Кәсіптік оқыту әдістемесі


Өндірістік оқытуда көрнекі құралдарды қолдану әдісі



бет18/54
Дата07.02.2022
өлшемі1,03 Mb.
#91012
түріКонспект
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   54
Байланысты:
Конспект лекций

4.3 Өндірістік оқытуда көрнекі құралдарды қолдану әдісі
Өндірістік оқыту процесінде көбінесе, қолмен және машинамен басқарылатын кәсіп салаларында шебер оқушыларға қайталау, «көшірме жасау» тәсіл арқылы іс – қимыл әрекетін көрсету жолымен үйретеді. Шебердің қимылының дәлдігі, шапшаңдығы және жұмысты сапалы атқаруда оқушыларға үлгі болады, олар да соны «дәл солай» етіп істегісі келеді. Әрине, бұл жерде өндірістік оқыту шеберінің кәсіби біліктілік деңгейі жөнінде айтып отырмыз, практикада бұл жай кейде басқа да болады. Кейде бұл іс - әрекеттерді көпшілікпен бірге мән бермей, қателіктер мен кемшіліктерге жол беруі мүмкін, қайталана берсе кейін ол дағдыға айналып, жұмысты сапасыз атқару әдеті пайда болады, бұл жас жұмыскерлердің қабілетіне, біліктілігінің қалыптасуына кері
әсерін тигізеді. Сондықтан, ұжымдық үйрету кезінде шебер қимылы дәл әрі нақты, үлгі түрінде жасалынып, дұрыс қабылдануы тиіс. Алғашқы үлгі олардың санасында дағдының іргетасы ретінде қаланып, көпке дейін есінде қалып қояды. Бұл тек өолмен атқаратын жұмыстарға ғана емес, ол құрал – жабдықтармен, машиналар мен аппараттар арқылы істелінетін жұмыстарға да тиесілі. Мына төменде: Еңбек процесін көрсету плакатының жалпы сұлбасын беріп отырмыз.



Еңбек қимылын




Еңбек қимылын













Еңбек қимылын

біртұтас,




өте баяу, тақтап,




біртұтас,

қалыпты жұмыс




әрбір кезеңге




қалыпты жұмыс

жағдайындағы




сипаттама беріп,




жағдайындағы

қимылмен




іс - әрекеттерді




қимылмен

көрсету




элементтерге




көрсету







бөліп көрсету














































Бұл жағдайда тыңдаушылардың назарын мына нәрселерге аударк керек:





  1. Еңбек тәсілдерін бастау және аяқтау процестерін біртұтас етіп көрсету қажет. Алдымен бөліктерді жайлап, сосын ара – жігін қосып, іс -әрекетті тұтастай қимылға көшу арқылы ұғындырған абзал.




  1. Педагогикалық қимылына тәсілмен жауап беру, оның қимыл элементтері бөлшектеп, әрі тұтастай ұғынып алу, білік дағдыларын қалыптастыру үшін маңызды мақсат болып табылады.




  1. Әсіресе, оқушылар көп қателік жіберетін іс - әрекет түріне басты назар аудару керек.




  1. Жасаланатын бұйым немесе іс - әрекет, қимыл түрлері саналы болу үшін жақсы көрініске ие болғаны жөн: көрсетілітін жер дұрыс таңдалып алынғаны абзал, жарыс болуы керек, шебер мен оқушылардың ара қашықтығы анық көрінетіндей жағдайда болғаны дұрыс.




  1. Әрбір қимыл элементтерін көрсететін үлкен плакаттар, көрнекі құралдар, немесе мультимедиялық жүйелер арнайы экранда көрсетілсе оның тиімділігі анағұрлым артық еді.




  1. Өндірістік оқыту шебері алдындағы жұмыс орнында атқарылатын іс - әрекет операцияларының әрбір қимылына нұсқау картасы болуы қажет, әрбір тәсілге арналған ұсыныс беріледі де қимыл - әрекет көрсетіледі. Сөз бен қимыл -

әрекетті есту әрі көру арқылы оқушыларда қабылдау, игерту әрекетін жеңілдетеді.





