Лекция сабағымыздың тақырыбы: Қазақстан Республикасы президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет
жүктеу/скачать 155,5 Kb.
|
726 9146 28559
| Мемлекеттік басқару нысандары
Мемлекеттік басқару нысандары – мемлекет нысанының құрамы, ол жоғарғы мемлекеттік өкіметтің ұйымдасуының, оның органдарының құрылуындағы тәртіпті және олардың тұрғындармен қарым-қатынасын сипаттайды. Жоғарғы мемлекеттік билікке мемлекет басшысы жатады. Мемлекет басшысының жағдайына байланысты монархияға және республикаға бөлінеді. Монархия – басқару нысаны, өкімет түгелімен не жартылай жалғыз билеушінің қолына шоғырланады – монархтың, патшаның, шахтың, императордың, т.б. Монархияның белгілеріне: жоғарғы өкімет билігі мұра ретінде беріледі; басқару уақыты шексіз болады; сайлаушылардың еркінен тәуелсіз болады; Монархияның шектелусіз түрі болады, ондайда халықтың өкілеттік мекемелері болмайды және мемлекеттің егемендігін алып жүруші жалғыз монарх болады. Мысалы, қазіргі кездегі феодализмнің абсолюттік монархиясы – Сауд Аравиясы мен Брунейде сақталған және шектелген монархия, яғни монархтан басқа қосымша мемлекеттің егемендігін алып жүруші басқа мемлекеттік органдар бар, олар өз жағынан монарх билігіне шектеу жүргізу үшін құрылған (Англия, Япония, Испания, т.б.). Монархия бірнеше жүз жылдарға созылған уақытта, дүние жүзіндегі үстемдік құрған басқару нысаны болды. Арнайы нысанда, ол бүгінде сақталып, дүние жүзіндегі елдердің үшінші болігіне тараған. Республика – басқару нысаны, мемлекет басшысы сайланады және ауыстырылады, ал оның билігі саййлаушылардың еркінен, не олардың өкілеттік органдарымен белгіленеді. Республиканың белгілеріне: – өкіметтің сайлануы; – белгілі уақытқа ғана сайлау; – сайлаушылардың еркіне тәуелділік; Кім үкіметті құрады, ол кімнің бақылауында және кімге есеп береді, осыған байланысты республикалар президенттік, парламенттік және аралас болып бөлінеді. Президенттік республикаларда (АҚШ, Боливия, Бразилия, Сирия, т.б.) ол рольді президенттің өзі ғана орындайды, парламенттік респуюликаларда (Германия, Италия, т.б.) – парламент, аралас – президент пен парламент бірге жүргізеді. Президенттік республикада президент парламенттен тәуелсіз сайланады не сайлаушылар коллегиясымен, не халықпен тікелей және бір мезгілде мемлекеттің және үкіметтің басшысы. Ол өзі үкіметті тағайындайды және оның жұмысын өзі басқарады. Бұл мемлекетте парламент үкіметке сенімсіздік вотумын жариялай алмайды, ал президент – парламентті таратпайды. Дегенмен парламент қабылданатын заңдардың көмегімен президент пен үкіметтің жұмыстарын шектеуге мүмкіншілігі бар және бюджетті құрғанда, т.б. жағдайларда президентті жұмыстан аластатуы мүмкін. Президенттің өх жағынан заң шығарушы органның шешіміне тоқтату ветосын қолдануға құқығы бар. Парламеттік республикада үкімет заң шығарушы органмен құрылады және ол соның алдында жауапты. Парламент дауыс беру арқылы сенімділік не сенімсіздік вотумды тұтасымен үкіметтің қызметіне, үкіметтің басшысына, нақты министрдің өзіне жариялауға құқығы бар. Арнайы түрде мемлекеттің басшысы – Президент не парламентпен, не сайлаушылар коллегиясымен, не халықтың тікелей дауыс беруі арқылы сайланады. Дегенмен мемлекеттік өкімет органдарының жүйесінде ол өте қарапайым орында: оның міндеттілігі әдетте өкілетті органдар қызметімен тежеледі. Яғни коннституциялық монархиядағы мемлекет басшысының қызметінен айырмашылығы өте аз. Шын мәніндегі мемлекет басшысы болып үкімет басшысы есептеледі. Аралас (жарты президенттік, жарты парламенттік ) республиканың сипатына үкіметтің екіжақты жауапкершілігі жатады – президенттің және парламенттің алдында. Мұндай республикада президент және парламент тікелей халықпен сайланады. Мемлекеттің басшысы президент болып есептеледі. Ол үкіметтің басшысын және министрлерді саяси күштердің парламенттегі бөлінуінен байланысты тағайындайды. Мемлекет басшысы, әдетте министрлер кабинетінің отырысында төрелік етіп, оның шешімін бекітеді. Парламент үкіметті жылдағы бюджетті бекіту жолымен тексеруге мүмкіндігі бар, оған қоса үкіметке сенімсіздік вотумын жариялауға да болады. жүктеу/скачать 155,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|