Лекция 1 Кіріспе. Невропатологияның пәні, мақсаты, принциптері мен әдістері. Жүйке жүйесінің құрылымы
жүктеу/скачать 1,53 Mb.
|
Лекция 1 Кіріспе. Невропатологияны п ні, ма саты, принциптері м
| Мидың топографиясы
Ми құрылысының ерекшеліктерін жақсырақ зерттеп білу үшін оны құрайтын бөлімдердің бір-біріне қатысты орналасуын, яғни оның топографиясын түсіну керек. Осы мақсатпен алдымен ми жарты шарлары жағынан жалпы ми рельефін шолып шығамыз, онан әрі миды ортаңғы сызықпен, ұзынша саңылау бойымен, вертикальды тіліп, мидың ішкі құрылысының ерекшелігімен танысамыз. Төменгі бетімен (негізімен) танысу үшін мидың негізін жоғары аударып, құрылысының ерекшелігін қараймыз. Ақырында, горизонтальды тілік жасап, мұнда алдыңғы тіліктерде көрінбеген ми бөлімдерін көреміз. Мидың рельефін шолып қарағанда, әсіресе ішкі беті жағынан (вертикальды тілікте), көңіл аударар нәрсе – жаңа миға (неоэнцефалон) жататын ми жарты шарлары (жабынды) ежелгі құрылымды (палеоэнцефалон) жауып жатады. Жарты шарлардың үсті тереңделген сайлармен (салалармен) жабылған, салалардың арасында ирелеңдеген қыраттар бар, олар қатпар деп аталады. Қатпарлар мен салалардың суреті (архитектоникасы) едәуір күрделі. Егер адамның және жоғарғы омыртқалылардың ми жарты шарлары бетінің құрылысын салыстырса, ми қатпарлары мен салаларының архитектоникасының жануарлармен салыстырғанда адамда күрделіленуі түріндегі үлкен айырмашылық бірден көрінеді. Жарты шарлардың бетінде орналасқан салалардың екі түрі бар. Оның бірі терең және онтогенездік тұрғыда ерте дамыған, ми қабырғасының барлық қабатымен түгел өтіп оны қарыншалар қуысына басып, шығындылар түзеді. Ал басқалары – тек ми қыртысын ғана кесіп өтіп, сонымен шектеледі. Терең салалар өзінше табиғи шекара болып, ми жарты шарларының үстін белгілі бөліктерге бөледі (7-сурет). Осылай, жарты шарлардың жоғарғы қырының ортасынан жоғарыдан төмен қарай бағытталған терең сала созылып жатады, бұл орталық сала, немесе роланд саласы. Мидың орталық саланың алдында орналасқан аймағы маңдай бөлігі деп аталады. Орталық саладан артқа қарай мидың төбе бөлігі орналасқан, ми жарты шарлары рельефінің желке немесе шүйде бөлігін құрайтын ең артқы бөлігін қоспағанда. Жарты шарлардың бүйір беттерінде алдыңғы-артқы бағытта жүретін басқа терең сала орналасқан – бүйір немесе сильвий саласы. Мидың сильвий саласының астында орналасқан аймағы самай бөлігі деп аталады. Осылайша, әрбір ми жарты шарында, ал олар екеу – оң және сол – төрт бөлікті ажыратады: маңдай, төбе, желке және самай бөліктері. Егер сильвий саласының шеттерін екі жаққа кеңірек ашып қараса, салалармен және қыртыстармен шұбарланған қыратты көруге болады. Бұл аралшық деп аталатын мидың бесінші бөлігін құрайтын сильвий саласының түбі. Үлкен жарты шарлар рельефі атап көрсетілген ең негізгі бағдар-салалармен қатар майдалау салалармен жабылған. Салалар арасында қатпарлар орналасқан. Бұл туралы төменде айтылады. Мидың медиальды (ішкі) бетінің құрылысымен танысу үшін үлкен ұзынша саңылау бойымен вертикальды тілік жасап, миды екі жарты шарға бөлеміз (8-сурет). Ішкі жақ бетінде қыртысты бөлігін көруге болады, ол да қатпарлармен және салалармен көмкерілген. Үлкен доға түрінде сүйелді денені қоршаған сүйелді сала созылып жатады, сонымен қатар белдеулік сала мен белдеулік қатпар, құс аяқшасының тепкіші атты сала және т.