Латын сессия жауаптары 2023 Руникалық көне түркі графикасы
Көне түркі жазуының түрлері мен шығу тарихы
жүктеу/скачать 91,3 Kb.
|
Латын сессия жауаптары 2023
- Бұл бет үшін навигация:
- 4. Араб әліпбиімен жеткен көне түркі ескерткіштер ( Ж. Баласағұн, М. Қашқари, А. Игүнеки)
| 3. Көне түркі жазуының түрлері мен шығу тарихы
Ежелгі түркі жазуы бірнеше түрді қамтиды, олардың әрқайсысының өзіндік тарихы мен ерекшеліктері бар. 1. Герменика - ежелгі түркі жазуының ең көне түрі. Оны Орталық Азияда тұратын халықтар, соның ішінде Сібір мен Моңғолияның оңтүстік бөліктері пайдаланды. Ол әртүрлі заттар мен табиғат құбылыстарын бейнелейтін 33 иероглифтен тұратын алфавитке негізделген. 2. Орхон руникалық жазуы VIII-IX ғасырларда пайда болды және өз атауын Моңғолиядағы Орхон өзенінде ең танымал пайдалану орнынан алды. Ол руникалық белгілердің суреттерін пайдаланады, олардың әрқайсысының өзіндік мәні бар. Орхон үңгір жазуы ұйғырлар мен Көк түріктер сияқты ежелгі түркі ханаттары кезінде кеңінен қолданылған. 3. Түркі араб алфавиті - араб алфавиті негізінде түркі тілдерін жазу үшін қолданылған. Ол IX - X ғасырларда дамыды және әлі күнге дейін кейбір халықтардың, мысалы, түріктердің, қазақтардың және өзбектердің түркі тілдерін жазу үшін қолданылады. 4. Кириллица - көне түркі тайпалары өз тілдерін жазу үшін кирилл әріптерін де қолданған. Нәтижесінде біраз уақыттан бері қолданылып келе жатқан "ескі түрік жазуы" пайда болды. Көне түркі жазуының пайда болу тарихы түркі халықтарының дамуымен және олардың қытай және араб сияқты басқа өркениеттермен байланыстарымен байланысты. Жазудың түрлері - әр түрлі уақытта пайда болды және әр халықтың өзінің тарихы мен мәдениетін бейнелейтін әр түрлі аймақтарда қолданылды. Олардың өзіндік ерекше белгілері мен тарихи шежірелер, заңдар мен әдеби шығармаларды қоса алғанда, әртүрлі ақпарат түрлерін жазу үшін пайдаланылды. 4. Араб әліпбиімен жеткен көне түркі ескерткіштер ( Ж. Баласағұн, М. Қашқари, А. Игүнеки) Араб әліпбиін қолданған көне түркі ескерткіштері ежелгі түркі арабикумдары (Arabica Turkica) деп аталады. Бұл VIII-XII ғасырлар аралығында Орта Азия аумағында, негізінен қазіргі Өзбекстан мен Түрікменстан аумағында қолданылған жазулар. Осы уақыт ішінде араб алфавиті қарлұқтар, қашқарлар және басқа түркі халықтарының тілдерін жазу үшін қолданылды. Бұл жазбаның ескерткіштеріне стелалар, ғимараттардағы жазулар, нумизматикалық материалдар және т. б. жатады. Көне түркі арабикумдары - араб алфавиті мен түркі фонетикасының тіркесімі. Бұл ескерткіштердің басты ерекшелігі - олар араб әріптерінің түрікше айтылуын тіркеді. Экспонатталған сөздерде дауыссыз дыбыстар түркі тіліндегі айтылымға ие болды, ал дауысты дыбыстар, дауысты дыбыстардың айтылуын қалпына келтіруге мүмкіндік беретін ерекше мағынаға ие болды. Ежелгі түркі ескерткіштері, мысалы, тогун дәуіріндегі усман жазбалары, Орта Азиядағы көне түркі халықтарының тарихы мен тілін зерттеудің маңызды көздері болып табылады. Олар бізге осы саланың тарихи оқиғалары мен мәдени аспектілерін, сондай-ақ ежелгі түркі тілі мен басқа түркі тілдері арасындағы тілдік байланыстарды түсінуге мүмкіндік береді. Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари, Ахмед Йүгінеки сияқты араб әліпбиіндегі көне түркі ескерткіштері араб жазуының аймақтағы жазу-сызудың дамуына ықпалы мен берік байланысын айғақтайтын құнды тарихи-мәдени жәдігерлер. Бұл ескерткіштер ортағасырлық Түрік қағанаты мен оның мұрагерлері кезінде жасалып, бүгінгі күнге дейін сақталған. Жүсіп Баласағұн – түркі тілін араб жазуын қолданған алғашқы көне түркі жазушыларының бірі. Оның шығармалары поэзия, проза, халық ертегілері сияқты сан алуан тақырыптарды қамтиды. Махмұт Қашқари өз халқының мәдени мұрасын сақтау және жеткізу үшін араб жазуын да пайдаланған атақты ғалым әрі жазушы болды. Ол қазақ халқының тарихына, әдебиетіне, тіліне қатысты еңбектерімен танымал. Ахмед Йүгінеки поэзиясы мен прозасында мәдениет пен мұраның байлығын көрсететін көрнекті ақын, тіл маманы болды. Араб графикасын пайдалана отырып, халықтың тұрмыс-тіршілігін, салт-дәстүрін бейнелейтін бірегей туындылар жасады. Араб әліпбиіндегі бұл көне түркі ескерткіштері түркі халықтарының тарихы мен мәдениетін, олардың тілдік және әдеби дәстүрлерін зерттеп, түсінуде маңызды рөл атқарады. Олар түркі әлемі және оның араб әлемімен байланысы туралы маңызды ақпарат көзі болып табылады. жүктеу/скачать 91,3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|