Кіріспе Сыр елі- алаштың анасы! Н.Ә. Назарбаев

Сол Сыр-қай Сыр? Қандай өлке, қандай жер? Аз да болса тарих тағлымына салып,көреген қариялар, дарынды даналар сөздеріне құлақ асып, шындықты шертетін , шежірелер қойнауына енейік.

Тағы бір Сырдың ерекше қасиеті – «Ұлы Жібек жолы» бойында болғандығы.Көпті көрген көнекөз қариялардың айтуына қарағанда, баяғы заманда Аралдан шыққан лақ үйлердің шатырынан – шатырына секіріп отырып Бұхараға дейін барады екен. Бұл әсірелеп айтқан сөз болғанымен , Сыр бойындағы көне қамалдар мен қорғандардың қазіргі кезде төбеге айналған ескі орындары осы ойға еріксіз жетелейді. Отырар, Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент, Сығанақ, Баршынкент, Жент тағы басқа шаһарлардың орын тебуі және Ұлы Жібек жолының осы өңірден өтуі Сыр бойының тұнып тұрған шежіреге толы екендігін көрсетеді.

Сырдың елі - сыры ашылмай жатқан қалалар, қорғандар жері.Kиелі бабалар мекені, аты шулы ақындар , дарынды, таланттар жері. «Ніл дариясынан табылмаған гаухар тас Сырдариядан табылады » дейтін нақыл сөз бар.Сыр бойында құмға көміліп жатқан қалалар мен қорғандар өте көп.

- зерттеуші ғалымдарды анықтау, салыстыру жұмыстарын жүргізу

- Туристік орталықтандыру мәселен аспан асты ашық музейін қалыптастыру. - Музей арқылы туристерді тарту арқылы аудандық бюжетке пайда әкелу.

- Келген туристер арқылы инфрақұрлымды дамыту (қонақ үй)

- Инфрақұрылым арқылы кәсіпкерлікті дамыту

- Аудандық салық табысын арттыру.

Жобаны қорғау мәнері ғылыми жаңалықтың үлгісін ұсыну

- ТМД тарихи ескерткіштерді қорғау ұйымына енгізу

- Тарихи оқулықтарға енгізу

- Археологиялық жұмыстарды тарту

Өлкетану деген қашаннан өлке құру жұмысының бір саласы, сондықтан ол шынында ертедегі мәдениет тарихында жуан орын тепкен жұмыстың бір саласы. Бұрын жұрт оған көп назар салмай келіп, осы соңғы кезде ғана етек жәйіп өрісін кеңейтіп, біздің тұрмысымызда ғана өлкетану мәселесі реттегі жұмыстың бірі болып қолға алынып отыр.

Осы күнгі өлкетану жұмысының ең маңыздысы сол өлкедегі халық шаруасын, өлкенің өндіріс күштерін зерттеумен байланысты. Әрбір мәдениетті қоғам өзінің жұмысын ғылым негізіне құрып жүргізуге ұмтылады.

Өлке тану дегеніміз не? Егерде бұл жөнмен жүргізген жұмысы жемісті болған сайын елдің мәдени тұрмысы көтерілмекші, бірақ ғылымға сүйеніп жұмыс жүргізу үшін, сол істейтін ісіңнің жәйін жақсы білу шарт. Қоғам тұрмысын құру үшін алдымен сол қоғамның мән-жәйін, айналасындағы табиғат мәдени қалпын жақсы білу керек. Басқа шартқа да жергілікті мәдениетке өлкені үзбестен ұдайымен арымай-талмай аудара қарап, ақтара тексеріп зерттеуге тура келеді. Міне осы жұмыстардан барып өлкетану деген қозғалыс туады.