б. жатады. Қыртыс қабатынан төмен жартылай доға пішінді кесілген құрылымды көруге болады. Бұл мидың үлкен дәнекері немесе сүйелді дене. Ол екі жарты шарды біріктіреді. Сүйелді дененің жуандаған жерін, денесін, тізесін, тұмсығын ажыратады. Жарты шардың сүйелді дененің астындағы, доға тәрізді өтетін, жуандаған шеті күмбез құрайды. Күмбездің аяқшалары мидың негізінде самай бөлігіне қарай бүгіліп, сол жерде шашақтармен аяқталады. Сүйелді дене мен күмбездің арасында үшбұрышты табақша жатыр, ол мөлдір қалқа деп аталады. Төменіректе, күмбез бен мөлдір қалқа астында жартылай сопақ пішінді ірі құрылым жатыр. Бұл ол аралық мидың құрамына кіретін көру төмпешігі (таламус). Көру төмпешігінің бетінен кішкене шығыңқы түзілісті байқауға болады, бұл оң және сол жарты шардың көру төмпешіктерін біріктіретін сұр дәнекер. Көру төмпешігінің ішкі беті үшінші ми қарыншасы деп аталатын ерекше қуыстың қабырғасын түзеді, ол осы жерге келетін, сильвий су құбыры деп аталатын, науа немесе арнаның кеңейген жері болып табылады. Бұл арнаның төменгі ұшы төртінші қарыншаның қуысына келіп қосылады. Төртінші қарыншаның түбі болып сопақша мидың артқы бетінің бір бөлігі – ромб тәрізді шұңқыр табылады, ал төбесі болып мишықтан шығатын жұқа қатпарлы жапырақша – ми желкені табылады. Көру төмпешігінен артқа қарай аралық мидың төбесінің өскен жері болып табылатын құрылым орналасады. Бұл бүршік тәрізді без – эпифиз. Көру төмпешігінің астында аралық мидың төмпешік асты (гипоталамус) деп аталатын төменгі бөлігі орналасқан. Төмпешік асты сұр дөңестен және емізік пішіндегі екі құрылым – емізік тәрізді денелерден тұрады тұрады. Сұр дөңес төменгі жағында түтікшеге өтеді, түтікшенің ұшында мидың қосымшасы – гипофиз орналасқан. Эпифиз және гипофиз ішкі секреция бездеріне жатады. Сұр дөңестің алдыңғы жағына көру жүйкесінің айқасуы – хиазма жанасып жатады. Хиазманың алдыңғы және жоғарғы жағында мидың алдыңғы дәнекері орналасады. Көру төмпешігі мен төмпешік асты – гипоталамикалық аймақ аралық миға жатады. Онымен сагиттальды тілікте көрінетін мидың басқа бір бөлігі тығыз беттесіп жатыр. Бұл ортаңғы ми. Ол төрт қыраттан және ми аяқшаларынан тұрады. Төрт қырат күрделі қабатты құрылымды болып келген төрт сопақ төбешіктен тұрады. Ми аяқшалары осы жерге келетін екі жуан будалардан түзілген, олармен ми қыртысын төмен жатқан аймақтармен байланыстыратын жолдар өтеді. Ортаңғы миға әртүрлі рецепциямен – есту, жалпы сезіну, тепе-теңдікті сақтау және т.б. – байланысты тағы да бірқатар құрылымдар жатады. Сагиттальды тілікте ортаңғы ми кесілген болады да, шолып қарағанда біз тек оның жартысын ғана көреміз – екі қырат пен вертикальды кесілген ми аяқшаларын. Ортаңғы ми сильвий өзегін кесіп өтеді. Ол жоғарғы жағында кеңейіп, үшінші ми қарыншасын түзеді. Ортаңғы мидан төмен бағананың төменгі бөліктері айқын көрінеді, олар вертикальды кесілген созылыңқы қырат немесе конус тәрізді. Бұл Варолиев көпірі және сопақша ми – артқы мидың бөлімдері. Олар негізінен өткізгіш жолдардан және олардың қабатында орналасқан бас-ми жүйкелерінің ядроларынан тұрады. Осы тілікте желке бөлігінің астынан біз сопақша ми мен Варолиев көпіршесінің үстінде орналасқан тағы бір құрылымды көреміз – ол мишық. Мишықтың ішкі құрылымы ағаш бұтақтарын еске түсіреді. Мишықтың құрылысының өзіндік суреті оның құрамына кіретін сұр және ақ заттың айқасып өрімделуінен түзілген. Ішкі тілік жасағанда сильвий өзегімен өзара жалғасқан