Тақырыбы: Өсімдіктердің тіршілік формалары. Мазмұны

1. М.С.Двораковский «Экология растений» 170-180 б.

2. Ә.Әметов 174-476 б.

3. А.Е.Васильев 447-461 б.

4. М.В.Марков 267-276 б.
15 апта

29 кредит сағат

№ 29 дәріс

1. М.С. Двораковский «Экология растений» 180-187 б.

2. В. Лархер «Экология растений» 12-21 б.

3. М.В.Марков 31-149 б.

1. М.С. Двораковский «Экология растений» 180-187 б.

2. В. Лархер «Экология растений» 12-21 б.

3. М.В.Марков 31-149 б.

1. 
   Ж. Ж. Жатқанбаев “Өсімдік физиологиясы” Алматы “Мектеп”1988
   
2. 
   Н.Кенесарина “Өсімдіктер физиологиясы” Алматы “Мектеп” 1982
   

4. К.А.Лукомская «Микробиология с основами вирусологии» Издательство „Просвещение” 1987 г.

5. Е.Н. Мишустин, В.Г. Емцев «Микробиология» Издательство „Колос” 1970 г.

6. О.И. Колешко «Экология микроорганизмов почвы»

7. В. Лархер «Экология растений» Издательство „Мир” Москва 1987 г.

Қосымша әдебиеттер

1. Әметов Ә.Ә. “Ботаника”, А: РБК, 2000

2. А.С. Фатянов «Почвоведение» Издательство „Колос” Москва 1972 г.

3. П. Виноградов «Растительные индикаторы»

4. В.В.Алехин «География растений» Издательство „Учпедгиз”

5. Васильев А.Е, Н.С.Воронина, Еленевского А.Г.” Ботаника: морфология и анатомия растения”, 1988

Семестр барысында екі аралық бақылау жүргізіледі: 7(8) және 15 апталарда.

Аралық бақылаулар бойынша студенттің максималды үлгерім көрсеткіші 60% құрайды. Семестр аяғында оқу пәні бойынша қорытынды аттестациялау – емтихан өткізіледі (максималды көрсеткіші - 40%).

Пән бойынша қорытынды емтихан бағасы аралық бақылаулар және қорытынды аттестациялаудың максималды көрсеткіштер сомасы ретінде анықталады.

Қорытынды емтихан пәннің негізгі теориялық және практикалық материалдарын қамтитын нұсқауларға бөлінген тест тапсырмалары түрінде өтеді.

Әріптік бағалау және оның балдардағы цифрлік эквиваленті дұрыс жауаптардың пайыздық көрсеткіші бойынша анықталады (кесте бойынша)

Студент сабаққа қатысуға міндетті. Қалдырылған сабақтар пәннің оқу-әдістемелік кешенінде көрсетілгендей толық көлемде орындалу қажет. Пәннің 3/1 себепсіз қалдырса, курстан шығарылады.

Студент сабаққа кешікпеу, сабақ уақытында сөйлеспеу, газет оқымау, ұялы телефоның сөндіру, оқу үрдісіне белсенді қатысуы қажет.

Үй тапсырмасы міндетті түреде көрсетілген мерзімде орындалуы қажет. Үй тапсырмалары негізінде қорытынды баға шығарылады.

Семестрлік жеке тапсырмалар міндетті болып табылады. Олар реферат (баяндама, хабарлама т.б.) ретінде орындалып, қорғалады. Бұл тапсырмалардың әрқайсысы бағаланып, қорытынды баға шығарылады.

Бақылау жұмысы сабақ уақытында орындалып, тапсырылады. Студенттердің білімін бақылау негізінен тест тапсырмаларын орындату арқылы тексеріледі.

Пікірлесу әр топта кесте бойынша жүзеге асады. Студенттердің білімін бақылау тест тапсырмаларын орындату арқылы жүргізілуі мүмкін.

2. Демэкология нені оқытады?

3. Биомасса пирамидасы — бұл:

4. Зоохория дегеніміз не үшін жануарларга біткен қасиет?

5. Биосфера тұралы ілімнің негізін қалаушы:

6. Биосфераның эволюциясына байланысты пайда болған бірінші организмдерді атаныз:

7. "Эктопаразит " дегеніміз не?