Сұлу Сыр бойы мен қазыналы Қаратау алқабын алып жатқан Жаңақорған ауданы тұнып тұрған шежіреге толы. Олай дейтінім, бұл Жаңақорған жерінде қазақ халқының басын құраған Ақ Орданың астанасы Сығанақ жатыр. Мұнда атақты Бақар, Әбілхайыр, Тоқтамыстар хандық құрған. Мұнда сүйікті ақын Әл-Сығанақи өмір сүрген. Орта ғасырлардан сақталған архитектуралық ескерткіш, Cырдария өзенінің жағасына (қазіргі Қызылорда облысы Төменарық темір жол торабынан солтүстікке қарай – 5, Сығанақтан оңтүстікке қарай – 8 км) тұрғызылған сәулетті күмбез5 см келетін қыштар жатқан. Кіре беріс есік (портал) ауқымының аман қалған бөлігінің айналымы – 6 – 5 м., биіктігі 4,36 м. Қирап жатқан аумағының көлемі 110 м құраған, биіктігі 3,1 м. Оңтүстік батыс жағында тағы бір кішілеу төмпешіктің ізі болған. Көккесененің астыңғы негізі берік етіп жасалып, оның үстіне бірінен-бірін биіктете үш барабан тұрғызылған. Ортадағы барабанды25. Мамыш бектің (Алып Мамыш, Алпамыс) жұбайы Баршын сұлудың (Гүлбаршын) қабіріне салжұқтар заманы сәулет өнерінің үлгісімен биік мұнаралы етіп салынған. Күйдірілген қыштан соғылған. Орыс зерттеушісі А.Ю. Якубовскийдің көрсетуінше, ескерткіштің беткі жағында көл. 25 михраб түрінде қуыстап келтіріп, үстіне сүйір мұнара орнатқан. Күмбездің арқасын жебенің үшкір басына ұқсатып, екі иығын өрнекті бағаналармен көмкерген. Қабырғаларын Алаша хан күмбезі секілді қыштан кілем өрнегі үлгісіне ұқсатып қалаған. Көккесене Қарахан мазарына өте ұқсас. Көккесенеге таяу жерде Баршын сұлудың әкімшілік құрған астанасы Баршынкенттің қираған орны бар.Көккесене. шамамен 1914 жылы құлаған. Ескерткішке қатысты  Ж.Басығарин,  Е.Қасымов, И.Кастанье, В.Бартольд еңбектерінде тарихи мәліметтер сақталған. Мұнда Әбілхайыр, т.б. сүйегі жатыр деген Бартольд, Ә.Диваев, В.Каллаур,Кастанье, Якубовский, т.б. пікірлері бар.

Ауданның тарихи орындарын айта келе өзіміздің ауылымыздың тарихынада назар аударсақ .

Өзгенттің орнын тарихқа дәл айта алған ғалым В.А.Каллаур «Өзгент» дегеніміз -дейді ол,- 1-ден Сырға қосылатын бір өзен (ол Өгіз жылғасын айтса керек).

2-ден ол, Ішкі Өзгент және Қырғы Өзгент деген екі бекініс, соның екіншісі ХІІІ ғасырдағы Өзгент (Өзкент). Осы Өзгентті 1220 жылы қанқұйлы Шыңғысханның үлкен ұлы Жошы хан әскерлері жаулап алған. Бірақ қала Сығанақ, Отырар, секілді аса қырғынға ұшырамай өз еркімен берілген, бірақ монғол әскерлерінің тонауына берілген. Жошы қолы Сығанақты алғаннан кейін Сырдың төменгі ағысындағы Жанакент, Жент үшін қалаларына бару үшін Сырдың сол қанатына өтіп, содан осы Өзгентті, одан соң Баршынкентті, Ашнасты алып, Жентке кете барған. Бұл пікірді В.В.Бартольд «Туркестан в эпоху монгольского нашествия» атты еңбектерінде қуаттайды. Кейін қала қирап, аты тарихтан бірте-бірте өше бастаған кезде оның орнын әркім әр жерде деп көрсетіп отырды. Мысалы, ХVІ ғасырдың тарихшысы Ибн.Осман (Масуди) оны Қаратауда десе, зерттеуші Е.Смирнов оны Перовскінің (Қызылорда) төңірегінде дейді. Ал, академик В.В.Бартольд жоғарыда айтқан Каллаурдың пікіріне күмәнданып, оны Жентке барар жолда бола қоймағандықтан қуаттай қоймайды. Сонымен қатар ол Қаратауда деген пікірді де қуаттамай, "Ол пікірдің де көңілге қонымдылығы екіталай"- деген. Ал, бүгінгі Қазақ жазушысы Д.Досжанов болса оны тіпті «Келінтөбеде» дейді. Шындығына келгенде, тарихи Өзгент қаласының орны қазіргі «Өзгент» ауылдық округінің жерінде, Сырдың сол қанатында орналасқан.[3]

