үрімжі: Шынжаң халық баспасы. - 1992. -650 б. 41. Хы Шүеий, Зақан Ережеп және басқалар. Шынжан қазақтарының көш-қон тарихы .-Үрімжі: Шынжаң халық баспасы. - 1994. -294 б. 42. Жәнәбілұлы Қ., Сусанбайұлы К, және басқалар. Абақ керей. -Күйтін: Іле халық баспасы. -1994. -540 б. 43. Мұқаметханұлы Н. Чиң патшалығы кезіндегі қазақ халқы. -Үрімжі: Шынжаң халық баспасы. - 1997. -198 б. 44. Осы автор. Чиң патшалығының қазақтарға қолданған саясаттары //Қытай ұлттар тарихын зерттеу ғылыми қоғамының 3- кезекті конференциясының ғылыми мақалалар таңдамалылары -Пекин: Пекин реформа баспасы. -1991. -154-161 бб. 45. Жаң Янь. Шынжаңның таяу заман және осы заманғы үкіметтерінің қазақтарға қолданған үстемдік саясаттары//Батыс солтүстіктің тарихи географиясы. 1996, N1,-46-56 бб. 46. Юан Тұңкай. Шынжаң қазақтарының Қызай руының тарихи қайнарына анықтама //Батыс өңірді зерттеу ("Ши үйі ян жию"). -Үрімжі, 1997. N 2, -46 - 53 бб. 47. Хүң Тау. Яң Зыңшынның қазақтарды жарылқауы және тізгіндеуі // Ұлттарды зерттеу -Пекин, 1998, N 1, -71-79 бб. 48. Хы Чиңляң. Чиң патшалығы кезінде жазылған, Алтайдан табылған қытайша, қазақша және манзуше бес құжатқа түсіндірме // Орталық ұлттар институтының ғылыми журналы Пекин, 1985, N 3, -12 - 22 бб. 49. Мұхдметханұлы Н. Чиң патшалығы тұсындағы қазақтардың Тотын моңғол жазуын қолдануы туралы // Шынжаң қоғамдық ғалымы. -Үрімжі, 1991, N 2, -77-86 бб. 50. Сагуш Тору. ХҮШ-ХІХ ғасырлардағы Шығыс Түркістан қоғамдық тарихын зерттеу Киото: Уошикава хрофуми баспасы. -1963, 2 т. -824 б.; Осы автор. Шынжандағы ұлттар тарихын зерттеу -Киото: Уошикава хрофуми баспасы. -1986. -450 6. 51. Linda Benson and Ingvar Svanberg. The Kazaks of China Essays on an Ethnic Minority. Uppsala, 1988. P.250. 52. Владимирцов В.Я. Общественный строй монголов: монгольский кочевой феодализм; Таяма Шигеру. Чиң патшалығы кезіндегі моңғолдардың қоғамдық құрылымы. -Токио: Бун кио шоин баспасы. -1954. -312 б.; Толыбеков С.Е. Общественно-экономический строй казахов в ХҮП-ХІХ вв. -Алма-Ата: Казгосиздат, 1959. -С.448.; Зиманов С.З. Общественный строй казахов первой половине XIX века. -Алма-Ата: Изд. АН КазССР .-С.296. 53. Geoffrey Barraclogh. Main thenos of researchin the social and human sciences: History Mouton. (Қазіргі заман тарихтану ғылымының басты беталысы). -1978. Қытайша аудармасы. -Шаңхай: Аударма баспасы. - 1987. -344 б. (-239-240 бб.); 54. Бұл да сонда, 242 б. 55. Чиң патшалығы Гаузүң патшаның орда естелігі. 543 том, -16 б. 56. Фу Хың. Жоңғарды тыныштандырудың жалпы жобасы Қолжазба 1772 ж. фотоға түсірген нұсқасы. Тайбей. 1964, екінші бөлім, 31 том, -15 бет. 57. Чиң патшалығы Гаузүңның орда естелігі. 543 том, -4 б. 58. Уәлиханов Ш.Ш. Абылай. Абылай хан. -Алматы:Айқап. -1992. -32 б.
59. Чиң патшалығы Гаузүң патшаның орда естелігі. 580 том, -19 - 20 б. 60. Бұл да сонда. 550 том, -13 б.
