Жоспар: Сөйлеуді дамыту теория және әдістеме негіздері
Баланың сөйлеу функциялары. Баланың тілдік дамуының сөйлеу ортасын ұйымдастыру деңгейіне тәуелділігі
жүктеу/скачать 21,98 Kb.
|
2-3 тақырып
| 3. Баланың сөйлеу функциялары. Баланың тілдік дамуының сөйлеу ортасын ұйымдастыру деңгейіне тәуелділігі
Баланың сөйлеуі оның сыртқы әлеммен байланысуының үш функциясын орындайды: коммуникативтік, танымдық, реттеуші. Коммуникатік функция – ең ерте: бала өмірінің тоғыз-он екі айында модульденген былдырынан туған алғашқы сөзі осы функцияны атқарады. Қоршаған адамдармен қарым-қатынас жасау қажеттілігі бала тілінің болашақта жетілдірілуін ынталандырады. Бала екінші жылдың соңына қарай қоршаған адамдар үшін жеткілікті түсінікті болатын сөздермен өзінің ниетін, байқауларын білдіре алады, ересек адамның оған айтқан сөзін түсіне алады. Бала үш жастан кейінгі кезеңде ішкі тілді меңгере бастайды. Осы уақыттан бастап сөйлеу ол үшін тек қарым-қатынас құралы ғана болмай, сонымен қатар басқа да функцияларды атқарады, ең алдымен танымдық функция: бала жаңа сөздер мен жаңа грамматикалық түрлерін меңгере отыра, өзін қоршаған әлем туралы, заттар мен болмыс құбылыстары және олардың қарым-қатынасы туралы өзінің көрінісін кеңейтеді. Баланың коммуникативтік және танымдық функцияларының дамуымен сөйлеуді оның мінез-құлқын реттеушісі ретінде меңгеру басталады. Баланың мінез-құлқын реттеуші – алғашқы сөздері болады, болмайды сөздері, же, бар және т.б. секілді бұйрық райы түрінде етістіктер болады. - Болмайды! – ересек пышақтың жүзіне немесе отқа қолын созып жатқан балаға қорқыту интонациясымен айтады. – Аңсардың жанына батады (ақылды болу қажет, яғни өз әрекетінің салдарын алдын ала көру). - Болмайды! – егер бала оның көзін шұқыса ренжу интонациясымен айтады. – Менің жаныма батты. Маған жанашырлық көрсетші, қолымды сипашы (мейірімді болу қажет, басқаны ренжітпеу, жанына тимеу қажет). Осындай сөздер баланың сана-сезімін тудырады, оның еркіндігін жаттықтырады, тәртіпке үйретеді. Тәртіпке үйрету және кейінірік өзіндік тәртіпті тұлғаның сапасы ретінде – адамға қажетті мінез кескінінің даму кепілі. «Болмайды» секілді бұйыру етістіктері баланың жағымды эмоцияларымен меңгерілуі тиіс. Осылайша, бұл сөздер баланың еркіндігін жаттықтырушы құралы болады және ол оларды дұрыс қабылдай отыра оның мінез-құлқын реттеуші функциясын орындайтын басқа жаңа сөздерді түсінеді. Бала өзінің мінез-құлқын жоспарлау үшін тілді (ішкі) қолдануды үйренеді. Бұл сөйлеуді меңгерудің жоғары нысаны болып табылады. Бала миының дамуына қарай қарым-қатынас жасау, әлемді тану, өз әрекетін жоспарлау дағдылары қалыптасады, алайда даму үдерісінің өзі көп дәрежеде жаттығуға, яғни тұрақты реттеушіден меңгерілген сөздерге байланысты. Сұрақтар: Сөйлеуді меңгеру үшін сөйлеу аппаратының дене дамуы не үшін қажет? Сөйлеуді меңгерудің бірінші заңдылығы қалай қалыптасады? Сөйлеуді меңгеру үшін лексикалық және грамматикалық тілдік мағыналарды не үшін түсіну және ажырату қажет? 3. Бала сөздің грамматикалық мағынасын қалай түсінеді? Тілдің сезімі немесе тіл сезгіштігі дегеніміз не? Жазбаша тілге қарағанда ауызекі тілді неліктен озық қарқынмен үйрету қажет? Сөйлеуді меңгерудің табиғи процесінің заңдылығы дегеніміз не? Баланың қандай үш функциясы сөйлеуді жүзеге асырады? Сөйлеудің коммуникативтік функциясы дегеніміз не? Сөйлеудің бұл функциясы баланың қай жасынан бастап байқала бастайды? Сөйлеудің танымдық функциясы дегеніміз не? Баланың тілі танымдық функцияларды жүзеге асыру үшін қай кезде (қай жастан) жеткілікті дамиды? Бала сөйлеуді өз мінез-құлқын реттеу құралы ретінде қашан түсіне бастайды? Тәрбиеші баланың мінез-құлқын реттейтін сөздерді оның тұрмысына қандай тәсілмен енгізуі қажет? жүктеу/скачать 21,98 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|