В.А.Каллаур ғылыми-өлкетанушылық жұмыстарында жергілікті тарихи топография, топонимика деректерін салыстырмалы түрде пайдаланып, ертедегі араб жол сілтеулерін ертедегі қалалардың орналасуы, олардың аттарын айыруға бағдар ұстайды. 40 км оңтүстік-шығысында орналасқан бұлқалада болып жергілікті тұрғындардан ауызша мәлімет жинап, Сұлтан Әбілғазының (1324 жылғы) тиындарын тапқанын айтады. Сөйтіп тарихи-топографиялық бағдарлау барысында В.А.Каллаур «осы Қыс қала Жент болуы мүмкін» ойды түйіндейді. В.В.Бартольдтың пікірінше, ол Сығанақтың қызықты жоспарын жасап, Асанас ертедегі қаласының орналасқан жерін бірінші боп дәл таптым дей келіп, "Қысқала Жент болуы керек" деген ойына қосылады. Және де Янгикент атымен екі ертедегі қала "Сырдария бойындағы Янгикент, Яникент (Жаңа қала) және Жаңадария алқабында : Ян-кент, Джанкент" болғандығы жайлы пікір білдіреді.

ХХ ғасырдың басында Орынбор архия комиссиясы археологиялық ескерткіштерді зерттеуге белсене араласады. Әсіресе, оның мүшелерінің ішінде И.А.Кастанье ескерткіштерді сипаттап, есебін алып зерттеумен қатар ішінара қазба жұмыстарын жүргізеді. Ол "Қырғыз даласы мен Орынбор өлкесінің өткені" атты (1910) еңбегінде Шиелі ауданындағы Бестам Қаласы және Сырдария ауданындағы Көп рабаттар жайлы мәліметтер береді.

Орта ғасырлардағы ертедегі Сырдарияның орта ағысындағы қалалар жайлы үзік-үзік көптеген мәліметтер болғандығымен, мәселені көзге елестету мүмкіндігіне қол жеткізе алмады. Олар қалалар мен тұрақтар сипаттауда, есепке алуда және археологиялық деректерді жинақтауда негіз салып, жазба жұмыстары кездейсоқ жүргізілді. Нәтижесінде бұл аймақ бұрынғыдай "ақ таңдақты" зерттелмеген жер болып қала берді. [5]

Сондықтан Қазан төңкерісінен кейінгі кезеңде археологиялық зерттеу саласындағы бет бұрыс – А.Н.Бернштамның атап көрсеткеніндей жекешілік пен құмаршылық жұмыстан ұйымдасқан ғылыми негізге қоюға ұмтылыс басталды. Археологиялық ескерткіштерді тұжырымдау саласында жиналған бай тарихи деректерді ғылыми археологиялық қазбалармен ұштастыру міндеттелді. [8]

Оңтүстік Қазақстан, оның ішінде Арал маңы археологиялық ескерткіштерін зерттеу бөлінісі осыдан басталды. Түркістаннан басталатын былайғы жер "орталықтың" және Өзбекстан ғалымдарының назарында болды. Әсіресе, Орта Азия университетінің шығыс бөлімі ашылып, жер-жер Кеңес өкіметінің қаулысына сәйкес тарихи- мәдениет ескерткіштерін қорғау қоғамдары жұмыс істей бастады. Сөйтіп ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында қазбалық жұмыстардың әдістемесі жалғыз ғана Маунахрда ғана емес сырт жерлерде қалыптаса бастады.

Орта Азияның тарихы мен болашақтағы археологиялық зерттелу міндеттері – М.Е.Массон, А.Ю.Якубрвский., С.П.Толстов., А.Н.Бернштам және басқалардың мақалаларында тұжырымдалды. Осы кезден бастап Орта Азия мен Қазақстандағы келешек археологиялық мектептердің негізі қаланды.