8. Өсімдіктердің ортамен өзара қарым қатынасы, сонымен бірге жеке факторлардың және олардың жиынтығының өсімдіктер формасының пайда болуьша әсері туралы ғылым қалай аталады?

9. Қоректену төсіліне байланысты зоофагтер:

10. Құрылымды ыдырататың организмдерді атаныз:

11. Бейорганикалық заттарды органикалық заттарға топтастыруға катысатың бактериялар:

12. Минимум заңын кай ғалым ашты?

13. Организдердің төзімділік заның ашкан:

14. Шектік мөлшерлеу әсерлерінің заңы не тұралы?

15. Оптимальдық заңға сәйкес тірі организмдердің ортасы:

16. Экология - ғылым ретінде:

17. Экология деген терминді ұсынған ғалымды табыныз:

18. Экологияның ғылым жүйесі ретінде құрылым жылын табыңыз:

19.Жалпы структурасы экологияның неден куралады?

20. Аутэкология нені анықтайды?

21. Экожүйенің құрылымына кіретін кауымдастықтың, немесе зооценоздың неден құрылатың табыңыз:

22. Экожүйенің негізгі касиеті: (бір жауаб дұрыс емес)

23. Шағын экожүйеге жататынды атаңыз:

24. Мезоэкожүйеге жататынды атаныз:

25. Макроэкожуйеге не жатады?

26. Биотоппен биоценоздың бірлестігі калай аталады?

27. Фитоценоз - кандай кауымдастық?

28. Зооценоз - кандай қауымдастықка жатады?

29. Гидротоп - дегеніміз кай әсерлердің жиынтылығы?

30. Экожүйенің бөлігі - климатоп:

31. Экожүйенің бөлігі - гидротоп:

32. Экожүйенің бөлігі - эдафотоп:

33. Экожүйенің бөлігі - фитоценоздың кұрылымы қандай?

34. Үшінші трофикалық деңгейдегілерде:

35. Табиғи экожүйелер - келесі жүйелер:

36. Қоректік жайылымдың буын тізбегі неден басталады?

37. Детриттік тамақ буын тізбегі мынадан басталады:

38. Жайылымдық буын тізбегіндегі шөппен қоректенетін жануарлардың негіздігі:

39. Тамақтық жайылымдық буын тізбегіндегі жыртқыштардың негіздігі:

40. Кислород бар жерде өмір сүретін организмдерді табыныз:

41. Биотоп - бұл:

42. Бірінші трофикалық деңгейдегілерде:

43. Екінші трофикалық деңгейдегілерде:

44. Ыдырау процессіне катысы бар оргәникалық заттың аты:

45. Экожүенің биотикалық компоненті:

46. Экожүенің абиотикалық компоненті:

47. Экожүйе дегеніміз:

48. Көленкеге төзімді өсімдіктер басқаша қалай аталады ? Жарық мол жерде тіршілік ете алады және де көлеңкеге де төзімді болады. Бұған шалғынның кептеген өсімдіктері, шырша, самырсын, шамшат, жөке ағашы, үйеңкі, көптеген папортниктер мен мүктер т.б. жатады.

49. Жарық сүйгіш өсімдіктер басқаша қалай аталады ? Бұлар жарық мол жерде ғана өседі. Бұған тундра, шел дала және ормансыз тау шындарының өсімдіктерін жатқызуға бо­лады. Қарағай, балкарағай, шаған, емен, тал жарық сүйгіш өсімдіктерге жатады.

1.8.2 8-15 апталардағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары.

50. Ұзақ күн есімдіктері (солтүстік еңдіктері мен биік тау өсімдіктері) қатарына мынадай өсімдіктер жатады.

51. Қысқа күн өсімдіктері қатарына мынадай өсімдіктер жатады. Бұған тропика және субтропика табиғат аймақтарының өсімдіктері мен қоныржай климаттың ерте көктемгі, қоңыр күздегі өсімдіктері жатады.

