Семинар сабақтарының календарлы-тақырыптық жоспары

№	Тақырыбы	к	с
1	Палеолит	2
2	Қазақстан палеолиті	2	1
3	Тас ғасырындағы қару-жарақ техникасы	1
4	Мезолит	1	1
5	Қазақстандағы мезолит және неолит	1	1
6	Ежелгі энолит пен қола дәуірінің керамикалық кешендері	1
7	Қазақстан энолиті	1	1
8	Қола дәуіріндегі Қазақстан	2
9	Кавказ, Орта Азия және Сібір антикалық және феодалдық мемлекеті	2	1
10	Дала археологиясы және зерттеу әдістері	2	1
	Барлығы	15	6

Әр лекцияға бақылау сұрақтары берілген. Осы сұрақтарға жауап беру үшін әдебиетпен міндетті түрде жұмыс істеу керек.

Р/н	Тақырыптың аты мен мазмұны
1.	Кіріспе. 1.Пәннің міндеті мен мақсаты 2.Археология пәнінің ғылым болып қалыптасуы. Тарихнамалық деректер. 3.XVIII-XIX ғғ. негізгі археологиялық ашылымдар. Х.Томсен, Мортилье, Дж. Леббок, т.б. Мазмұны Пәннің міндеті мен мақсаты Археология пәнінің ғылым болып қалыптасуы. Тарихнамалық деректер. XVIII-XIX ғғ. негізгі археологиялық ашылымдар. Х.Томсен, Мортилье, Леббок, т.б.
2.	Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу жүйесі. 1.Археологиялық үш тип ескерткіштерімен таныстыру-қәбірлер, тұрақтар, мегалитті құрылыстар 2.Жердің мәдени қабаты дегеніміз не? 3.Ескерткіштін жасын белгілеу жүйесі. 4.Қазба жұмыстарының жүргізілуі, ұйымдастырылуы. Мазмұны Археологиялық үш тип ескерткіштерімен таныстыру-қәбірлер, тұрақтар, мегалитті құрылыстар Жердің мәдени қабаты дегеніміз не? Ескерткіштін жасын белгілеу жүйесі. Қазба жұмыстарының жүргізілуі, ұйымдастырылуы.
3.	Археологиялық барлаушылар және ескерткіштерді қорғау. 1.Барлаушылардың екі түрі. Атқаратын міндеті. 2.Ізденіс жоспарын құрастыру, маршрут ұзындығын белгілеу. 3.Ізденіс жұмыстарын жүргізу әдісі. Стратиграфия, авиабарлаушылық. 4.Су астындағы ізденіс жұмыстары. Ескерткіштерді картаға түсіру. Мазмұны Барлаушылардың екі түрі. Атқаратын міндеті. Ізденіс жоспарын құрастыру, маршрут ұзындығын белгілеу. Ізденіс жұмыстарын жүргізу әдісі. Стратиграфия, авиабарлаушылық. Су астындағы ізденіс жұмыстары. Ескерткіштерді картаға түсіру.
4.	Тас дәуірі. Төменгі, орта палеолит. 1.Палеолит дәуіріндегі кезеңге хронологиялық шеңберін беру. 2.Адамның пайда болуы, антропогенез деңгейін көрсету. 3.Олдувай мәдениеті. Шелль, Ашель мәдениеттері. 4.Малта тас мәдениеті. Архантроп, палеоантроп дамыған адам. 5.ТМД елдеріндегі төменгі палеолит. 6.Қазақстандағы – Тоқмалы I-III, Арыстанды. Қазақстанда табылған клектон типті ескерткіштер – Бөріқазған, Тәніқазған. Орталық Қазақстандағы – Құдайкөль, Жаман – Айбат, Обыласай. Шығыс Қазақстандағы – Қозыбай, Ш.Уалиханов тұрақтары. Қырым, Кавказ, Орта Азия мәдениеттері. Мазмұны Палеолит дәуіріндегі кезеңге хронологиялық шеңберін беру. Адамның пайда болуы, антропогенез деңгейін көрсету. Олдувай мәдениеті. Шелль, Ашель мәдениеттері. Малта тас мәдениеті. Архантроп, палеоантроп дамыған адам. ТМД елдеріндегі төменгі палеолит. Қазақстандағы – Тоқмалы I-III, Арыстанды. Қазақстанда табылған клектон типті ескерткіштер – Бөріқазған, Тәніқазған. Орталық Қазақстандағы – Құдайкөль, Жаман – Айбат, Обыласай. Шығыс Қазақстандағы – Қозыбай, Ш.Уалиханов тұрақтары. Қырым, Кавказ, Орта Азия мәдениеттері.