Қаланың Өзгент аталуының себебі кезінде оғыз тайпаларының қаласы (астанасы) болды ма? Деген болжам бар. Қала сыртында, шығыс жағында, Ұлы Жібек жолының сілемі жатыр. Сол жолдың жағасында үлкен бейіт бар. Бейіттің шетінде арнайы салынған сардаба әлі күнге дейін сақталған. 1920 жылдары Совет үкіметінің кезінде қала үстіндегі топырақ беткі қабатын сыпырып, мылтыққа дәрілік ақжол (селитра) қайнатып алынған. Сырдария өзенінің арнасы шығысқа қарай аунап кетуіне байланысты қала шөлде қалған. Өзгент көлі, Өзгенет ауылы ішкі Өзгент деп аталып, Өзгент қаласының орны Қырғы Узгент деген атқа ие болған. Қыр Өзгент қаласынан табылған қыш өнімдері. ХІІІ-ХVІІІ ғасыр.)Сыр бойындағы ертедегі қалалар мен орта ғасырлық "Өзгент" шаһарының археологиялық зерттелуі жайлы деректер.Қазақстан жерін археологиялық зерттейге бастау болатын ауызша, жазба да ескерткіштер болған. Олардың бірі Орта Азия мен Қазақстан өңірінде жазылған тарихи шығарма – Абул Ибн Мұхаммед Джамал Каршидын «Мулкахат ас-Сурах» (ас-сурах сөздігіне қосымша) атты еңбегі. Ол алмалықта туып ХІV ғасырдың басында ал Джаухаридың арапша сөздігіне аударма жасап, сөздің соңында Сыр бойының ертедегі қалалары жөнінде мәлімет береді.

Осы сияқты Жошы ханнаң тұсында Тоқтамыс пен темірдің ұрыс-таластары жайында «Едіге» жырында әртүрлі тарихи хикаялар айтылады. Тағы басқа Европа еліне танымал Рашид ад-Диннің (1248-1818) «Түрік – монғол шежіресі», Мухаммед Хайдар Дулатидің (1499-1551) «Тарихи рашиди», «Жахинамасы», Әбілғазының «Шежіре-и-түрік», «Шежіре-и тарахима» деген шығармалары Ресей зерттеушілерінің қолына тимеген және де отаршылдық саясат көлеңкесінде бірқатар деректер назардан тыс қалған еді.

Дегенмен ХVІ ғасырдың аяғы ХVІІ Ғасырдың басында Борис Годунов патшаның өтініші бойынша казак Қадырғали Хошым Жалаири жазған «Джамиат-таварих», «Жылнамалар жинағы» орыс қауымының көкейінен шығады. Ш.Ш.Уәлихановтың да назарын аударып: «... казактар жтуралы мағлұмат алу жөнінен ХІV-ХVІІ ғасырлар үшін Березин бастырып шығарған «Жылнамалар жинағын» ең бірінші орында тұр.. ғажабы сол, бұл кітап – қазақтардың өткен өмірінің бірден-бір ескерткіш» - деп жазады.[1]

Ал археологиялық зерттеу тұрғысындағы Сыр бойы ескерткіштері жайлы алғашқы түсінікті ХVІІ-ХVІІІ ғасырларда жарық көрген «Үлкен сызба кітабы» мен Семен Ремезов құрастырған «Сібірдің сызу кітабы» береді.

2.1Тарихы терең Өзгент
Өзкент қаласы бірқатар тарихи мәліметтер талас тудырады. Ол Қазақстанның археологиялық картасында көрсетілмеген. Рузбихан жазбасында: "Үшінші күні Узкентке қарай келдік. Ол сейхун жағалауындағы бекініс болып табылады. Көгалдылығына қарағанда Аркуктан төмендеу: Сейхунның қашықтығы бір фарсах болады"- делінген, зерттеушілердің пікірі Узкент пен Қырөзкент атын бір мағынада пайдаланады. Бірақ кейінгі археологиялық барлау мәліметі бойынша қазіргі Өзкент қыстағының маңында Сырөзгент ескерткішінің орны дария суының астына кеткенде, ал Қырөзгент ертедегі қаласы осы елді мекеннен 6 км жерде оңтүстігінде орналасқан. Он төрт мың әскерге төтеп берген және басқа оқиғалардың куәсына Қырөзгент сәйкес келеді.