52. Күн мен түннің ұзақтығы (фотопери­одизм) өсімдіктің дамуына үлкен әсерін тигізеді. Соның нәтижесінде солтүстік аймақтың өсімдіктері онтүстікпен салыстырғанда даму циклін қыска мерзім ішінде өтеді. Солтүстікте жылудың жетіспеуі жарықтың ұзақ түсуімен толыктырылады. Осыған байланысты өсімдіктердің екі тобын ажыратады:

53. Тірі организмдердің күн мен түннің алмастыруылына катысы:

54. Криофилдер - қандай өсімдіктер?

55. Жарықтың өсімдіктердің сыртқы пішініне ғана емес, ішкі кұрылымьша да, әсіресе бәрі бірдей дәрежеде қажет етпейді. Соған байланысты өсімдіктерді үш топқа бөледі:

56. Жарық жеткіліксіз жерде өскен өсімдіктердің реңі солғьш жасыл, буынаралықтары ұзарған, жапырақтары майда. Табиғатта белгілі дәрежеде бұндай өсімдіктер орманның төменгі белдеуінде, шалғыңда кездеседі.Оларды қалай атайды?

57. Көлеңке сұйгіш өсімдіктер басқаша қалай аталады? Бұлар көлеңкелі жерлерде ғана тіршілік ете алады. Бұған Еуропа құсықшөбі, саумалдык және көптеген орман есімдіктері жа­тады.

58. Галофит өсімдіктер өсетін топырақтар кандай?

59. Кальцефитті өсімдіктер тандайтын топырақ құрамында не көбірек кездеседі?

60. Нитрофильды өсімдіктер тандайтын топырақар немен бай?

61. Алуан түрлі өсімдікгер өсетін топырақардың байлығын атаныз:

62. Топырак құнарлығына талабы өте жоғары (дала, орманды дала, жалпақ жапырақты орман өсімдіктері) өсімдіктер қалай аталады?

63. Б. А. Келлер галофиттердің мынадай типтерін ажыратады:

64. Денесіңде ас тұзының мөлшері өте жоғары (49-50% -ке жетеді) өсімдіктер қалай аталады?

65. Өсімдіктердің топырактағы қоректік заттарды қабылдау қабілеті әр түрлі. Осыған байланысты өсімдіктерді шартты түрде үшке бөледі.

66. Коректік затқа кедей топырақта өсе алатын өсімдіктерді атаңыз? Бұған құрғақ аңғарлы шалғын (аққылтан), құмайт топьфақ (қарағай), шымтезекті батпақ (шықшөп, мүкжидек, ұлпабас, шымтезек мүктері) өсімдіктері жатады.

67. Тұздылығы жоғары топырақта өсетін өсімдіктер қалай аталады?

68. Эдафотоп - дегеніміз кай әсерлердің жиынтылығы?

69. А. Гумбольдт әуелі неше өсімдік формасын ажыратқан?Олардың кейбіреулері: банан, сүректі папортник, астық, мүк.

70.Құрылымдық топтар және өсімдіктер жамылғысының географиясы туралы ғылымньщ басты кезеңі қай ғалымның жұмысымен байланысты. Ол өсімдік формасыньщ саньш 60-қа дейін жеткізіп оларды «өсімдіктер формасы» деп атады.

71. Барлық жабықтұкьщды өсімдіктердің тіршілік формаларьш ескере отырып даниялық ғалымы (1905) өзінің соны жүйелеуін ұсынды. Бүл жүйелеудің негізіне өсімдіктердің сыртқы бейнесі — габитусы емес, негізгі морфолого-физиологиялық ерекшеліктері алынды. Бүл жүйенің физиологиялық принципі — өсімдіктің тыныштық кезеңге (жауабы); морфологиялық принципі — бүршіктердің немесе өркендердің өсімдіктер өсуіне колайсыз жыл мезгілдері кезінде орналасуының топырақтың жоғарғы беткейіне қатынасы.

72. Жер бетіңдегі бөліктері толық сүректенетін көп жылдық өсімдіктер, қуатты жетілген ерекше жеке-дара бір діңі болатын тіршілік формасы.

73. Бұл өсімдіктер көп жылдық және бір жылдық, бұлар тіршілік формаларының мынадай топтарына бөлінеді: кіндік тамырлылар, шашақ тамырлылар, ұзын және қысқа тамырсабақтылар, жуашыктылар, шымдылар, түйнек түзушілер, жер бетінде төселмелі және жер бетіңде столондылар.

