Лекциялық кешен 1- тақырып. Психология туралы түсінік
жүктеу/скачать 114,12 Kb.
|
Дәрістер
| 16-тақырып. Сезімдер, эмоциялар және ерік
Сабақтың жоспары: Эмоция және сезімдер туралы жалпы түсінік Сезімнің түрлері. Эмоциялық күйлер Ерік туралы үғым Жеке адамның еріктік қасиеттері. Оқылған кітап, орындалған жұмыс Сізді қуантуы не ренжітуі мүмкін. Яғни қоршаған ортаға деген қатынасыңызды білдіресіз. Шаттану, мұң, үрей, қуаныш, қорқу, масаттану, өкіну, - бұлардың бәрі сезімдер мен эмоциялар. Егер қабылдау, түйсік, ой жөне елестерде сан алуан заттар мен құбылыстардың әр түрлі сапалары мен қасиеттері, әр түрлі байланыстары, тәуелділіктері бейнеленсе, эмоция мен сезімде адам танып білетін заттар мен құбылыстардың мазмүнына өзінің қатынасын білдіреді. Адамның қоршаған ортасы мида бейнелене келіп, сезім затына айналатын объективтік қатынас пайда болады. Эмоция мен Сезімдерден адамның өз мінез-қүлқына, қылығына, пікіріне, әрекеттеріне қанағаттануы немесе қанағаттанбауы көрінеді. Эмоция және сезім — бұл адамдардың айналадағы өмір шындығына және өз басына деген өзіндік қарым-қатынасы. Сезімдер - өте күрделі психикалық процссс. Сезімдерден эмоцияларды айыра білу қажет. Жануарлар эмоциясы түгелдей биологиялық сипаттағы қүбылыс, бұл жануарлардың сыртқы ортаға бейімделу көрінісінен, әр түрлі шартеыз рефлекетердің тізбегінен немесе инстинктерінен байқалады. 1. Эмоция — адамның түрлі органикалық қажеттілігіне байланысты туып отыратын шағын, ситуациялы көңіл-күйлері. Ал сезімдер — адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасау қажетінен туатын және біртіндеп даму процссінде болатын нәрсе (дос адамдардың сүйіспеншілігі). 2. Эмоцияда монерлі қозғалыс (ым-ишара) көбірек байқалады. Адам тек организм түрінде көрсете алады. Ал сезімдерде мәнерлі қозғалыс жөнді байқалмайды, тұрақты, терең әсерлі сезім жеке адам психикасының басты белгілерінің бірі. 3. Эмоция қызметін имби жүйесі мен (ми бағанының үлкен ми сыңарларына жақын жері) гипоталамус бөлігі (денедегі зат алмасу, температура, нерв орталығы) басқарады. Нерв орталығына зақым келсе, адам тойғанын білмейді. Ал сезім ми қабығының жұмысынан өзгеріп отыруынан жақсы көрінуі мүмкін. 2-сигнал жүйесінің басқарушылық ролі зор. Сөз арқылы адам сезімдерінің өрісі кеңиді. 4. Эмоция жануарларда да кездеседі. Жануарлар психологиясы биологиялық сипаттағы реакциялардың жиынтығы. Адамдар эмоциясы мен сезімі қоғамдық сипатта болады. Эмоцияны сезімдердің психологиялық процестің нақты көрініс беретін түрі деуге болады. Сезімдердің негізгі қасиеттері (сапасы) Сезімдердің эмоциялық көріністерін оң эмоциялар (тамақ ішкенде, жақсы демалғанда, жақсы хабар естігенде) қуанышты, көтеріңкі көңіл, рахаттану сезімі туғанда, теріс эмоциялар (бір қажеттіліктерді орындаған кездегі кедергілер немесе мыс: жазушы өзінің өлеңдерін басқадан шыққанын көргісі келеді) деп бөледі. Сонымен қатар тағы да 2 түрлі көрініс бар: ол екіұшты және анықталмаған (оңға да солға жатқызуға болмайтын) мыс: жолаушы шөлдеп су ішкісі келді, бірақ суда мұнай иісі бар. Екіұшты болатын сезімде (амбивалентті бір объектіге екі түрлі көзқарас болғанда, мыс: әрі жақсы көру, әрі қызғану). Анықталмаған сезім тұрақты емес ол не оң, не теріс эмоциялық көрініске өтуі мүмкін. Мыс: жаңа адаммен танысқанда. Сезімдердің негізгі 2 қызметі бар: 1) Реттеуші, 2) сигналдық. Сезімдердің реттеушілік қасиеті - көңіл-күй тұрақтылығына, мінез-қүлқына бағыт беретіндер, кедергілерді жеңуге итермелейтіндер. Эмоция реттегіштігі — эмоция қозуды бәсеңдетеді. Адамның эмоциясы мен Сезімдері мимика (бет олпеті) пантомимикалық ( бұлшық еттер қозғалысы) сияқты монді қимылдар жүзсге асады. Монді қимылдар сезімдер мен эмоциялардың экепрсссинтік жағын сигналдық қызметі арқылы жүзеге асырады. Дауыстың және мимика сигналдар әңгімелеекен адамдармен қарым-қатынастың белгілі түрін тудырады және бұл байланыс атмосферасын жасайды. Сезімдердің тұрлері 3 топқа болінеді- мәральдық (адамгершілік), интелектік (танымдық), эететикалық және практикалық іс-әрекетке деген көзқарас, еңбек барысындағы табыстар (спорт, оқу, оқыту). Сезімдер күшіне қарай-құмарлық және оуеетіктер болып екіге болінеді. Құмарлық-жағымды, жағымсыз құмарту тұрақсыз болса, ол оусетікке жатады. Эмоциялық күйлер: 1) Көңіл күйі-адамның толғаныс тебірсністерін, әрекеттерін көрсететін біршама ұзақ эмоциялық күй. Эмоциялық күйлер өткінші және тұрақты көңіл күйлерге бөлінеді. 