ХХ ғасырдың бас кезін көптеген зерттеушілер Орта Азия археологиясындағы Бартольтың кезеңі деп атаған. Ол Ресейден жаулау мақсатымен келуіне қарамастан Орта Азия мен Қазақстанда тарих ғылымына мол мұра қалдырды. Бартольдтың ғылыми жетекшілігі арқасында ұйымдастырылған 1895 жылы құрылған Түркістан археология сүюшілер үйірмесінің мүшелерінің ізденістері атап өтерліктей істер тындырды.

Осы үйірменің белсенді мүшесі – Перовск, Әулие ата уезі басы В.А.Каллаур ежелгі ескерткіштерді іздестіру, тізімдеу саласында ерекше іс қалдырды. Ол 1900-01 жылдары Сауран, Өзгент маңы және Перовск уезі болыстарын аралаған кезінде көптеген ертедегі қалалар мен қорғандардың орындарында болып,картаға жоспарын түсіреді. 1895 жылдың өзінде-ақ В.А.Каллаур ертедегі Сығанақ қаласының орнын Сунақ ата (Сунақ қорған) деп қарап, Сунақ руы жайлы деректер жинайды. Одан кейін қазіргі Сырдария ауданында орналасқан суы тартылған Асанас өзектің бойындағы ертедегі Асанас (Ашнас, Эшнас ) қаласын дәл анықтап, мұнда бес қақпасы бар қорғанның жәдігерін сипаттайды. Сондай-ақ Өзкент қаласы туралы мәселе көтеріп, Сырдарияның оңтүстігіне қарай ежелгі арнасындағы Қыр Өзгент екенін, ал Қыр Өзкенттен солтүстік оңтүстігіне қарай 20 шақырым жердегі ішкі Өзкент қазіргі кезде Сыр Өзкент орналасқанын айтады.

ХХ ғасырдың басында Орынбор архия комиссиясы археологиялық ескерткіштерді зерттеуге белсене араласады. Әсіресе, оның мүшелерінің ішінде И.А.Кастанье ескерткіштерді сипаттап, есебін алып зерттеумен қатар ішінара қазба жұмыстарын жүргізеді. Ол "Қырғыз даласы мен Орынбор өлкесінің өткені" атты (1910) еңбегінде Шиелі ауданындағы Бестам Қаласы және Сырдария ауданындағы Көп рабаттар жайлы мәліметтер береді.

Қазір осы Өзгент қаласының аумағы төрт шақырымдай жерді алып, төбе боп қалған орны жатыр. Қалаға кіретін қақпасының жобалары осы уақытқа дейін сақталған. Қаланың 62 қақпасы болған. Қорған төрт бұрышты етіп төбе үстіне салынған көрінеді. Ұзындығы 1 шақырымдай. Аралаған кезде шөгіп қалған қорған ішінен саз балшықтан жасалған түрлі-түсті ыдыс сынықтарын кездестіресің.Тарихи зерттеушілердің еңбектеріне қарағанда, қалада сегіз қырлы және дөңгелек қалыпта күйдірілген қыштан соғылған биік биік мұнаралар салынған. Әр мұнараның ішінде тастан қаланған 40 басқыштан тұратын айналмалы сатысы болған. Қаланы қоршаған қорған сыртында айналдыра қазған ордың орны байқалады. Бұл жерде Сардобаның да орны кешеге дейін сақталып келген. Өзгент – Сығанақ, Сауран қалаларымен қатар саналған, солардың тарихымен тағдырлас, Сырдың сол жағалауындағы орта ғасырлық мәдениеті мен саудасы, экономикасы, ілімі-білімі дамыған қала. Шығыстанушы ғалым В.М.Жирмунскиий «Оғыздардың Сырдарияның төменгі ағысындағы ежелгі мұралары» деген еңбегінде Өзгент атауының төркіні Оғыздармен тікелеу байланысты екендігін айтады. Мұның жөні дұрыс секілді. Өйткені тарихи деректерге қарағанда VІІІ-ІХ ғасырлар шамасында Қаратау бөктері мен Сырдария алқабын оғыз тайпалары мекендеген, заманында Өзгент аты шыққан шаһар болған. Сол кезде Өзгент атауы «Оғызкент» болуы мүмкін. Сонда қала аты «Оғыз» және «Кент» деген сөздерден тұрады. Кент «қала» дегенді білдірсе, «Оғызкент» (Оғыз қаласы) айтыла келе, дыбыс үндестігіне байланысты «Өзгент» болып өзгеріп, кейін солай қалыптасып кеткендігі көрініп тұр.