74. Бүршіктері топырақ деңгейінен шамалы ғана (25 см-ден жоғары емес) жоғары орналасады. Бұларға бұташықтар, жартылай бұталар, жартылай бұташықтар, көптеген төселмелі өсімдіктер, жастыкша есімдіктер жатады. Суық және қоңыржай климатта бұл тіршілік формаларының бүршіктері қар астында қыстап шыға алады.

75. Көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Олардың бүршіктері топырақ деңгейінде немесе онымен шамалы ғана жабылып орналасады. Қыстап шығатын бүршіктерді өсімдіктердің қалдықтары жауып, қосымша қорғайды.

76. Жандану бүршіктерінің орналасуына қарай: геофиттер және гидрофиттер деп бөлінеді. Геофиттердің (грекше «гео» — жер) бүршіктері топырақта бір сантиметрден бірнеше сантиметрге дейінгі терендікте орналасады. Бұған тамырсабақты, түйнекті, жуашықты өсімдіктер жатады. Гидрофиттердің вегетативтік өркені суға батып тұрады, соңдықтан бүршіктері су астында қыстайды.

77. Бұталарға ұқсас, бірақ бойы аласа, 50 см-ден аспайды (қара жидек, вереск).

78. Өркеңдерінің теменгі бөліктері ғана сүректеніп, жоғарғы бөліктері жылма-жыл қурап түсіп отырады (жусандар, жебір).

79. Өсімдіктердің онтогенезінде белгілі бір экологиялық жағдайда пайда болатын және негізгі бейімделу белгілері жиынтығын көрсететін өзіңдік сыртқы бейнесін (габитус) не деп айтады?

80. К. Раункиер тіршілік формаларыньщ ірі бес тобың ажыратады: Олар:

81. Бұған ағаштар, бұталар, сүректі лиандар, эпифиттер жатады. Бұлардың жандаңдыру бүршіктері топырақ бетінен 25 см-ден жоғары орналасады, олар кыстайды немесе кұрғакшылық мезгілді басынан өткізе алады. Осыған байланысты бүршіктері бүршік қабыршақтарымен жабылады.

82. Көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Олардың бүршіктері топырақ деңгейінде немесе онымен шамалы ғана жабылып орналасады. Қыстап шығатын бүршіктерді өсімдіктердің қалдықтары жауып, қосымша қорғайды.

83. Жандану бүршіктерінің орналасуына қарай: геофиттер және гидрофиттер деп бөлінеді. Геофиттердің (грекше «гео» — жер) бүршіктері топырақта бір сантиметрден бірнеше сантиметрге дейінгі терендікте орналасады. Бұған тамырсабақты, түйнекті, жуашықты өсімдіктер жатады. Гидрофиттердің вегетативтік өркені суға батып тұрады, соңдықтан бүршіктері су астында қыстайды.

84. Жер бетін жауып тұрған осімдіктер жамылғысының негізгі құрылым бөліктерін белгілеу үшін «өсімдік формасы» деген түсінікті алғаш рет ендірген ботаник ғалым .

85. Жер бетіндегі бөліктері сүректенетін көп жылдық өсімдіктер. Ағаштардаң айырмашылығы, ерекше жеке-дара діңі болмайды, өзара шамалас бірнеше діңі бар, бұтақтануы жер бетіне таяу басталатын сүректі өсімдіктер.

86. Сабақтары аркилы өрмелеп, жармасып және шырмалып өсетін есімдіктер (жүзім, құлмақ, барқытшөп, шырмауык).

87.Қоректік заттарға кедей тасты, қүмды, шымтезекті және суык жерлерде өсуге бейімделген. Негізгі морфологиялық және физиологиялық ерекшелігі: тығыз бұтакталған, ұзарып өсуі шектелген, аласа, өркендері бір-біріне тығыздалып, жақындаған, өркеннің жоғарғы жағы дөңгеленіп шырпылған тәрізді.

88. Бір жылдық өсімдіктер. Бұлардың тіршілігі бір вегетациялық кезенде аяқталады. Жылдың қолайсыз мерзімін тұқым түрінде ғана басынан өткізеді.