  1. Бұл әдісте шебердің қимыл- әрекеті мен оны сипаттап тұрған сөйлеу

процесі өзара үндесіп, біртұтас көрінуі үлкен маңызға ие. Әрине, мұнда көпсөзділікке, артық қимылға әдеттенудің қажеті жоқ. Іс – қимыл нақты, оны сөзбен сипаттау бір мезгілде кезек – кезегімен іске асуы қажет.



  1. Сөз бен істің бірлігі оқушылардың тәсіл мәнін сапалы игеруіне, дұрыс қабылдауына жағдай туғызады. Кейін олардың өзіне де шебердің осы істегенін сөзбен қайталау арқылы көрсетіуі қажет. Бұл олардың өзін - өзі бақылауын, қимылдың дұрыс бағытта жүргізілуіне септігін тигізеді.

Бірақ шебер жұмысшы, сөзі – оларға үлгі. Сондықтан, өндірістік оқыту шеберлерінің әдістемелік қабілетін арттыруға, педагогикалық біліктілігін көтеруге айрықша мән берілуі тиіс. Оны білім жетілдіру институттары, өндірістік оқыту шеберлерінің арнайы семинарларында, педагогикалық үйірмелерде, практикумдарда ұдайы жетілдіріліп, оқушылар арасында түрлі мамандықтар бойышша байқаулар, жарыстар өткізу арқылы шеберлігін арттыруға болады.


Енді, өндірістік оқыту сабақтарында пайдаланылатын көрнекі құралдар түрлері, оларды тиімді пайдалану әдістері жайлы:





  • Көрнекі құралды көрсету қимыл – тәсілдермен үйлестіріліп, техникалық – технологиялық, талаптар сақталуы қажет.




  • Жұмыс үлгілері, бұйымдар, құралдар, жабдықтар, аспаптар, бөлшектерді арнайы стендке орнатқан жөн, ол салыстыру, талдау, түсіндіруде тиімді, егер ұсақ үлгілері болса, әр оқушыға үлестіріп берген дұрыс.




  • Технологиялық процестерді түсіндіргенде өңдеу, жинау және бөлшектеу жұмысында дайын өңделген, құрастырылған өнімдер үлгісін пайдалану керек.Мұнда технологиялық бірізділік қатаң түрде сақталуы тиіс.




  • Көрнекі құрал ретінде көлемді қораптар, қозғалтқыштар (двигательдер), агрегаттар, аспаптар мен құрылғыларды пайдаланған кезде, олардың сыртқы қорғаныштары, қақпақтары ашылып, айшықты, түгел көрінуі тиіс.

Көрнекі құралдардың келесі түрі – экрандық (аудио, бейне) материалдарды пайдалану тәсілдері. Өкінішке орай, алдыңғы айтқан көрнекі құрал түріне қарағанда мұны пайдалану сирек. Өйткені, оқу фильмдері, диафильмдер, слайдтар т.б. экрандық көрнекі құралдар орталықтандырылып шығарылып, пәнді теориялық оқытуда көбірек қолданылады. Өндірістік оқытуда негізінен ертеректе шығарылған фильмдер мен диафильмдер қолданылады (олар көбінесе слесарлық


жұмыстарды атқаруға, олардың операцияларының орындалу бірізділігін көрсететін фильмдер). Бұл салада кейінгі кезде кең өріс алған бейнефильмдер мен ақпараттық технология қызметін пайдалану мүмкіндіктері мол. Өндірістік оқыту материалдарын игертуде пайдаланылатын әдістің бірі – оқушылардың өзіндік бақылауы. Бұл әдіске жататындар - өндірістік экскурсия, практика өткізілетін цех, учаскемен ондағы құрылғылар мен жабдықтармен таныстыру.


