Керегіңді ал білгенінді қос, дейді. Данышпандар дариясының солмайтынын, шынайы шындықтың тозбайтынын паш етіп, ұсынады
Киелі сан «Жеті» қазақ үшін қасиетті де сан
жүктеу/скачать 392,72 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «жұт жеті ағайынды»
- «жеті жан»
| Киелі сан «Жеті» қазақ үшін қасиетті де сан.
Қазақтың тағы бір биік тұрғыдан қарайтын, қадірлі қарым-қатынастың ардақтысы: құдалық, құдашылау кездеріндегі«қалыңмал» кәдесі. Мұның мөлшері «қырық жеті, «отыз жеті», «он жеті», ең аз дегені «үш жеті» болған білем (заманына қарай). Қыз бала туған үйге құрбылары қалжыңшыны аралас, «қырық жеті» құтты болсын, немесе «қырық жеті жылқылы» болыпсың, құтты болсын деп, қуаныш бөліскен. Бұл сөз қыз балаң әдемі, сұлу, ақылды, бақытты болып, құнды болсын деген пікірмен пара-пар келеді. Иаки, мұнда да әр сан мөлшершінің «жетіге» аяқталуы. Әрине 40-ты 7-ге көбейтіп, пәленбай бас жылқы,- деп айту тілге сыйымсыз, құлаққа жағымсыз, жүрекке дүрсіл берер еді, сондықтан қазағым осылайша сыпайылай, санаға жеткізе айтқан. Дұрыс ұғымда қалың малды қыздың құны деп, өлшеу дұрыс болмас еді, ол баласын жат жерге аттандыра тұрып, оның ақыл-парасатының молдығын, бейне сұлулығын, ақыл-көркін құндау, ағалау деп ұққан абзал. Балам сұлу, ақылды десе-тұрпайылау да болар еді. Оның бір жағы-кім болса да сатып алған дүниесінің өзін құндап, сәндеп, баптап ұстайды ғой. Оның бергі жағында жақын туыс тауып, алық-берік пен туыстықты нығайта түсу де мақсат болған. Онымен қоса дұрыс бағасын алған қыз бала барған жерінде де, бағасын түсіріп, құнын жоғалтып алмауға тырысады. Тәртібін тәлімдейді. Бес бағалы қыз деген осы шығар. Сондай-ақ қазақ, иә артық, иә кем деп, есепке жүгініп, санасып, қажып қалмайды, есесі құдайдан деп, тарта береді. Бұл мәселелердің бәрі де, бары да қазаққа ана сүті мен сүйегіне сіңген қасиет-салт. Қазір бұл міндетті көбіне-көп аналарға аударып тастаған. Құдалықты 15-25 кісіге жасайсыздар, тойға 30-40 шақыру билет керек деген сияқты сауалдар аналарға жүктелуде. Онсыз да көп кінә арқалайтын ене мен ана тағы бір үлкен дау төңірегінде. Қазір «40x7» болмаса да, құны басқаша: жағалы киім, костюм-шалбар (5-15 мыңнан), натурал тон-шуба, ресейлік пәленбай алтын, печатка, келіннің киімі, той-рестораны т.б. шаруа. Осындай нарық заманында, далада жусап жатқан жылқысы жоқ, әрине, онай шаруа емес. Сәл дұрыстық болмаса құдалар жағынан қыржи көзқарас пайда болады. Осы шығынды бағалап, келген жерін тыңдар келін де жоқ. Той өткеннен кейінгі арманы бөлек кету болады, білем. Ата-ене онсыз да бақылап, бөлек жіберу ойында, оған шыдамдық танытар келін болса... Дегенмен, қазақ «жеті» санымен тек жетер жетістікті ғана түйіндемеген. Рас «жеті» жақсылық жағынан өмірге керек ізгілік өнері. Ал, екінші қыры шаруаны күйзелтіп, қалықтың мазасын алар бүліншілік, ашаршылыққа да соғады. Қазақ жаманшылықты «жұт жеті ағайынды»,- дейді айтсақ: Қыс қатты, боран-аязы ұлып, мал қырылса -жұт; Қуаңшылық болып, жауын-шашын болмай, егін шықпаған жылдар жұт; Малға жаман індет ауруы келіп, мал азып, өлімі көп болса - жұт; Орман-тоғай аңызақтан солып, шөп ерте қурап, шабуға жарамай, мал жайылымы күз-қыста корланбаса - жұт; Бейбіт елге басқыншы жау төніп, соғыс ашып, өлім моласы көбейсе - жұт; Жер-көкті сел басып, өзен, көл, теңіз арнасынан асып, жайылымды шірітіп, үй-жайды тоздырса - жұт; Бейбіт күнде зілзала сілкініп, жер, тау қопарылып, баспаналар құлап жатса - жұт. Осы жұттың бірі келсе, екінші жүтты сүйрей келуі мүмкін, толып жатқан зардаптар болуы мүмкін, сондықтан оны жеті- ағайынды деп айтуға тура келген. Мәселен, құрғақшылық шөп қурап, егін шықпаса, мал өлімі болады, одан адам ашығады,аштықтан ұрыс-керіс туары мүмкін ғой. Аллаһ, айтқан жерде пәле жоқ, жамандық, болмасын, мына нанды аяқпен тепкен,дүбәрән жастардың (әрине, бәрі емес) құлағына қазақ қағидасы шалына берсін деген ой ғой. Ел арасындағы ауыз аңыздарда қарттар «жеті» ағайынды жұттың қатарына «жаман қатын алғанның жауы үйінде...» деп долы, көк айыл, безер әйелдерді де қосады. Жалпы тілдегі «жеті» сөзінің киелілігі сонша, жырларда да, аңыз-әңгімелерде де, дастан-ертегіде, өлеңдерде, ырым сөз ретінде қолданып отырған. Мысалы: өлген кісіге құран бағыштап «жетісін беру», «жеті тамұк,» («жеті дозақ»), «жеті мыстан», «... жеті ұлы болыпты», «...жеті қызы болыпты», «...қара дәумен жеті күн алысыпты», «... жеті дариядан өтіпті», «... жеті ашық жер екен...»деген сияқты сонарлы сөздер келіп отырады. Тағы бір мәселе «жеті жан» жайлы ұғым бар. Шығыс елдерінде (Үндістанда) ертеден қалыптасқан Санскрит тілінде олар «чакра» - деп аталады. Чакралар адамның төбесінен бастап құйымшаққа дейінгі аралықта омыртқаның бойында орналасқан деседі. Орналасу тәртібіне келсек: 1- ші чакра құйымшақтың ішкі жағында (санскрит тіліндемуладһара); 2- ші чакра қуық тұсында (с. т. свадһистана), 3- ші чакра қарыннан сәл жоғары (с.т. манитура); 4- ші чакра жүрек тұсында (с.т. анаһата); 5- ші чакра тамақта (с.т. вишудһа); 6- шы чакра екі қастың арасында, шекеде (с.т. аджана), 7-ші чакра төбеде, қарақұста (с.т. саһасрара) орналасқан. (Адам атты ілімнен) М.Перепилицын «Философский камень», Н.Н.Денисенко «Сын человеческий», «Путь» атты кітаптарда әрбір жанға(чакраға) мінездеме беріліп, атқару негіздері (функциясы) нұскалған көрінеді. Сол нұсқадан кыскаша түсінік алып көрейік: жүктеу/скачать 392,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|