Марксизм философиясына негізделген кеңес психологиясының қалыптасуы
Жоспар:
1.Марксизм философиясына негізделген кеңес психологиясының қалыптасуы
2. Пайдаланылған әдебиеттер
Ең алдымен, марксизмнің негізгі теорияларының бірі – қоғамдық прогрестің бар екендігін мойындау. Бұл экономика деп аталады. Адамның жаратылыс ретіндегі басты сипаттамасы – бұл еңбек пен тәжірибенің болуы. Соңғысы табиғат пен қоғамды өзгертуге бағытталған. Шын мәнінде, практика – оқиғаның негізін қалауымен қатар оның мағынасы. Марксизмнің негізгі идеялары материализмнің қоғамдық өмірге кеңеюінен тұратын болғандықтан, ондағы тарихты түсіну орынды болды. Практика қоғамда бірінші кезекте тұрады, сонымен қатар кез-келген теорияның дұрыстығының критерийі ретінде қызмет етеді.
Тұжырымдамалар мен теориялар өмірдің қайнар көзі емес. Олар оны кейде дұрыс, кейде бұрмаланған түрде ғана көрсетеді. Олардың жиынтығы идеология деп аталады, ол оған көмектесе де, тежей де алады. Адамдар қоғамда болып жатқан процестердің себебі болып табылады. Олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін олар бір-бірімен байланыс жасайды. Материалдық тілектер бірінші кезекте тұрғандықтан: тамақтану, ұйықтау және тағы басқалар – содан кейін философияға айналу керек, демек адамдар арасындағы негізгі қатынастар еңбек, өндіріс болып саналады. Сондықтан тарихты оқығанда әлеуметтік өмірдің негізіне назар аударған жөн. Ал бұл өндіріс режимінің деңгейі, бүкіл қоғамның негізі. Кез келген мемлекеттің негізі болып табылады. Олар белгілі бір деңгейдегі құқықтық, саяси байланыстарға, сондай-ақ қоғамдық сананың жағдайына сәйкес келеді. Мұны Маркс қондырма деп атады. Мұның бәрі жаңа өндіріс режиміне көшкен сайын өзгеретін әлеуметтік-экономикалық формацияны білдіреді. Ол көбінесе революциялық жолмен жүзеге асырылады, егер меншікке байланысты әр түрлі адамдар тобы, яғни таптар арасында өткір қақтығыс болса.
Марксизм теориясында психология үшін адам әрекеті, оның дамуы және формалары туралы ілімнің шешуші маңызы бар. Маркс үшін белсенділік өзінің бастапқы және негізгі түрінде адамдар қоршаған дүние объектілерімен практикалық байланысқа түсетін, олардың қарсылығын сезініп, олардың объективті қасиеттеріне бағынатын оларға әсер ететін сезімдік практикалық әрекет болып табылады. Ойлау, сана адамдардың нақты болмысымен, өмірімен анықталады және олардың санасы ретінде, көрсетілген объективті қатынастар жүйесінің дамуының жемісі ретінде ғана өмір сүреді. Өзінің өзіндік дамуында бұл жүйе жеке ғылымдардың зерттеу пәніне айналуы мүмкін әртүрлі инфрақұрылымдарды, қатынастар мен процестерді қалыптастырады. Алайда, марксистік талап – оларды одан бөлек емес, осы жалпы жүйенің аясында қарастыру керек. Бұл талап, әрине, адамдарды психологиялық зерттеуге, психология ғылымына да қатысты.
Іс-әрекетті талдау психикалық рефлексияның, сананың ғылыми танымның шешуші нүктесі және негізгі әдісі болып табылады. Қоғамдық сана формаларын зерттеуде бұл қоғамның болмысын, оған тән өндіріс тәсілдері мен қоғамдық қатынастар жүйесін талдау; жеке тұлғаның психикасын зерттеуде – бұл олардың әрқайсысының лотына жататын белгілі бір әлеуметтік жағдайлар мен нақты жағдайлардағы жеке тұлғалардың қызметін талдау. Маркс сана адам миының оған әсер ететін заттардың – тітіркендіргіштердің әсерінен «сана нұрын» шығаруға қандай да бір мистикалық қабілетінің көрінісі емес, адамдар енетін және тек жүзеге асырылатын әлеуметтік, қатынастардың жемісі деп есептеді. Олардың миы, сезім мүшелері мен мүшелерінің әрекеттері арқылы. Нақ осы қатынастар тудыратын процестерде объектілер адамның басындағы субъективті бейнелер түрінде, сана түрінде қойылады.
И.П.Павловтың шәкірті және А.А.Ухтомскийдің ғылыми идеяларының ізбасары Петр Кузьмич Анохин (1898-1974) белгілі бір идеяға сүйене отырып, жеке функцияларды (шартты рефлекстердің Павлов әдісін қолдана отырып) аналитикалық зерттеуге әрекет жасады. Тұтас организм қызметінің әмбебап моделі. Оның пікірінше, осылайша шартты рефлекстің (бірлік процесінің механизмі ретінде) ағзаның мінез-құлық әрекетіндегі орнын анықтауға және жүйенің қалыптасу принципін белгілеуге болады, оған сәйкес бірлік процестер біріктіріледі. Үйлесімді функционалдық әрекетке. Сұрақтың мұндай тұжырымдалуы И.П.Павлов мектебінің негізгі ұстанымдарын шұғыл қайта қарау қажеттілігін дәлелдеді. Анохин шартты рефлекстердің көмегімен психикалық әрекетті зерттеудегі классикалық павловтың көзқарасы жеңілдетілген деп есептеді. Сонымен, бұл әдістемені қолдану кезінде олар белсенді таңдау сияқты мақсатты мінез-құлықтың маңызды (анықтаушы) аспектісін ескермеді. Анохин организмнің интегралды қызметі идеясына сүйене отырып, кез келген мінез-құлық актінің құрылымы шартты рефлекс қалыптасатын қарапайым үш мүшелі доғаға қарағанда әлдеқайда күрделі деп санайды.
Анохин көптеген жылдар бойы (1932 жылдан 1974 жылға дейін) мінез-құлық әрекеттерін ұйымдастырудағы жүйе құраушы фактор организм үшін пайдалы, өмірлік маңызды деген идеяға негізделген функционалдық жүйе теориясын жасады. Момент, функционалдық жүйе қызметінің бейімделу нәтижесі. Дәл осы фактор осы уақытқа дейін бұзылған ми процестері мен механизмдерінің жиынтығын функционалдық жүйеге ұйымдастыруда шешуші рөл атқарады, оның барлық элементтері денеге пайдалы нәтиже алуға ықпал етеді. Анохин былай деп жазады: «Функционалдық жүйе дегеніміз – өзінің кез келген бейімделу әрекетіне қол жеткізу үшін динамикалық түрде дамып, ерекше орталық-перифериялық түзілістерді іріктеп біріктіретін циклдік байланыстар негізінде дамитын интегралды организмнің интеграция бірлігі». Бұл жануарлар дүниесінің эволюциясы барысында қалыптасқан ең күрделі интегративті өзін-өзі реттейтін бейімделулердің аппараты.