Оқушыларға алдын – ала бақылаудың мына тәсілдерін үйрету керек:



  • Бақылаудың мақсаты мен тәртібін хабарлау;




  • Негізгі нысанды ажырататын бақылау;




  • Бақылау біткен соң, нәтижесін білу үшін жауап беретін сұрақтарды беру;

  • Бақылау кезінде кездесетін қиыншылықтарды ескертіп, оны жою жолдары туралы нұсқау беру;

  • Оларды ұдайы назарда ұстап, көмек беріп отыру;




  • Оқушылардың өзіндік бақылауының қорытындысын жүйелі шығару; Өндірістік оқыту шебері нұсқауымен 2-3 оқушы іс – қимыл әрекеттерді

қайталап көрсетіп береді. Олар кәсіби қимылдық тірек элементтері болып, бірдей немесе әртүрлі әрекеттер болуы да мүмкін.


Мысалы: Слесарь – жөндеуші мамандығы үшін бұл тегістеу тәсілдері, қиғаштап аралау не кесу, жону жұмыстарының кезеңдерімен атқарылуы болып табылады. Сондай – ақ әмбебап – жонғылағыш, бақылау - өлшеу аспаптарын ретке келтіруші. Сәндік бұйымдар шебері (мастер декоративных изделии) мамандақтары бойынша тиімді практикалық жұмыстың соңына таман бүкіл оқушылар ұжымы, іс - әрекеттерді өз бетінше қайталап, тұтастай атқарады. Оқытушы не өндірістік шебер бұл кезде бұрынғы жіберген кемшіліктерін


қайталау жағын ескетеді. Сонымен қорытып, өз пікірін білдіреді.




Жаттығу - өндірістік оқытудың негізгі әдісі оқулықтарда, әсіресе, практикалық жұмыстар кезінде жаттығудың мәні, оның дидактикалық маңызы, басшылық ету, өндіріс шеберінің алдындағы нұсқау беруі туралы т.б. мәселелер жеткілікті айтылған. Практикалық курс бағдарламасы жаттығу әдісі арқылы материалды игертуге бағытталуы тиіс. Оқулықтарға жазылған тәсілдерді іске асырып, оны дағдыға айналдыру үшін шебер де, оқушы да ерінбей тер төгуі қажет, онсыз кәсіпке машықтану – қиын іс. Өндірістік оқыту шебері өтілетін практикалық жұмыстарды бөлімдерге бөліп алдын – ала мұқият өзі танысып алуы қажет. Әрбір өтілген әрі алда өтілетін практикалық жұмыстар кезең – кезеңімен бір – бірімен сабақтасып жатқаны жөн. Жаттығуды өтпес бұрын алдымен атқарылар іске жалпы сипаттама беріп оған талдау жасалынады. Сосын қимыл - әрекеті бірнеше рет қайталайды, мұнда сандық көрсеткіштер бірте – бірте сапалық көрсеткішке ұласуы тиіс. Кейде, бұл әрекеттер біліктілік дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізуі де мүмкін. Өндірістік оқыту шебері бұл жағдайда әрбір қимылдарды, оның кезеңдерін конспект етіп жаздырып мына талап – сипаттамаларға қысқаша түсінік беруі тиіс:



  1. Жаттығу – бұл тек қайталау ғана емес, сонымен бірге алға қарай жылжу. әрбір жаттығу – кәсіп игеру машығы.




  1. Әрбір жаттығудың өз алдына мақсаты болуы тиіс: нені оқу керек?, не істеу керек?, қалай істеу керек?, нәтижесі қандай?т.б .Жаттығу мақсаты оқушыларға саналы түрде түгел жеткізілуі тиіс, оны бес саусағындаq білуі керек.




  1. Жаттығу шебердің басшылығымен жүгізіледі. Шебер мақсаты мен оқушы мақсаты – бір. Жаттығу кезінде оқушы қызметіне түзету енгізу – оқу мақсатына бағытталуы тиіс.

  1. Оқушылар жаттығуды саналы түрде атқаруы тиіс, мұнда саннан сапаға көшу ұстанымы негізгі бағытқа ие.