5.	Соңғы палеолит. 1.Жоғарғы палеолитте қалыптасқан ауа райы мен өсімдіктер. Жануар әлемі. 2.Соңғы палеолитте тас өндеу техникасының ерекшелігі. 3.Пластиналар, қыстырма техникасы. 4.Ресей, Қырым, Кавказ, Орта Азияның соңғы палеолиті. Миграция мәселесі. Мазмұны Жоғарғы палеолитте қалыптасқан ауа райы мен өсімдіктер. Жануар әлемі. Соңғы палеолитте тас өндеу техникасының ерекшелігі. Пластиналар, қыстырма техникасы. Ресей, Қырым, Кавказ, Орта Азияның соңғы палеолиті. Миграция мәселесі.
6.	Мезолит. 1.Мұздықтан кейін қалыптасқан ауа райы мен табиғи жағдай. 2.Жеке мәдени облыстардын пайда болуы. 3.Қырым, Ресей, Солтүстік Сібір мезолиті. Садақ пен жебе. 4.Индивидуалдық аңшылық. 5.Егін шаруашылық аудандары – Шығыс жерлердегі. Қазақстанның мезолиттік тұрақтары – Есіл бойындағы, Торғай даласындағы тұрақтарға сипаттама. Дұзбай 6, Дачная, Евгеньевка. Мазмұны Мұздықтан кейін қалыптасқан ауа райы мен табиғи жағдай. Жеке мәдени облыстардын пайда болуы. Қырым, Ресей, Солтүстік Сібір мезолиті. Садақ пен жебе. Индивидуалдық аңшылық. Егін шаруашылық аудандары – Шығыс жерлердегі. Қазақстанның мезолиттік тұрақтары – Есіл бойындағы, Торғай даласындағы тұрақтарға сипаттама. Дұзбай 6, Дачная, Евгеньевка.
7.	Неолит. 1.Өнім өнірі шаруашылығының белгілерін – ыдыс жасау, мата өндеу, тасты жаңа әдіспен өндеу арқылы көрсету. 2.Неолиттік төңкеріліс. 3.Джейтун мәдениеті – ең ежелгі өндіріс неолиті, егін егу, суырмалы егістік мал шаруашылығы. 4.Ресейдегі Льялов мәдениеті. Олненостров қәбірі, аңшылар мен балықшылар. 5.Қазақстан неолиті – кельтеминар мәдениеті. Атбасар, Маханджар мәдениетіне мінездеме беру. Дұзбай 1-4, Сор 2, Бестамақ және т.б. 6.Неолит мәдениеті. Мазмұны Өнім өнірі шаруашылығының белгілерін – ыдыс жасау, мата өндеу, тасты жаңа әдіспен өндеу арқылы көрсету. Неолиттік төңкеріліс. Джейтун мәдениеті – ең ежелгі өндіріс неолиті, егін егу, суырмалы егістік мал шаруашылығы. Ресейдегі Льялов мәдениеті. Олненостров қәбірі, аңшылар мен балықшылар. Қазақстан неолиті – кельтеминар мәдениеті. Атбасар, Маханджар мәдениетіне мінездеме беру. Дұзбай 1-4, Сор 2, Бестамақ және т.б. Неолит мәдениеті.
8.	Металл дәуірі. Энеолит. 1.Мыс – тас дәуіріне сипаттама беру. 2.Алғашқы мыстан жасалған құралдар. 3.Энеолит кезіндегі еңбек бөлінісіне мінездеме беру. 4.Қазақстанның энеолиті: Ботай мәдениеті және Алтайдағы Афанасьев мәдениеті. 5.Шығыс Қазақстандағы – Үстнарын, Орынбордағы – Тұрғанник мәдениеттерінің ұқсастығы. 6.Орталық Азияның – Анау мәдениеті. 7.Кавказдың – Куро – Аракс. 8.Оңтүстік Ресейдің энеолит мәдениеті – Триполье мәдениеті. Мазмұны Мыс – тас дәуіріне сипаттама беру. Алғашқы мыстан жасалған құралдар. Энеолит кезіндегі еңбек бөлінісіне мінездеме беру. Қазақстанның энеолиті: Ботай мәдениеті және Алтайдағы Афанасьев мәдениеті. Шығыс Қазақстандағы – Үстнарын, Орынбордағы – Тұрғанник мәдениеттерінің ұқсастығы. Орталық Азияның – Анау мәдениеті. Кавказдың – Куро – Аракс. Оңтүстік Ресейдің энеолит мәдениеті – Триполье мәдениеті.