Шығыстанушы ғалым В.М.Жирмунский «Древности огузов в низовьях Сырдарья » атты («Оғыздардың Сырдарияның төменгі ағысындағы мұралары». Бұл еңбектердің барлығы әлі де қазақшаға аударылып, басылмағандықтан орысша атауымен беріп отырмыз) еңбегінде Өзгенттің төркіні Оғызкенттен шығуы мүмкін дейді. Мұның қисыны келеді. Себебі, Өзгент атауы Өз және кент деген сөзден құралған. Кент – ертедегі соғды тілінде «канд» - елді мекен, не шағын қала. Өз – Уз, Ууз, Угыз, оғыз дегенге келеді. Осыған қарап Өзкентті оғыздардың бір қаласы деуге болады. Оның үстіне «Алпамыс батырды» жырлаған Бөрі бақсы жырында Гүлбаршынның әкесі осы Өзгентте тұрған. Бірақ мұны әлі де болса зерттей түскен жөн. Себебі, оғыздардың қаласын атап өткен ертедегі Махмуд Қашғаридің «Оғыздар қаласында» және осы ғасырдың 40 жылдарында зерттеген С.П.Толстовтың «Гуздар қаласында», («Города гузов» бұлар да аударылмаған) Өзгент қаласы кездеспейді. [4]

Өзгент монғол шапқыншылығына дейін қыпшақ мемлекетінің құрамында болып, Сығанақ билігіне қараған. ХІІІ ғасырдың 2-ші жартысында қала қираған басқа да көршілес қалалармен бірге қайта тұрғызыла бастайды. Өзгент 1269 жылы құрылып Ақ Ордаға қарайды. Ақ Орданың орталығы Сығанақ болғаны тарихтан белгілі. 1446 жылы Өзгентті көшпелі өзбек ұлысының билеушісі Әбілхайыр хан Сығанақ, Созақ, Аққорған қалаларымен бірге қосып алады да, сол жылы Өзгентке билеуші етіп маңғыт Уақас биді қояды. Қалада керуен сарайлар, мешіт – медреселер, басқа да діни және мәдени ошақтар салынады. «Өзгент» туралы деректер сол кездердегі «Тарихи Әбілқайыр хан» (Масуди ибн Османдікі), «Шайбани нама» және басқа кітаптарда кездеседі. Соның бірінде Өзгентте Нилік деген оқымысты «әулие» тұрғандығы айтылады. 1468 жылы Әбілқайыр хан қайтыс болғаннан кейін Сырдың ортаңғы ағысындағы қалалар үшін жаңадан қалыптасқан Қазақ хандығы мен оның ұрпақтары арасында кескілескен ұрыстар болып отырды. Әбілқайырдың немересі Мұхаммед Шайбани қазақ хандары Бұрындық пен Қасыммен болған ұрыста Сығанақ, Сауран секілді басты қалаларынан айрылып, Өзгентті,Отырар, Ясы (Түркістан) , Аркук (Артук) қалаларымен бірге өзінде қалдырады. Бұл ХV ғасырдың аяғында болған еді. Ол Қазақ хандығына ХVІ ғасырдың басында үш рет жорық жасап (1503-1504),(1505-1516),(1509 жылдары) соның үшінші жорығын суреттеген ибн Рузбихай «мехмен нама-й Бухара» (Бұхара мейманы) атты шығармасында осы Өзгент жайлы құнды деректер беріп кеткен. Кейін Өзгент Жәнібек ханның (қазақтың тұңғыш хандарының бірі) баласы Қасым ханның тұсында қазақ хандығына қараған. Өзгентке талас мұнан кейінде бітпеген. Мысалы; «Абдулла намада» 1581 жылы оның Өзгентке жорығын суреттеген. «Хан Сыр бойының сол қанатымен Қауған, Аркук, және Аққорғанды жағалап өтіп, содан соң Өзгентке барады».Ал Өзгенттің бізге қарауы 1598 жылдан бастап болса керек. Себебі сол жылдары Қазақ хандығы барынша күшейіп, қанатын кең жайып, Сыр бойындағы басты-басты қалалардың көбін өзіне қаратып алады. Жалпы Өзгент тарихта Сығанақ, Сауран, Түркістан, Жанакент, Жент секілді саяси маңыз атқармағанымен, өз кезінің даңқты қалаларының бірі, әкімшілік орталығы саудасы мен мәдениеті , ілім-білімі дамыған қала болған. Қала 1723 жылғы жоңғар шапқыншылығы кезіндегі оқиғаларда ұшыраспайды. Ол тұста бұл аймақта басты маңызды Түркістан мен Сауран атқарған. Бірақ бұған дейін, 1696 жылы Сібір бұйрығын да жазылған В.Кобяков дегеннің айтуынша Тәуке ханның иелігінде жиырма бес қазақ қалалары болғандығы айтылған. Ал, орыс елшілері Ф.Скибин мен М.Трошин Тәуке ханға «Қазақ ордасындағы барлық қалалар - 32 » деген. Оның 13-інің аты көрсетіліп, ішінде Өзгент те жазылған.


