Күннің көрінетін дискісінен тікелей шығатын параллель сәулелер шоғы түрінде жер бетіне түсетін күн радиациясының бөлігі. Күн радиациясы Күннен барлық бағытта таралады
Факультеті «География және табиғатты пайдалану» Кафедрасы «География, жерге орналастыру және кадастр» Зертханалық жұмыс Тақырыбы: «Күн радиациясының қарқындылығы мен сіңген жылудың шамасын/сандық/анықтау»
Күн радиациясының қарқындылығы мен сіңген жылудың шамасын/сандық/анықтау 1-тапсырма Күн радиациясының мына түсініктеріне анықтама бер: А) Күннің тура радиациясы- күннің көрінетін дискісінен тікелей шығатын параллель сәулелер шоғы түрінде жер бетіне түсетін күн радиациясының бөлігі. Күн радиациясы Күннен барлық бағытта таралады. Бірақ Жерден Күнге дейінгі қашықтық үлкені соншалық, тікелей радиация Жердің кез келген бетіне шексіздіктен шығатын параллель сәулелер шоғы түрінде түседі. Тіпті бүкіл жер шарының Күнге дейінгі қашықтығымен салыстырғанда кішкентай болғаны сонша, оған түсетін барлық күн радиациясын елеулі қатесіз параллель сәулелер шоғы деп санауға болады.Оны түсіну қиын емес. Бұл жағдайда мүмкін болатын сәулеленуді күн сәулелеріне перпендикуляр орналасқан аудан бірлігі алады. Көлденең аумақтың бірлігіне сәулелену энергиясы аз болады. Тікелей күн радиациясын есептеуге арналған негізгі теңдеу күн сәулелерінің түсу бұрышына сәйкес, дәлірек айтқанда, Күннің тұру биіктігіне (h) сәйкес жасалады:
S '= S · sinh; Мұндағы S '- горизонталь бетке түсетін күн радиациясы, S - параллель сәулелердегі тура күн радиациясы. Тура күн радиациясының горизонталь беттегі ағыны инсоляция деп аталады.
Б) Шашыранды радиация- Күн радиациясының атмосферамен және оның құрамындағы майда бөлшектерден, бұлттардан шашырап жер бетіне түскен бөлігі. Күннің биіктігі мен атмосфераның ластануы неғұрлым көп болса, шашыраған сәуле ағыны соғұрлым көп болады. Күнді жаппайтын бұлттар ашық Аспанмен салыстырғанда шашыраңқы радиацияның келуін арттырады. Диффузиялық радиацияның бұлтқа тәуелділігі күрделі. Ол бұлттардың түрі мен санына, олардың тік күші мен оптикалық қасиеттеріне байланысты анықталады. Бұлтты аспанның шашыраңқы радиациясы 10 еседен астам ауытқуы мүмкін.
В) Жиынтық радиация-Жер бетіне келетін тура және шашыранды радиацияның қосындысын жиынтық радиация деп атаймыз.
Г) Шағылған радиация- жер немесе су бетінен шағылған күн сәулелері. Ол шағылған сәулелердің жалпы ағынына пайызбен көрсетіледі және альбедо деп аталады. Альбедо мәні шағылысатын беттердің табиғатына байланысты.
Д) Жердің сәулеленуі/нұр шашуы- жердің әрекеттегі қабатынан жоғары атмосфераға бағытталған ұзын толқынды радиация.
Ж) Тиімді сәулелену- жер бетінің меншікті радиациясы мен атмосфераның келе жатқан радиациясының айырмашылығы.Тиімді радиация – түнде жер бетінен сәулелену энергиясының (жылудың) таза жоғалуы.
З)Қысқа толқынды радиация- көрінетін (VIS), жақын ультракүлгін (УК) және жақын инфрақызыл (NIR) спектрлеріндегі толқын ұзындығы бар сәулеленудің энергиясы. Жақын инфрақызыл диапазон үшін стандартты шектеу жоқ; сондықтан қысқа толқынды сәулелену диапазоны да басқаша анықталады.
И) Ұзын толқынды радиация-
К) Күн тұрақтылығы- Жердегі энергия көзінің негізгі түрі. Оның қуаттылығы Күн тұрақтысымен анықталатындығы белгілі. Күн тұрақтысы – күн сәулесіне перпендикуляр болатын, бірлік ауданнан бірлік уақыт ішінде өтетін күннің сәуле шығару ағыны. Бір астрономиялық бірлік қашықтығында (Жер орбитасында) күн тұрақтысы шамамен 1370 Вт/м²-қа тең.
Л) Жердің әрекеттегі қабаты-
2-тапсырма Егер актинометр бойынша күн радиациясының қарқындылығы минутына 1,10 кал/см2, ал күннің биіктігі 350 болса, онда горизонтальды жер бетінің 1 см2 ауданына 1 минутта қанша күн радиациясы түседі?