9.	Қола дәуірі. Кавказ бен Еуразияның солтүстік қоласы. 1.Қола дәуіріне жалпы сипаттама. 2.Кавказдағы – Триолетти қорғандары. Майкоп қорғанында табылған тұрақтар. 3.Куро – Аракс мәдениеті мен Таяу Шығыспен байланысы. 4.ТМД елдерінің жазық даласындағы Срубной мәдениет. Мал шаруашылығы мен кетпен егіншілігі. Мазмұны Қола дәуіріне жалпы сипаттама. Кавказдағы – Триолетти қорғандары. Майкоп қорғанында табылған тұрақтар. Куро – Аракс мәдениеті мен Таяу Шығыспен байланысы. ТМД елдерінің жазық даласындағы Срубной мәдениет. Мал шаруашылығы мен кетпен егіншілігі.
10.	ТМД елдерінің орманды даласының қола дәуірі. 1.Фатьянов мәдениеті, ерекше шар тәрізді қыш ыдыстары. 2.Осы мәдениеттің Солтүстік Кавказ, Днепр, Балттық елдер мәдениетімен байланысы. 3.Шығыс Еділ бойында пайда болған – Абашев мәдениет. 4.Оралдың – Турбинск мәдениеті. Мазмұны Фатьянов мәдениеті, ерекше шар тәрізді қыш ыдыстары. Осы мәдениеттің Солтүстік Кавказ, Днепр, Балттық елдер мәдениетімен байланысы. Шығыс Еділ бойында пайда болған – Абашев мәдениет. Оралдың – Турбинск мәдениеті.
11.	Еуразияның жазық даласы мен Орта Азияның қола дәуірі. 1.Еуразияның жазық даласына жататын жерлер. 2.Ресейдің даласындағы – катакомбалық мәдениет. 3.Орта Азиядағы б.з.д. III-II мың. Оңтүстік Өзбекстанда табылған Саппали кәбір комплексіне анықтама. Джаркутан комплексі. Намазга – тепе 4-6 қабаты. Анау 3 тұрағында табылған үйлер мен ескерткіштерге жасалған құралдар мен қоланың пайдаланған түрлеріне анықтама беру. 4.Б.з.д. II мың. Орта Азиядағы дәстүрлі егіншіліктің орнына – Үрбандылау мәдениетінің пайда болуы. 5.Кемели. Хорезмдегі – Тазабагьяб мәдениеті. 6.Үнді – еуропа және үнді – иран халқы. Мазмұны Еуразияның жазық даласына жататын жерлер. Ресейдің даласындағы – катакомбалық мәдениет. Орта Азиядағы б.з.д. III-II мың. Оңтүстік Өзбекстанда табылған Саппали кәбір комплексіне анықтама. Джаркутан комплексі. Намазга – тепе 4-6 қабаты. Анау 3 тұрағында табылған үйлер мен ескерткіштерге жасалған құралдар мен қоланың пайдаланған түрлеріне анықтама беру. Б.з.д. II мың. Орта Азиядағы дәстүрлі егіншіліктің орнына – Үрбандылау мәдениетінің пайда болуы. Кемели. Хорезмдегі – Тазабагьяб мәдениеті. Үнді – еуропа және үнді – иран халқы.
12.	Қазақстанның қола дәуірі. 1.Сібір мен Қазақстанда табылған Андронов мәдениетіне сипаттама беру. 2.Қазақстан қоласын өзара Грязнов М.П. берген периодизациямен кезеңдерге бөлу – ерте қола орта қола соңғы қола 3.Марғұлан А., Қ.А. Акишев, Максимова А.Г., Оразбаев А.М. зерттеулері бойынша қола кезеңіне сипаттама беру. 4.Орталық Қазақстандағы – ерте қоланың Нуринск кезеңі, орта қоланың – Атасуск кезеңі, соңғы қоланың – Беғазы-Дандыбай кезеңі. Солтүстік – Батыс Қазақстанның – ерте, орта, соңғы кезеңдері. Мазмұны Сібір мен Қазақстанда табылған Андронов мәдениетіне сипаттама беру. Қазақстан қоласын өзара Грязнов М.П. берген периодизациямен кезеңдерге бөлу – ерте қола орта қола соңғы қола Марғұлан А., Қ.А. Акишев, Максимова А.Г., Оразбаев А.М. зерттеулері бойынша қола кезеңіне сипаттама беру. Орталық Қазақстандағы – ерте қоланың Нуринск кезеңі, орта қоланың – Атасуск кезеңі, соңғы қоланың – Беғазы-Дандыбай кезеңі. Солтүстік – Батыс Қазақстанның – ерте, орта, соңғы кезеңдері.