62. Чиң патшалығы Гаузүң патшаның орда естелігі; Сагуш Тору. Шынжаң ұлттар тарихын зерттеу. -380-381 б.б. 63. Бабков И.Ф. Воспоминания о моей службе в Западной Сибири. 1859- 1875 г. (Қытайша аудармасы). -Пекин, 1973, -2 -кітап, -326 б. 64. Шұн Үян. Батыс өңірден естіген көргендерім. Қолжазба. 1777 ж. 3-том, Сыртқы бұратаналарға шолу. 65. Уалиханов Ш.Ш. Шығармалары. - 428 б. 66. Қытай-Ресей шекара келісім-шарттары жинағы. -44 б. 67. Ий Шын. Патша өзі тексеріп бекіткен Шанши, Гансу Шынжандағы дүнген бандиттерді тыныштандыру стратегиясы Қолжазба. 1895. -Тайбей, 1968. 108 тсм, -7 б. 68. Чиң патшалығы тұсындағы дипломатиялық тарихи материалдар. Гуаңшүй патшаның орда естелігі. 16 том, - 37 б. 69. Бабков И.Ф. Воспоминания о моей службе в Западной Сибири. 1859- 1875 г. Қытайша аудармасы. 2 кітап, -429 -434 б.; Татанайұлы А. Тарихи дерек, келелі кеңес. -113 б. 70. Грумм-Гржимайло Г.Е. Западная Монголия и урианхайский край. Том Ш,выпуск II. -С. 464. 71. Потанин Г.Н. Очерки Северо-Западной Монголии Путешествие по Монголии. -38-39 бб. 72. Шыңжаң деректемесі. 16 том, -6 б. 73. Мориде Кенжиро. Шынжаң өлкесінің аудандар шежіресінен 30 нұсқа.
74. Уалиханов Ш.ІП. Таңдамалылар. -499 б. 75. Чй Чиңшүн. Қазақтың Ресейге қарсы көтерілісінің қолбасшысы
76. Баранова З.И. 1881-1883 жылдары мұсылман тұрғындарының Іледен Жетісуға көшу проблемасы // Қазақ ССР ғылым академиясының Шығыстану бөлімінің еңбектер жинағыТ -Алматы, 1959. Бірінші кітап. 77. Чиң патшалығы Рынзүң патшаның орда естелігі. 164 том. Жачиңның 11 жылы (1810), шілде. 78. Чиң патшалығы Дызұң патшаның орда естелігі. 563 том, -8 б. 79. Тян Үйжаң. Шынжаңның әкімшілік шежіре материалдары. Хань
80. Байғалиұлы И. Шәуешек деректерінен // Шынжаң қоғамдық ғалымдары. -Үрімжі, 1998. -N3, -103 -109 66. 81. Чиң патшалығының Шынжаңның Іле өңірін тексеру материалдары. Тарбағатай бөлімі. Қолжазба. Пекин кітапханасы. 82. Шынжаң деректемесі. 16 том, -20 6. 83. Байғалиұлы И. Шәуешек деректерінен /Шыңжаң қоғамдық
84. Шынжаңның деректемесі. 16-том, 21-6. 85. Яң Зыңшын. Бу го жай үн ду. Үшінші жинақ. Іле қорғаныс армиясына
86. Жәнәбілүлы Қ. және басқалар. Абақ керей. -225 б. 87. Чиң патшалығы Дызүң патшаның орда естелігі. 295 том, -10-11 66. 88. Чиң патшалығы Гаузүң патшаның орда естелігі. 777 том, -12 б. 89. Ли Шың.Қытай-Ресей сьездерін зертгру // Шынжаң қоғамдық
90. Вэй Шаңхүң. Шин хай төңкерісі Шынжаңда Үрімжі. Шынжаң халық баспасы. -1981. -160 б. (16 б.). 91. Яң Зыңшын. Бу гожай үн ду. 4 жинақ, -10 6. 92. Нүрпейсов К. Алаш һам Алаш орда. -58 б. 93. Қозыбаев М.К, Жауға шаптым ту байлап. -150 б. 94. Бу го жай үн ду. Төртінші жинақ. Мингоның 5 жылы (1917)
95. Garin Hfmbly. Central Asia (Орта Азияны зерттеу) 1996. -Ы 2, -60 б. (Орта Азиядағы Ресей төңкерісі және Кеңес Одағы өкіметі). 96. Гуревич Б.П. Взаимоотношения советских республик с провинцией Синьцзяна в 1918-1921 годах. -М., 1958; Советское Востоковедение. 1958. -Ы 2. 97. Шыңжаң қоғамдық ғылым академиясы Тарих институты. Шынжаңның қысқаша тарихы. 3-кітап, -8 б. 98. Маңдыбайұлы К, Қазақ оқу-ағартуынан қысқаша дерек. -177-178 бб. , 99. Ташбаев Таһир. Тарбағатай аймағының азаттықтан бұрынғы (1949 ж.
100.Жақсылықұлы Ә. Өмір естеліктері. -1-3 66. 101.Чиң патшалығы Гаузүң патшаның орда естелігі. 513 том, -17 б. 102. Төлегенұлы С. Азаттықтан бұрынғы (1949 ж. ҚХР құрылудан бұрынғы - Н.М.) еліміздегі казақ тіліндегі акпарат-баспасөз тарихына шолу //Шынжаң қоғамдық ғылымы.-Үрімжі, 1991. № 1 -656. 103. 24-ші сілтемеге қараңыз. 104.Мұратбекұлы К. Бәйеке би // Шынжаң қоғамдық ғылымы. -Үрімжі, 1995. - N 3, -98-99 66. жүктеу/скачать 0,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|