Култанбаева нургул калдыгуловна
жүктеу/скачать 2,3 Mb. Pdf көрінісі
|
ЕРТЕГІ ДИСКУРСЫНЫҢ ЛИНГВОМӘДЕНИ ӨЛШЕМДЕРІ
| ,
принеси то – не знаю что» ертегісі ). Батыр – ертегі дискурсындағы басты кейіпкер. Ертегілік оқиға толықтай сол батырдың айналасына шоғырланады. Жоқты табатын, барлық күшті жеңетін, отқа салса, жанбайтын, суға салса, батпайтын жеңімпаз. Тыңдаушысын қызықтыратын, батылдыққа, ерлікке баулитын, отан сүйгіштікке тәрбиелейтін құрал. «Сандық» концептісі – ертегі дискурсында кездесетін бағалы зат. Онда барлық байлық атаулының материалдық та, рухани да түрі сақталады. Сиқырлық күші де бар. Мысалы, қазақ ертегілерінде жанын сандықтың ішінде сақтау: « Борықты бұлақтың басында қырық елік жүреді, соның ішінде қайқы қаракер елік бар, қайқы каракер еліктің ішінде тоғыз қара сандық бар, сол сандықтың ең кішісінің ішінде тоғыз балапан бар, сол тоғыз менің жаным болады ...» [91] («Ер Төстік» ертегісі) тәріздес құнды дүниелер кездессе, араб ертегі дискурсында ұшатын сиқырлы сандық пен іші қымбат қазынаға толы сандық кездеседі. Мысалы, رئاطلاِقودنص- «Ұшқыш сандық» ертегісінде сандық сиқырлы, жігіттің бар тілегін орындайды. Мысалы, « ِ دئاومِ ت دعأوِ فاف زلاِ لفحِ ميقأِ تاريضحتلاِ نمِ مايأِ دعبو رأِ لكِ يفِ ةيرانلاِ باعللأاِ تقلطأوِ ماعطلا ِ ءاج عتشافِهناكمِىلعِطقسيِ لعتشمِليتقبِاذإوِيرح سلاِهقودنصِدقفتيلِاهءانثأِباشلاِبهذِ،ةنيدملا ِ، ةلهذمِةعرسبِل شلاِ لامآِ هعمِ تقرحأوِ هتقرحأفِ قودن صلاِ ىلإِ را نلاِ ت دتماو كِ يتلاِ ةديحولاِ ةليسولاِ !ةمدصِ نمِ اهلِ ايِ .با ِنا ِط رويِملأِ.هفيزِسانلاِفشكيِلاِىتحًِايفختمًِابراهِرصقلاِرداغفِ!ًادامرِتراصِاهيلعِدمتعي هسفن ِ ِملأِ؟بذكلاب لآِناكمِنمِميهيِىتفلاِراصِجاوزلاِعورشمِقافخإِنمِيناعتِةريملأاِتناكِامنيبوِ؟ًاروخفًِلااتخمِنكي ًِاعئاجِرخ درشتم ةقزمموِ ةثرِ سبلامبوِ نيمدقلاِ يفاحِ ًا » [99] (Күндердің бір күнінде отшашудан ұшатын сандық өртеніп, жалғыз сүйенер тірегі болған сандықтың тек күлі ғана қалады. Өзін кінәлаған бала, ұялғаннан киімдерін ауыстырып, патшалықтан кетіп қалады...). Сандық ұлттық мәдениетте байлықтың, қазынаның көзі ретінде көрініс береді. Осы айтылған тірек концептілер қазақ, орыс және араб ертегі дискурсының үшеуіне де тән, ертегілік ұғымдар. «Өгей шеше» (мачеха) мен «өгей қыз» (падчерица) концептісі көбінесе орыс ертегілерінде кездесетін прецедентті ұғымдар. Өгей шеше – мейірімсіз, әділетсіз, қыстың боранында әлсіз қызды қиын тапсырмаларға жұмсайды, қиын жұмыстар жасатады. Мысалы, « Живало-бывало, – жил дед да с другой женой. У деда была дочка и у бабы была дочка. Все знают, как за мачехой жить: перевернешься – бита и недовернешься – бита. Падчерица и скотину поила-кормила, дрова и воду в избу носила, печь топила, избу мела еще до свету… Ничем старухе не угодить – все не так, все худо» , ал өгей қыз – ақылды, сабырлы. Сол қасиетімен оқиға соңында бақытты болады: « А падчерица долго на свете жила, большая 56 выросла, замуж вышла и детей вырастила» [100] («Морозко» ертегісі). Концептінің бұл түрі қазақ, араб ертегі дискурсында «жетім бала», «тазша бала» кейпінде, яғни ер бала бейнесінде беріледі. Мысалы, « Бұрынғы өткен заманда бір жесір кемпір болыпты. Бұл кемпірдің перзент дегенде жалғыз баласы болыпты» [95] («Күн астындағы Күнікей қыз» ертегісі, ), («... Жұрттың ең соңына кедейліктен әбден сіңірі шыққан, мойны ырғайдай, биті торғайдай, өмірінде қарны тойып ас ішіп, қабағы ашылып киім кимеген, ерні кезерген бір жетім тазша бала келеді » [101] («Қырық өтірік» ертегісі), араб ертегі дискурсында: « ِللاحلاِلاملاِعمجيِفيكِفرعيِ،ًانيمأًِارجاتوًِاميكحًِلاجرِحلاصِيمعِناك تِ.فارسإِنودِهقفنيِفيكو ِتنوك سلاِباحصأِنمِهرذحوِريبدتلاِنسحبِديحولاِهنباِىصوأِهلجأِبارتقابِسحأِاملوِ،ةريبكِةورثِهيدل ِ..ريذبتلاوِءو حاروِ ،هتحيصنبِ لمعيِ ملِ هيبأِ ةافوِ دعبو ِ تقوِ يفِ اهلكِ دفنتِ اهتلعجِ ءاقمحِ ةقيرطبِ دوقنلاِ قفني ِ ِ،ريصق حبصأف«سينأِ لاوِ قيدصِ لابِ ،هتبرْتمِ يفِ اطبختمِ هوكرتوِ هنعِ سانلاِ دعتبافِ ،ًاريقف [99] (Салих есімді ақылды саудагер болады. Ол таза еңбекпен және үнемдеу арқылы көп дүние жинауды біледі, ол баласына бұл өнерді үйретеді. Алайда Салих қатты ауырып, дүниеден өтеді. Баласы жетім қалады, әкесінің өсиетін есінен шығарады, байлықтан айырылады және достары да теріс айналады «Ұшқыш сандық» ертегісі). Қазақ және араб ертегі дискурсында жетім қыз бейнесінің орнына ер бала бейнесі арқылы берілсе, бұдан мұсылман халықтарында жалпы әйел затына, оның ішінде қыз балаға ерекше құрметпен қарағанын көрсетеді, бұдан әр ұлттың танымындағы ерекшеліктерді байқау қиын емес. Араб ертегі дискурсындағы тірек концептілер арқылы араб халқының тұрмыс-тіршілігін, өмір сүру салтындағы өзгешеліктерді байқауға болады. жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|