7. 
   Дәуірленуі, хронология, ескерткіштер түрлері.
   
8. 
   Төменгі палеолит тас индустриясының дамуы.
   
9. 
   Төменгі палеолиттегі тұрғын үйлер және жерлеулер.
   
10. 
    Жоғарғы палеолит тас индустриясы.
    
11. 
    Жоғарғы палеолиттегі тұрғын үйлер мен жерлеулер.
    
12. 
    Археологтар айтуынша Орталық Евразияның қоныстану жолдары.
    

1. Авдусин Д.А. Основы археологии: учеб. Для вузов по спец. «История». – М.: Высш. шк., 1989.

2. Археология СССР. Палеолит СССР. – М.: Наука, 1984.

3. Мартынов А.И. Археология: учебник. – М.: Высш. шк., 1996.

4. Абрамова З.А. Палеолитическое искусство на территории СССР. М-Л., 1962.

5. Бадер О.Н. Сунгирь. М., 1978.

6. Борисковский П.И. Древнейшее прошлое человечества. М., 1980.

7. Любин В.П. Мустьерские культуры Кавказа. Л., 1977.

8. Семенов С.А. Развитие техники в каменном веке. Л., 1968.

9. Деревянко А.П., Маркин С.В., Васильев С.А. Палеолитоведение: введение и основы. – Новосибирск: ВО «Наука», 1994.

5. 
   Төменгі Қазақстан палеолиті.
   
6. 
   Ашель мүсінінің ескерткіштері: Бөріқазған, Тәңірқазған.
   
7. 
   Ашель-мустьер мүсіндерінің ескерткіштері. Қарулар жиынтығының және олардың жасалу техникасының өзгеруі.
   
8. 
   Жоғарғы Қазақстан палеолиті. Кейінгі палеолиттің табиғат жағдайы.
   

1. Археология СССР. Палеолит СССР. – М.: Наука, 1984.

2. Байпаков К.М., Таймагамбетов Ж.К., Жумаганбетов Т. Археология Казахстана. Алматы., 1993.

3. История Казахстана с древнейших времен до наших дней в 4-х томах. Т.1. Алматы., 1996.

