Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі Коммерциялық емес акционерлік қоғамы Ғұмарбек Дәукеев атындағы «Energo university» Әлеуметтік пәндер кафедрасы №1 СЕМЕСТРЛІК ЖҰМЫС Пән: Философия Тақырыбы: Ойлау мадениеті және даму тарихы Мамандық: Бағдарламалық инженерия Орындаған: Каракулов Рин тобы: ПрогИк 22-1 Қабылдаған: ф. ғ. к., доцент Джаркинбаев Е. Алматы, 2023 жы
Конденсатор (лат. condenso – тығыздаймын, қоюландырамын)
1) жылу техникасында – заттың газ тәрізді күйден сұйық затқа немесе кристалды затқа айналуын жүзеге асыратын аппарат;
2) электрлік конденсатор – диэлектрлік (қағаз, слюда, ауа, т.б.) қабатпен бөлінген, екі не одан көп
Әр аттас электр зарядтарын толыққанды жинақтау үшін конденсаторлар пайдаланылады. Конденсатор- деп қалындығы өткізгіштердің мөлшерімен салыстырғанда аз диэлектрикпен бөлінген астарлар деп аталатын екі өткізгіштен тұратын жүйені айтады. Жазық конденсатордың сыйымдылығы пластиналар ауданына және пластиналарды бөлетін диэлектриктің салыстырмалы диэлектрлік өтімділігіне тура, ал пластиналардың ара қашықтығына кері пропорционал екендігі тәжірибе арқылы анықталған.
Конденсаторлар техникалық құрылғыларда электр зарядын жинақтау үшін кеңінен қолданылады. Конденсатордың электр зарядтарын жинақтау және сақтау қасиеті, мысалы, электрондық фото жарқыл алуда пайдаланылады. Бұл аспапта конденсатор гальваникалық элементтер батареясынан ұзақ зарядталады да, арнайы шам арқылы тез разрядталады.
Лейден банкасы - алғаш рет XVIII ғасырда жасалған конденсатор, сыртқы және ішкі жағынан станиолмен (станиоль-қалайының жұқа қабаты) желімделген банка түрінде болады. Қағаз конденсаторда астар ретінде станиоль жолақтары, ал өткізбегішке - парафин сіңдірілген қағаз қиындылары алынады. Электролиттік конденсаторларда астардың бірінің қызметін атқаратын фольга жолағы екінші астардың қызметі атқаратын электролит ерітіндісіне салынады. Диэлектрик ретінде фольганы жабатын тотық алынады. Кейде конденсатордың сыйымдылығын өзгерту қажет болғанда, айнымалы сыйымдылықты конденсаторлар пайдаланылады. Бір-бірінен диэлектрик қабатымен бөлінген екі металл пластинадан тұратын электрлік жүйені конденсатор деп аталады. Металл пластиналар конденсатор астарлары деп аталады. Конденсаторлар жазық, сфералық, цилиндрлік болып бөлінеді.
1) тұрақты конденсатор
2) конденсаторлар магазині
Конденсатор астарындағызарядтың оның тудыратын электр өрісінің потенциалының айыр-масына қатынасы конденсатор-дыңэлектр сыйымдылығы деп аталады.
Конденсатордың сыйымдылығы конденсатордың пішініне және астарлар арасындағы диэлектрик қабатының электрлік қасиетіне тәуелді.
1) Жазық конденсатор
Электр өрісінің кернеулігі мен потенциалы арасындағы байланыс
.
Осы өрнектен потенциалдардың өзгерісін анықтасақ .
Зарядтардың беттік тығыздығы потенциалдар айырмасы
екенін ескерсек, жазық конденсатордың электр сыйымдылығы келесі формуламен анықталады: .
2) Сфералық конденсатор
Электр өрісінің кернеулігі мен потенциалы арасындағы байланыс
.
Осы өрнектен потенциалдар өзгерісін анықтасақ
Потенциалдар айырмасы немесе
Сфералық конденсатордың электр сыйымдылығы келесі формуламен анықталады:
.
3) Цилиндрлік конденсатор
Цилиндрлік конденсатордың электрсыйымдылығы келесі формуламен анықталады:
.