Орындаған: Еркін А.
Топ:Фөт 101А
Қабылдаған:Серімбетова Қ.
Тақырып: Аминспирттер және олардың биологиялық рөлі. Көпатомды спирттер. Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
2.1 Аминспирттер 2.2 Көпатомды спирттер 2.3 Химиялық қасиеттері III.Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе Органикалық қосылыстар – құрамында негізгі элемент ретінде әрдайым көміртек атомы болатын химиялық қосылыстар (көміртек оксидтері, көмір қышқылы және оның тұздарынан басқалары). Адам ертеден табиғи бояу, қамыс қантын, әртүрлі майларды, т.б. пайдалана білген. Көміртек атомының өзара және көптеген өзге элементтердің атомдарымен химиялық байланысқа түсуіне орай органикалық қосылыстардың саны 5 млн-нан асты. Оларға органикалық химия зерттейтін изомерия құбылысы және әртүрлі күрделі өзгерулер тән. Негізгі бөлім Аминспирттер деп,құрамында аминтобы(N-алкил-немесе N,Nдиалкиламинтобы) және спирттік гидроксилі бар,көмірсутектердің туындыларын атайды.Амин тобы мен спирттік гидроксил көміртектің әртүрлі атомдарында орналасқан,аминспирттер тұрақты болып келеді. Аминспирттер спирттермен аминдердің қасиетін көрсететін, бифункционалды қосылыстарға жатады. Молекуласында көмірсутек радикалымен байланысқан бәр немесе бірнеше функционалдық топ гидроксил топтары (-ОН) болатын көмірсутек туындыларын спирттер деп атайды. Молекуласындағы бір немесе бірнеше көмірсутектің сутек атомы амин тобына алмасқан көмірсутек туындыларын аминдер деп атайды. Егер де құрамында амин тобы да және спирттің гидроксил тобы да бар көмірсутектер туындыларын аминспирттер деп атаймыз. Аминспирттердің атаулары үшін орынбасарлық атауларды бәрінен жиірек қолданады,бұған орай оларды,орынбасар ретінде аминтобы болатын,спирттердің туындысы сияқты атайды. Аминтоптарының орналасқан жағдайын(орнын) цифрмен немесе грек алфавитінің әріпімен нұсқайды: Жеке өкілдері Коламин (2-аминоэтанол) H2N-CH2-CH2-OH-тұтқыр, ылғал тартқыш, 1710С температурада қайнайтын, суда жақсы еритін сұйықтық. Оның сулы ерітіндісі күшті сілтілік реакцияны байқатады. Коламин күрделі липидтердің құрамына енеді, фосфатидтер ыдыраған кезде түзіледі. [HO-CH2-CH2-N(СН3)3]ОН¯-түссіз, 1800С температурада балқитын кристалдық зат. Ол жануарлар тінінде, өсімдікте, микроорганизмде болады. Синтетикалық холинді судың қатысында оксиранға үшметил аминмен әсер ету арқылы алуға болады Холин адамдар мен жануарлардың өмір тіршілігі үшін қажет. Холиннің кемшілігі бауырды майлы ете отырып, оны циррозға душар етуі мүмкін. Ол В тобындағы витаминдерге жатады, белок пен көмірсулардың метаболизмінде және майларды тасмалдауға қатынасады. Холин етте, балықта, жұмыртқаның сары уызында және т.б. кездеседі. Көпатомды спирттерге этиленгликоль С2Н,(ОН)2, глицерин С3Н5(ОН)3, ксилит С5Н7(ОН)_, сорбит С6Н8(ОН)6, т.б. жатады. Көпатомды спирттердің молекуласында көмірсутек радикалымен байланысқан бірнеше гидроксил тобы болады.Егер көмірсутек молекуласында сутегінің екі атомы екі гидроксил тобымен байланықан болса,екі атомды спирттер түзіледі.Бұдан да көп атомдармен құралған спирттер бар.Гидроксил топтары көпатомды спирттердің барлығында көміртегінің әртүрлі атомдарында орналасады. Көпатомдық спирттер үшін оптикалық изомерия тән,бұл олардың құрамында асиммериялық көміртек атомдарының пайда болуымен тікелей байланысты.Мысалы: эритриттің бутантетраолдың құрамында көміртектің екі асиммериялық атомы бар және кеңістіктегі изомердің үш түрінде кездеседі: Көпатомды спирттердің химиялық қасиеттері. 1. Көпатомды спирттердің кұрамында гидроксил топтары болғандыктан, химиялық касиеттері біратомды спирттерге үксас. Олармен белсенді металдар әрекеттесіп, гидроксил тобындағы сутекті ығыстырады, галогенсутектермен орынбасу реакциясына түседі, спирттермен әрекеттесіп, жай эфирлер, карбон қышқылдарымен әрекеттесіп, күрделі эфирлер түзіледі. Реакцияға бір гидроксил тобы: 2. Глицераттар трзілуі. Глицериндегі гидроксил тобының сутек атомдары сілтілік металдарға және ауыр металдардың (Fe, Си, Ва) гидроксидтеріндегі металдарға оңай алмаса алады. Мысалы, глицерин жаңа дайындалған мыс (II) гидроксидімен әрекеттесіп, ашық көк түсті ерітінді түзеді: Қорытынды Көпатомды спирттердің қүрамында екі және одан да көп гидроксил топтары болады. Маңызды өкілдері этиленгликоль СН2ОН — СН2ОН және глицерин СН2ОН — СНОН — СН2ОН. Олардың құрамында гидроксил тобы болғандықтан, қасиеттері біратомды спирттерге ұқсас. Айырмашылығы — гидроксил тобының санына байланысты. Этиленгликоль синтездік талшық алу үшін және антифриз ретінде колданылады. Глицерин былғары өнеркәсібінде, дәрі-дәрмек, қопарылғыш зат алуға, т.б. қолданылады. Пайдаланылған әдебиеттер
Патсаев Ә.Қ., Жайлауов С.Ж. «Органикалық химия негіздері». Шымкент, 2005
Интернет желісінен:Аминспирттер және олардың биологиялық ролі.Элементорганикалық қосылыстар және олардың қасиеті - презентация онлайн (ppt-online.org)