2) Аффекті күй- эмоцияның бірте-бірте күшеюінен көрінеді. Аффект-қысқа мерзімді, бұрқ етпе, өте күшті эмоциялық реакция (төтенше шиеленіскен жағдайда). 3) Стресс- күтпеген, шытырман жағдайда пайда болатын күй (зорлану), қауіп-қатер жағдайда, шапшаң шешімге келу жағдайда, қорқыныш жағдайда. Эмоциялық күйлердің тағы бір түрі-сезімдік тән деп аталады. Мысалы: әр түрлі жаман иістің, бір жерінің ауруы, кейбір гүлдер немесе түетердің араласуы. Кейбір адамдарда сезімдік тән идносинкразия түрінде-кейбір тітіркендіргіштерді, мыс: шыны үетінен өткір затпен сызғанда (кейбіреулер оған немқұрайлы қарасы да) өте нашар көңіл-күйінің тууы. Әр түрлі эмоциялық жағдайларда қанағаттану, қайғы, толқу, жұрек соғысы өзгереді. Осыған сәйкес адамдардың сыртқы түрінде өзгерістер болады, көзінің жанары, беті нұрланады (мимика), бұлшық еттің жиырылып, сыртқы денесінің бейнесі өзгеруі (пантомимика), дауыс ырғағының өзгеруі (дыбыстық мимика) көрініс береді. Мүндай сыртқы өзгерістерді сезімдер экспрессиясы деп атайды. Сөздің осері өте үлкен. Адамның эмоциялық жағдайы тек сөздің мағынасымен ғана емес, оның интәнациясы, қалай айтылғанымен, тағы басқа мимикасынан көрінеді. Фрустрация — тұрақты жағымсыз көңіл-күйге душар ететін, шектен асқан қанағаттанбаушылық, сана мен әрекеттің бұзылуы негізінде күшті нерв - психикалық күй - өкіну, ызалану, жабырқау, айналадағыларға селсоқ қарау, өзін-өзі жазғыру түрінде болады. Адам үлкен күйзсліс үетінде ұзақ уақыт эмоциялық ерекшелікте және нерв жүйесінің типі көрінеді. Эмоциялық ерекшелік эмоциялық қозғыштық, эмоциялық албырттық, эмоциялық тұрақтылық, эмоциялық реакцияның күші, эмоциялық сергектік. Эмоциялық реакциялардың индивидуалдық ерекшеліктері эмоциялық қозғыштығы мен тұрақтылықты салыстырғанда көрінеді: а) күшті эмоция, қозғыштық күшті эмоция тұрақты сәйкес; о) күшті эмоциялық қозғалыс, әлсіз эмоциялық тұрақты; б) әлсіз эмоциялық қозғалыс, күшті эмоциялық тұрақты; в) әлсіз эмоциялық қозғалыс, әлсіз эмоциялық тұрақтылық ұштасады. Егер жеке эмоциялық сипаттарды адамдарға мінездеме беру негізіне алсақ, онда бұл белгілерге қарай мінез — эмоциялық (шапшаң эмоция), сентиментальдық (сезімге берілгіштік), албырттық (сліктегіштік) және салқын қандылық болып бөлінеді. Сезімнің экспрессивтік одісін қолданудың екі жағы бар: эр түрлі экспрессивтік Сезімдерді түсіне білу, екіншіден, осындай экепрсссивтік тосілдерді пайдалана білу (не айтқаны ғана емес, қалай айтылғаны). Әдет-ғұрыптарға байланысты өзгерістері — мысалы адам айтқанда кейбіреулер дауыс көтермсйді, кейбіреулер үндемейді. Адам Сезімдерінің адамның өзін-өзі тәрбиеленуінде, өзін-өзі түсінуінде үлкен ролі бар. Кей жағдайдағы сезім көріністері адамның өзі үшін ойламаған, тосыннан болған жағдай сияқты. Мысалы: біреудің қайғысына ортақтасудың орнына, «өзіңе де сол керек» деуі мүмкін, сгер бұзақы тиіссс оған қатты ашуланып, қарсы шығудың орнына қорқуы мүмкін. Немесе кейбірде өзінде жоқ деп ойлайтын адамның кейбір жақсы қасиеттері көрініс береді: қиындық кездессс оған берілмсй қарсы тұру деген сияқты. бұл жағдайларды адамның басынан кешірген қинаулары адамды сезімдік жағынан байытып, біршама өзгертеді. Еоған байланысты адам ендігі жерде осы бағытта өзін-өзі тәрбиелей алады. Егер де адамда теріс қылықтар бар болса, оны айналадағыларға кәрсетпеуге тырысады. Немесе өзі үшін өте құнды нәрселерді де елге көрсеткісі келмейді. Осылайша адам өзінің эмоциялық сферасын меңгеру үшін әр түрлі әдіс-тәсілдер қолдана алады. жүктеу/скачать 114,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|