  1. Жаттығудың тиімділігі, нәтижесі оқушы қызығушылығы мен ынта – жігеріне де тікелей байланысты.




  1. Жаттығу барысында оқушылар өз ісіне бақылау жасап, оның нәтижесін білуі қажет. (қимылды бейнелі көрсету, эталон, жұмыстық сызбалар, техникалық талаптар, тренажер белгілері, істеген өнім т. б.)




  1. Іс - әрекетің, қимылдың әрбір кезеңінде оқушы қандай жетістіктерге жететінін білуі керек, түпкі мақсат жолында әлі де не қажет екенін бағдарлай алуы қажет. Оны мына сызба арқылы байқауға болады.

Жаттығуларды жіктеу. Оны екі жақтан қарастыру керек:





  1. Дидактикалық мақсаттылығы;

  2. Жаттығу мазмұны;

Жаттығуларды мазмұнына қарай жіктеу өндірістік оқыту кезеңдеріне сай келеді. Мына төмендегі кесте бойынша (үлгі) жаттығуларды түрлі санаттарына қарай жіктеу соңғы уақытта кәсіптік білім беру саласында жиі қолданылып жүр.


Кесте 3 Жаттығулардың жіктелуі





Жаттығу

Негізі




Мақсаты







Ерекшелік










түрі
















белгілері






















Жұмыс

Оқушылардың

Оқушылардың алғашқы

Өндірістік оқытудың барлық

тәсілдерін

теориялық

білімдері,

істе икемділігін

дұрыс

кезеңдеріне







тән

орындауы

өндірістік

оқу

қалыптастыруға

үйрету,

сипаттамалар:ережеге

сай




шеберінің

түсіндіруі

нұсқау

картасындағы

өте қысқа мерзімде оқыту,




мен көрсетуі;нұсқау

сипаттама мен шебердің

кейін қйын тәсілдерді қайта




картасындағы

көрсеткеніне сай

болуы

жұмыспен

өтуі




үшін




тәсілдерді

орындау

керек.







ұйымдастырылады,




кейбір




операцияларына










қиын

бөліктеріне жаттығуға




сипаттама;

көрнекі










дайындық

жұмыстарын




құралдар

арқылы










кіргізеді,

жеңілдетілген




тәсілдерді бейнелеу.










жағдайда

жаттығулар



















жасатады,

тренажерлік



















құрылғылар

арқылы

кері



















байланыс

процесін

іске



















асырады. Түпкі

нәтижеге



















біртіндеп жету, дұрыс іс -



















әрекет, дәлдік – қарқынын



















жылдамдық.




























Жұмыс

Оқушылардың

Оқушыларды жұмыстың

Өз

бетінше

жұмысты

операциял

теориялық

білімдері:

тәсілдерін

дұрыс әрі

атқаруға

қол

жеткізу.

арын

жұмыс




сапалы

орындауға

Жұмыстың

тұтастығын




операцияларына

икемділігін







қамтамасыз

ететін

арнайы




атқаруы

кіретін




кейбір

қалыптастыру.

Шебер

жаттығулар жасау.







бөліктерін

алдымен

көрсеткен үлгі де нұсқау



















жеке

атқару еңбек

құжатын

толтыру



















операцияларын




оқушылардың

арнайы



















нұсқауға сай жазбаша

білімдерін

кеңейтіп



















сипаттау;

құжаттама

дамыту.




























жасау




көрнекі































құралдар

арқылы































операцияларды


































орындау.





























































Еңбек

Оқушылардың




Оқушылардың







Оқушыларға

бұрын

таныс

процестері

теориялық

білімі

икемділігін бекіту

және

емес

жаңа




жұмыс

н орындау

еңбек

операцияларын

дамыту,

кәсіп




иесі

операцияларын

орындауға




қалыптастыру




ретінде

жұмысты

игерту,жекебөліктерін,




икемділігі,

еңбек

атқаруға

қол

жеткізу.

операцияларды

автоматты




процесінің бірізділігін

Басқа

жұмыстармен

түрде атқара білу, еңбек




шебердің көрсетуі мен

кешенді түрде ұластыру.