4. Алпысбаев Х.А. Памятники нижнего палеолита Южного Казахстана. А-А., 1979.

5.Таймагамбетов Ж.К. Палеолитическая стоянка им. Ч.Ч. Валиханова. А-А., 1990.

6. Проблемы реконструкции климата природной среды голоцена и плейстоцена Сибири.- Новосибирск: Изд-во Ин-та археологии и этнографии СО РАН, 2000.

Тақырып 3. Тас ғасырындағы қару жасау техникасы.

Семинар мақсаты: скалывание заготовок негізгі техникасының диагностикалық белгілерін меңгеру, кремнийдік инвентардың негізгі категориялары мен қайта өңдеу тәсілдерін анықтау. Тас ғасырының негізгі ескерткіштерінің орынын анықтау.

Тапсырма: Осы практикалық сабаққа дайындалу кезінде тас ғасыры уақытындағы тас өңдеу тәсілдерін, негізгі ұсату техникасының мінездемесін, тас ғасырының негізгі орындарын қайталау қажет және картада олардың орындарын анықтауды үйрену. Сабақ барысында, оқытушының басқаруымен ұсынылған әдістемелік құралдар мен оқулық коллекцияларын меңгеру, нақты материалда ұсату техникасы мен тас инвентардың категориясын анықтауды үйрену.

Негізгі түсініктер: скола бағыты, ударный бугорок, вентролдық бөлік, дорсалдық бөлік, соққылау алаңы, проксимальная бөлік, дисталдық бөлік, медиалдық бөлік, сколаның негативі, шеткері ретушь, екі жақты өңдеу.

Бақылау тапсырмасы:

4. 
   Ұсынылған сурет пакеттерін үш топқа ұсату техникасымен бөлу (леваллуаздық емес, леваллуаздық, призматикалық).
   
5. 
   Ұсынылған сурет пакетін категориямен бөлу (нуклеустер, отщепы, пластиналар).
   
6. 
   Тас ғасырындағы негізгі мәдениет орындарын картада көрсету.
   

1. Авдусин Д.А. Основы археологии: учеб. Для вузов по спец. «История». – М.: Высш. шк., 1989.

2. Археология СССР. Палеолит СССР. – М.: Наука, 1984.

3. Мартынов А.И. Археология: учебник. – М.: Высш. шк., 1996.

4. Абрамова З.А. Палеолитическое искусство на территории СССР. М-Л., 1962.

5. Бадер О.Н. Сунгирь. М., 1978.

6. Борисковский П.И. Древнейшее прошлое человечества. М., 1980.

7. Любин В.П. Мустьерские культуры Кавказа. Л., 1977.

8. Семенов С.А. Развитие техники в каменном веке. Л., 1968.

9. Трамп Д., Брей У. Археологический словарь. М., 1990.

5. 
   Қару-жарақ дайындау техникасының ерекшеліктері.
   
6. 
   Қырым мен Орыс жазығының мезолиттік ескерткіштері.
   
7. 
   Батыс Сібір, Зауралье, Приуральенің мезолит ескерткіштері.
   
8. 
   Орта Азияның мезолит ескерткіштері.
   

1. Авдусин Д.А. Основы археологии: учеб. Для вузов по спец. «История». – М.: Высш. шк., 1989.

2. Археология СССР. Мезолит СССР. – М.: Наука, 1989.

3. Мартынов А.И. Археология: учебник. – М.: Высш. шк., 1996.

4. Борисковский П.И. Древнейшее прошлое человечества. М., 1980.

5. Любин В.П. Мустьерские культуры Кавказа. Л., 1977.

6. Семенов С.А. Развитие техники в каменном веке. Л., 1968.

7. Трамп Д., Брей У. Археологический словарь. М., 1990.

8. Матюшин Г.Н. Мезолит Южного Урала. М., 1976.

9. Проблемы изучения неолита Западной Сибири. Тюмень: Изд-во ИПОС СО РАН, 2001.