үшінші және төртінші қарыншалар қуысы қарастыруға қолайлы болады. Ми жарты шарларының терең қабатында орналасқан бүйір қарыншалар бұл проекцияда көрінбейді, олар үшінші қарыншамен монро тесіктері арқылы жалғасады. Төртінші қарынша Мажанди және Лушка тесіктері көмегімен қабықшалар асты кеңістігімен байланысады. Ми қуыстарының бүкіл жүйесі жұлын қуысымен жалғасады. Осы жүйеде ликвор айналымы жүреді. Мидың төменгі бетінің құрылыс ерекшелігімен танысу үшін мидың негізін жоғары аударамыз (9-сурет). Бұл жерден де бірқатар құрылымдарды көруге болады, олардың бір бөлігімен біз вертикальды тілікте танысқанбыз. Мидың негізінен маңдай, самай бөліктерінің және желке бөлігінің біршама жерінің төменгі бетін көреміз. Маңдай бөлігінің төменгі бетінде иіс сезу талшықтарының жолын көреміз, ол иіс сезу жуашығы арқылы өтіп, ми қабатына кіреді және жарты шарлардың ішкі бетіндегі ілмек тәрізді қатпарда аяқталады (иіс сезудің қыртыстық аймағы). Біршама төменіректе көру жүйкелерінің айқасы – хиазма көзге түседі. Хиазмадан сыртқа қарай алдыңғы тесілген табақша жатыр – бұл көптеген тамырлармен және жұмсақ қабықшаның өсінділерімен тесіп өтілген сұр масса. Бұл құрылым иіс сезу жүйесіне жатады. Хиазмадан төмен, жарты шарлардың тереңінде Варолиев көпірінің қабатынан шығып, жарты шарлар қыртысына бағытталатын екі жуан будалар байқалады. Бұл ми аяқшалары. Аяқшалардың арасынан аралық мидың төменгі бөліктерін көруге болады – сұр дөңестен, екі емізік тәрізді денеден, ұшында гипофиз орналасқан түтікшеден тұратын төмпешік асты (гипоталамус). Одан төменірек ми бағанасының (діңгегінің) бөліктері көрінеді – Варолиев көпірі және сопақша ми. Бұл жерден Варолиев көпірінің қабатынан шығатын үштік нервтің бағана ядроларынан келетін түбіршектері жақсы көрінеді. Варолиев көпірі мен сопақша мидың шекарасынан есту, бет нервтерінің және сыртқа әкеткіш нервтің түбіршектері шығады. Сопақша ми көлденеңінен Варолиев көпіріне қарағанда әлдеқайда жіңішкерек болады. Сопақша мидың алдыңғы бетінде ұзынынан жатқан талшықтардан тұратын будалар көзге түседі. Бұл қозғалтқыш жолдар өтетін пирамида. Пирамидадан сыртқа қарай жұп сопақ құрылымдар жатыр – оливалар, оның талшықтары басқа жүйелермен бірге мишықтың төменгі аяқшаларын құрауға қатысады. Ми негізінде сопақша мидан шығатын, ядролары ромб тәрізді шұңқырда жататын төрт жұп бас-ми нервтері жақсы көрінеді. Бұл тіл-жұтқыншақ, кезбе, қосымша және тіл асты нервтері. Бағана үстінде мидың желке бөлігі жағынан мишық орналасқан. Мишық екі жарты шардан және оларды біріктіретін аралық бөліктен – құрттан тұрады. Мишық мидың әртүрлі бөлімдерімен мишықтың аяқшалары деп аталатын ерекше жолдар арқылы байланысады. Бұл аяқшалардың үш жұбы болады: төменгі аяқшалар (жіп тәрізді денелер), олар олива талшықтарымен және басқа да жолдармен бірге мишықты сопақша мимен және жұлынмен байланыстырады; ортаңғы аяқшалар мишықты Варолиев көпірімен байланыстырады; жоғарғы аяқшалар мишықты ортаңғы мимен байланыстырады. Миды көлденеңінен әртүрлі деңгейде тілуге болады. Егер тілікті көру төмпешігі арқылы жасаса, басқа құрылымдармен қатар бүйір қарыншаларды байқауға болады, олар жоғарғы және төменгі тармақтары, яғни қарыншаның мүйізшелері бар өзіндік саңылау болып табылады. Қарыншалардың түбінде тамыр өрімі көрінеді, ол ми сұйықтығын жасап шығарады. жүктеу/скачать 1,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|