3. Қорытынды

Өлке тану жергілікті жердің физикалық - географиялық сипатының маңызды бір бөлігі. Өлкенің тарихын, археологиясын біліп өскен азамат әрқашан өз отанын сүйетін, елін, жерін қадірлейтін ұлт жанды азамат болмақ. Өз өлкеміздің тарихын Өзгент ауылының тарихын біліп өссек ешқашан жаман азамат болмаймын деген сенімдемін.

Географиялық және тарихи экскурсиялық мәліметтермен жүргізілетін өзіндік жұмыстарына ерекше назар аудара оқытса біршама тиімді болады. Егергеография пәні сабақтарын оқыту формалары мен әдістерін мақсатқа сәйкес дұрыс таңдап ұйымдастырса, онда оқушылардың география пәні бойынша өз бетінше оқып білугеынталы, танымдық қызығушылығы жоғары оқушы тұлғасы қалыптасады міне осындай міндеттерді алға мақсат етіп қоя білдік.

Елдімекен аумағының тарихи мүмкіндіктерін тиімді зерттеу үшін оның түрлі тарихи кешендерінің қасиеттерін, олардың археологиясын және дамуына әсер етуші жалпы заңдылықтарын тани білу қажет. Соның ішінде өлке тану білімі мен іскерліктерді де меңгеру біз үшін маңызды.

Мектеп оқушыларының барлығының өлкесін тануға дағдыларын қалыптастыру, бiлiмдердi саналы меңгеруге жету үшін оқу жұмысының тәсiлдерiне, яғни белгiлi бір реттілікте атқарылатын әрекеттер жүйесіне оқыту керек. Тек осындай жолмен ғана оқушылардың біліктер және дағдыларды меңгеруiне әр түрлi қабілеттерін ашуға болады.Осы негізде география сабағында өз өлкесін білудің орасан зор пайдасы келер ұрпаққа тигізер мүмкіндігі біз секілді жас буынның қолында десем қате пікір болмас.

Өлкені тану оқушының санасын, білімінің дамуына көптеп септігін тигізеді және отан сүйгіштігін арттырады. Өлке тану жергілікті жердің физикалық - географиялық сипатының маңызды бір бөлігі. Өлкенің тарихын, археологиясын біліп өскен азамат әрқашан өз отанын сүйетін, елін, жерін қадірлейтін ұлт жанды азамат болмақ. Әр оқушы туып өскен жерінің қадірлі, қасиеті тарихы бар екенін естен ешқашан шығармауы тиіс.