89. Ылғадды тропикалық орманға тән, бүршіктері ашық, бүршік қабыршақтарымен қапталмайтын өсімдіктердің ерекше тіршілік формасы. Систематикалық құрамы және экологиялық топтары жағынан алуан түрлі. Басым кепшілігі папоротниктер мен орхидийлер. Олар тропикалық орманның ағаштарының діңдері мен бұтақтарының жоғарғы деңгейін мекен орнына пайдаланады, есіп денесін жарыкка шығарады.

90. Судың ішіндегі өсімдіктерді атаныз:

91. Ылғалды ормандар, мен өзен аңғарларының батпақты шалғындардың өсімдіктері. Өсіп тұрған ортасыңда ауа ылғалы жоғары болғандықтан, бұларда судың булануы баяу журеді немесе буланбайды, мұның нәтижесінде жоғарғы ағыс жолымен минеральдык заттардың қозғалуы баяулайды. Басым көпшілігінің жапырағы жұка, жалаңаш (түксіз), кутикуласы жұқа, устьицелері жабылмайды жапырактың екі бетіңце де орналасады. Орталық цилиндрі нашар жетілген, түтікшелері аз, тамыр жүйесі бетіне жақын орналасқан және аз бұтақтанған.

92. Ылғал тұрақты немесе уақтылы жетіспейтін ортада есетін өсімдіктер Олар су тендестігін (балансын) әр түрлі бейімделу арқылы реттейді. Морфологиялық кұрылысы жағынан алуан түрлі. Бұған әр түрлі тіршілік формалары жатады.

93. Жүзгін, сексеуіл және тағы сол сияқты шөл, шөлейтті, құрғак дала өсімдіктері қай экологиялық топқа жатады.

94.Өсіп-өнуі көктемнің ылғалды кезінде ғана жүріп өтетін даму мерзімі қысқа болып келетін бір жылдық өсімдік түрлері ?

95. Өсіп-өнуі кезені көктемде, күзде қысқа уақытта өтетін көп жылдық шөптесін өсімдік түрлері ?

96. Бұл ксерофиттер құрғак, қатты келеді, олар су мол болатын мерзімде де (көктемде) бойына су қорын жинамайды, денесіндегі ылғалды 25%-ке дейін жоғарлатудан зиян шекпейтін ксероморфты кұрылымды есімдіктер. Бұлардың жұлып алынған өркендері солмай ұзақ сақталады. Тамыр жүйесі қуатты жетілген.

97. Денесінің белгілі бір бөлігінде су қорын жинайтын, шырынды, ет-жеңді өсімдіктер .

98. Су корын сақтайтьш шырынды өркенді көп жылдық өсімдіктер (түбіртек, кактустер, агавалар).

99. Ылғалды ормандар, мен өзен аңғарларының батпақты шалғындардың өсімдіктері. Өсіп тұрған ортасыңда ауа ылғалы жоғары болғандықтан, бұларда судың булануы баяу журеді немесе буланбайды, мұның нәтижесінде жоғарғы ағыс жолымен минеральдык заттардың қозғалуы баяулайды. Басым көпшілігінің жапырағы жұка, жалаңаш (түксіз), кутикуласы жұқа, устьицелері жабылмайды жапырактың екі бетіңце де орналасады. Орталық цилиндрі нашар жетілген, түтікшелері аз, тамыр жүйесі бетіне жақын орналасқан және аз бұтақтанған.

100. Орташа ылғалды ортада тіршілік ететін өсімдіктер. Бұған қоңыржай аймактың жапырағын түсіретін ағаштары мен бұталары: шалғын және орман шөптесін өсімдіктерінің басым көпшілігі (кызылбас беде, шалғын атконағы, меруертгүл, сныть), егістік дақылдардан — қатты және жұмсақ бидайдың басым көпшілігі, жүгері, сұлы, асбұршақ, қытайбұршак, кант кызылшасы, кенепшөп, бадам, жүзім, жемістік дақылдардың пыстадан басқасыньщ бәрі; кекөніс дақылдарының көпшілігі; сәбіз, қызанақ, қырықкабат т.б. жатады.