өнімділігін,







жұмыс




түсіндіруі

еңбек

Арнайы

білімін

өз

қарқынын арттыруды ұдайы




процестерін

оқу



бетінше

өндіріске

басты назарда ұстау, еңбек




техникалық







творчествалықпен




процестерін




жоспарлап,




құжаттама

ретінде,

жолдама білу.







атқаруды енді шебер көмегі




сипаттама

жазу.













емес

өздігінше

орындау




Шебер

көмегімен

я













мүмкіндігіне

қол

жеткізу,




өзінше творчествалық













күрделі

оқу



техникалық




еңбектері арқылы.
















және нұсқаулық құжаттарды




























өз бетінше әзірлеу,

















































Технологи

Оқушылардың

Технологиялық

Еңбекке творчествалық

ялық

теориялық білімдері,

процестерді өндірістік

көзқарасты қалыптастыру,

процестерд

оқу және өндірістік

жағдайда реттей білу,

алдыңғы қатарлы білікті

і басқару

нұсқау мен

аспаптар мен

жұмысшылармен өндіріс




алгоритмдер, білікті

қондырғылар негізінде

тапсырмаларымен бірге




жұмысшылардың

арнайы тапсырмалар

еңбек ету, бұл




қызметіне талдау

орындау.

технологиялық құрал –




жасау, шебердің




жабдықтар, аппаратураларға




нұсқауы, көрсетуі




қызмет көрсетушілерге тән




және түсіндіруі.




төтенше және қауіпті










жағдаяттарда шешім таба










білу, рөлді, жағдаятты










ойындар, тренингтер, білікті










жұмысшыларға жекелеп










бекітіп беру. Еңбекті ғылыми

ұйымдастыру туралы

қорытынды пікірлерін білу.


Өндірістік оқыту барысында жаттығуларды осылай жіктеу арқылы бұл процестің бірізділіктен, біртұтас және сабақта жүретін еңбек процесі екендігін байқауға болады. Неғұрлым оқушылар көбірек жаттығып, машықтана бастаған сайын олардың бойында білім, білік және дағдылық әрекеттері қалыптасып, байыту мақсат кәсіп шеберлігіне деген негіз қалана бастайды. Демек, жоғарыда айтып кеткен жаттығу - өндірістік оқытуда «кәсіптік біліктілікті қалыптастыратын, ірге тасын қалайтын негізгі әдіс» атты дидактикалық қағида дұрыс.

Шынында, кәсіп шеберлігінің негізін игеру үшін біртіндеп қарапайымнан күрделіге, оңайдан қиынға кезең – кезеңімен жаңа оқу - өндірістік міндеттерді игеру, оған машықтану, жаңа биіктерге көтерілу жаттығудың басты белгілері. Әрбір жаттығудан соң белгілі бір дәрежеде өндірістік тәжірибе жинақталып, жетілдіріледі. Өндірістік оқыту процесі кезінде басты тірек болып тұрған, күрделі мақсаттарға жетуде және тұлғаның бойындағы еркешелікті көрсетіп тұратын – ол өндірістік өзіндік еркіндік, қандай жұмысты өз бетінше атқарушылық, одан туындайтын басты нәтиже – кәсіби шеберлік. Ол шексіз, оның деңгейі де, мүмкіндігі де жеке тұлғаның танымдық қасиеті мен творчествалық қабілетінің, ізденісінің жемісі. Өндірістік оқыту барысында тыңдаушыларға «жаттығу» және «өз бетінше орындау» деген ұғымды жиі қайталап, айту қажет, мұны ажырата білуді үйрету қажет. Өндірістік оқыту мазмұнын, оның орындалу кезеңдерін әбден машықтанып, шебер білікті жұмысшы арқылы игеріп алған соң, оны өз бетінше орындауға дағдылана бастаған дұрыс. Демек, бұл екеуі тізбектелген біртұтас құбылыс.






Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   54




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет