Лекцияның оқыту нәтижелері
жүктеу/скачать 1,33 Mb.
|
1 лекция (1)
| Педагогикалық мәдениеттің компоненттері төмендегідей:
мұғалімнің балаларға қатынасындағы гуманистік ұстанымы; кәсіби мінез-құлық мәдениеті, өзін-өзі дамыту, өз іс-әрекетінөзіндік реттеу және қарым- қатынас іскерлігі; шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі; психологиялық-педагогикалық құзіреттілік және педагоги-калық ойлауды дамыту; ғылыми эрудиция, құндылық бағдарлар; пәні бойынша білімді болу, педагогикалық технологиянымеңгеруі. Сондай-ақ, педагогикалық мәдениеттің компоненттері былайшажіктеледі: аксиологиялық; технологиялық; эвристикалық; тұлғалық. Аксиологиялық компонент – педагогикалық еңбектің құндылықтарын меңгеру және қабылдаудан тұрады: Кәсіби педагогикалық білім мен дүниетаным. Педагогикалық ойлау және рефлексия. Педагогикалық такт және этика. Педагогикалық мәдениеттің құрылымында дүниетанымдықкомпонент маңызды рөл атқарады. Дүниетанымдық компонент педагогикалық тұжырымдарды қалыптастыру процесі мен нәтижесінен, мұғалімнің қызығу- шылықтары, құндылық-бағдары, ұстанымдарын анықтау проце- сінен тұрады. Педагогикалық ойлау мәдениеті педагогикалық талдау және синтездеуді дамыту қабілеттерінен және ойлаудың сапаларын (сыни ойлау, дербестік, белсенділік, жылдамдық, байқағыштық, есте сақтау, шығармашылық елестету) дамытудан құралады. Мұғалімнің адамгершілік мәдениеті – кәсіби педагогикалық этиканың зерттеу пәні болып табылады. Ол адамгершілік сана,адамгершілік сезімдерден құралады. Адамгершілік мәдениеттің негізгі компоненттерінің бірі – педагогикалық такт. Педагогикалық такт – бұл мұғалім мен оқушы арасындағы адамгершілік қатынастар мақсатына сәйкесұйымдастырылған мұғалімнің өзін-өзі ұстауы және оларға әсер етуі.Технологиялық компонент қарым-қатынас мәдениеті барысында білім беру процесіне қатысушылардың өзара әсер ету тәсілдері мен жолдарынан, сөйлеуден, ақпараттық және білім беру технологияларын қолданудан құралады. Технологиялық компоненттің құрамдас бөліктеріне жатады: оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру, жоспарлау туралы білім,іскерліктер; педагогикалық ойлау; -педагогикалықіскерліктер(гностикалық,перцептивті,конструк-тивті, жобалау, болжау, коммуникативті, ұйымдастырушылық); педагогикалық техника; педагогтың өзі-өзі реттеуі. Педагогикалық мәдениеттің эвристикалық бөлігі мұғалімнің шығармашылығына негізделеді. Эвристикалық білім беру іс-әрекеті төмендегілермен сипатталады: мұғалімнің тұлғалық білім беру потенциалы, жеке ерекшеліктері, мотивтері, мақсаттары негізінде жүзеге асады; мұғалімнің іс-әрекетіне сәйкес жаңа білім беру өнімін жасап шығаруына әкеледі. Мұғалімнің іс-әрекетінде оны орындауға қажетті әдістер, құралдар және тағы басқа жағдайларды меңгеруіне байланыстысубъективті қиындықтар мен мәселелер туындатады. Педагогикалық мәдениеттің тұлғалық компоненті педагогикалық іс-әрекетті орындаудағы педагогтың өзінің қажеттіліктерін, қабілеттерін, қызығушылықтарын іске асыру барысында көрінеді. Өзін-өзі іске асыру процесі өзін-өзі танудан, өзін-өзі бағалаудан құралады, олар мұғалім тұлғасының кәсіби- адамгершілік,интеллектуалдық потенциалын ашады. Тұлғалық компонент өзін-өзі ұстау, кәсіби этикет, сөйлеу мәдениеті, киіну мәдениеті сияқтылардан құралады. Мұғалім кәсіби этикетті сақтай отыра, белсенді түрде кәсіби қарым-қатынасқа түсу іскерліктерін де білуі тиіс. Мұғалімнің сырт келбеті мұғалім мамандығына сәйкес ұқыпты,әсем, көрікті болуы тиіс. 2. Педагогикалық мәдениет компоненттерінің бірі құндылық бағдарлар болса, негізінен құндылықтық бағдарлар тұлғаның қоғамдағы және әлеуметтік топтағы белгілі бір орнын анықтауға әсерін тигізеді, сонымен бірге топтағы адамның ойлауын, оның қоғамдық келбетін анықтайды. «Құндылықтық бағдарлар» түсінігі көптеген ғылымдар қиылысында дамыды - әлеуметтік жөне мәдени антропология, әлеуметтану, әлеуметтік психология, жалпы психология, құндылық философиясы, аксиология және т.б. Ал, «құндылықтық бағдарлар» терминіне келетін болсақ, бұл термин 1964-1965 жылдар аралығында пайда болған. Құндылықтық бағдарлану адамдардың әлеуметтік құндылықтарды мақсат етіп қойып, сол мақсатқа жетулеріне тырысуы кезінде көрінеді. Күрделі құбылыс саналатындықтан құндылықтық бағдарлар ғалымдартарапынан әр қырынан, әр тұрғыдан зерттелген. Антикалық дәуірге шегініс жасасақ, Сократтың айтуынша өмірлік құндылықтар негізінде адамгершіліктік мінез- құлық жатады. Этиканың негізін салушы Сократ, антикалық философияның негізін қалай тұра жақсылық, адамгершілік және сұлулық не деген сұрақтарға жауап табуға тырысқан. Оның пікірі бойынша, осы негізгі өмірлік құндылықтарға білім арқылы жетудің негізі рухани мінез- құлықта жатыр. И. А. Громов жұмысында әлеуметтік зандар, олардың дұрыстығы құндылықтармен шектелген. Бұл кездегі әлеуметтік құбылыста мәнге көп көңіл бөлінеді. Ең негізгі құнды болатын нәрсе мотивациялар деген . П. Сорокин қоғамдық өмір механизмдерін әлеуметтік мінез- құлық формаларын талдау негізіне байланысты ашып көрсетуге тырысты. Ол құндылықтардың үстем, басым болатындығы жайлы ерекше атап кетті. Әлеуметтанушы В. Л. Оссовский құндылық функцияларъшың екі аспектісін көрсетті: қоғам қызығушылықтарын қанағаттандыратын,мәдениет элементі ретіндегі - норма құндылықтары және адам қызығушылықтарының объектісі ретіндегі - объект құндылықтары. Оның жұмысында бұл құндылықтардың арақатынас ерекшелігі көрсетілген. Құндылықты сендіру түсінігі арқылы қарастыру Г. Е. Залесский мен американдық психолог М. Рокичтің жұмыстарында үлкен орын алған. Олар құндылықты тұрақты сендіру ретінде қабылдайды. Олардың ойынша, тұлға құндылығының мынадай белгілері бар: құндылық бастаулары - мәдениет, қоғам; әлеуметтік феномендерге деген құндылық әсері; адам дәулеті саналатын жалпы құндылықтар саны; құндылықтар дәрежесінің әр түрлілігі; жүйе бойынша ұйымдастырылған құндылықтар. Психологияға оралсақ, мұнда құндылықтық бағдарлар өте үлкен мәселелердің бірі болып отыр. В. Дильтей психологиялық талдау пәнінің негізі жанды өмірлік байланыстар деп, оған біздің түсінігіміздегі қатынастар, құндылықтар, дағдылар және идеяларымызды кіргізген. Онда біз кез келген уақытта саналай бермейтін ережелер бар екенін айта келе, ол ережелерге біздің әрекеттеріміз бағынатынын көрсетеді. Оның айтуынша, жалпы өмірдің мазмұны болып эмоция, сезім табылады, ал олар құндылықтардың тұлғалық көрінісін аңғартады. Ол сонымен қатар құндылықтардың сезімдерден бөлінбейтінін атап өткен. Мұндағы В. Дильтейдің айтпағы - жағымды эмоция мен жоғары сезім құндылықсаналатындығы. Психологиялық пәндер аясында «құндылықтық бағдарлар» адам мінез-құлқы мен іс-әрекетін сипаттайтын механизм санаттарымен байланысты. Э. Шпинглер бұл қағиданы сынға ала отырып, адам жанының мазмұны эмоциялық реттеу арқылы айқындалатын субьективтік құндылықтарды ғана емес, сонымен бірге обьективтік құн- дылықтарды да бейнелейтінін көрсеткен. Бұл құндылықтар өмір тарихында қалыптасып, жеке-дара өмірдің мәні мен мазмұны шеңберінен шығып обьективті мәдениет аясына кіретінін айтқан. Оны біз рух, рухани өмір немесе обьективті мәдениет деп атаймыз. Сонымен психологияда құндылықтық бағдарлар субьективтік жәнеқоғамдық сананы, нормалар мен түсініктерді көрсететін екі жақты сипатқа ие. Шынымен-ақ бұл жерде құндылықты бір ғана жағынан қарастыруға болмайды. Себебі, ол субьективтік, сонымен бірге,қоғамға ортақ нормалардан, ережелерден, талаптардан да көрінуі мүмкін. Австрия психологиялық мектебінде «құндылық» субьективтік феномен ретінде қарастырылады. Эренфельс бойынша құндылық обьектісі болып өз мүмкіндіктерін қанағаттандыра алатын тілектер анықталады. Сонымен, құндылық иерархиясы қанағаттандырылатын немесе қанағаттандырылмайтын қабілет обьектілерінен тұрады. А. Мейнонг құндылық түсінігін құндылықты сезінудің субьективті күйзеліс мүмкіндіктері арқылы саралаған.Оның айтуынша, құндылық адамға тән дара түрде болады. К. Левин ғылыми психологиялық түсініктер жүйесінен құндылық түсінігін саналы түрде шығарып тастаған. Оның айтуынша, психология құнды негізді жіктемелер шегінен шығады екен. Мұнда К. Левиннің осыншама мәнді құбылыс құндылыққа орын бермеуі сын келтірерліктей. А. Мейнонг пен Х. Эренфельс ішінара құндылықтың мәнін түсіріп жіберген. Өйткені, тек тұлғаға тән құндылық этикалық тұрғыдан алғанда жағымсыз қасиеттерге жол беруі әбден мүмкін. Бихевиоризмде құндылықтық бағдарлар адам табиғатын ғылыми зерттеу аясынан ысырып тастаған. Б. Скиннердің айтуынша, біз әлеуметтік өзара қатынасты және әр түрлі мәдени құбылыстарды жоспарлай, өлшей алған кезде құндылық өзінен өзі тысқарыланып қалатын көрінеді. Бихевиористер үшін этика, мораль және құндылықтар ассоциативті үйренудің қорытындысы. Классикалық бихевиоризмде адамдар мінез-құлқы реакциялар жиынтығы болып табылады, ол сыртқы орта стимулдарына қуаттану күшімен анықталады. Э.Толмен құндылық түсінігін адам реакцияларының күші және бағыты ретінде қолданған. Ол қажеттілікті анықтайтын мақсатпен қатар, осы обьектіге қызығушылық кезінде анықталады дейді. Л. Хьелл өзінің әлеуметтік үйрену теориясында қуаттану құндылығын қолданады. Қуаттану құндылығымен қатар, адам мінез-құлқы қажеттілікке деген құндылықпен анықталмақ. Бұл күтілудегі құндылық сыртқы әлеуметтік жағдайды субьективті бағалауға байланысты. Бұл жерде автордың қажеттілікке деген құндылық жөніндегі ойын ішінара мақұлдаймыз. Келесі 3. Фрейдтің психоаналитикалық теориясы адам дамуының ішкі биологиялық факторларына көп көңіл бөлген. Дж.Фейдимен мен Р.Фрейгердің айтуларынша 3. Фрейдттің бар ойы дене жан тәжірбиесінің бірден-бір қайнар көзі болып табылады. Ол жан феномендерін тікелей ми физиологиясымен түсіндіретін уақыткелді деген. Көптеген зерттеушілердің ойынша, 3. Фрейдтің тұлға құрылымының элементтері құндылықтың негізі. Г. Г. Дилигенский бойынша, супер-эго әлеуметтік нормалар мен құндылықтарды, эго жеке- дара құндылықтарды қамтиды. Эгоқұндылықтары, құндылықтардың жалпы қабылданған жүйесін құрайды. Бұл жұмысты одан әрі қарай А. Адлер, К. Хорни, Э. Фромм жалғастырды. Э. Фромм адамға өмір мәні жайындағы сұрақтарға жауап беру қажеттілігі, өз нормалары мен құндылықтарын анықтайалу тән деп әділ атап көрсетті. Оның З. Фрейд теориясынан басты ерекшелігі -мінез негізін құштарлықтан емес, адамның өмірге деген қатынасының арнайы нысандарынан көре алғандығы. Ол адам сырқы дүниемен ассимиляция (азық табу және қоректену) және әлеуметтену (басқа адамдармен қатынас орната алу) процестері арқылы байланыста болады деді. Бұл процестің ерекшелігі әлеуметтік мінездің белгілі бір түрін қалыптастыруында. А. Адлер тұжырымдамасында ең үлкен орынды қоғамдастық сезімі, әлеуметтік қатынасқа түсуге талпыныс, адам белсенділігініңбастауы ретінде әлеуметтік қызығушылықты алады. Әлеуметтік қызығушылық идентификация процесінде қалыптасады. А. Хеллдің айтуынша, бұл теориядағы әлеуметтік қызығушылыққа маңызды критерий ретінде назар аударылуы психотерапияда құндылықтықбағдарлар тұжырымдамасының пайда болуына үлкен әсерін тигізді. Сонымен қоса, құндылықтық бағдарлар гуманистік және экзистенциалдық психологияда қамтылған. К. Роджерс теориясындағы ең негізгі түсінік өзінділік. Оның ойынша, ішкі және сыртқы құндылықтар ағзаны нығайтуға және сақтауға әсер ететін физиологиялық құрал арқылы қабылданады, қалыптасады. Осы негізде әлеуметтік құндылықтар сіңіріледі. Ол құндылықтық түсініктер негізінде туатын күйзелістерді саналау қажеттігін атап өткен. А. Маслоу дені сау адамдар дұрыс тандау жасайды дейді. Оның айтуынша, құндылықтар және тандау құндылықтары бар.Ал, осыны дұрыс тандау өзіндік өзектенуге апарады. Адамдардың жоғары құндылықтарды тандауы құдайдан емес, оның табиғатымен тығыз байланысты. Адамның ерікті тандауы болған кезде ол инстинктивті түрде жалғандық, жақсылық, жамандықты емес, ақиқатты тандайды, А. Маслоу құндылықтардың ішкі табиғи биологиялық ерекшеліктерін айта келе, адамның кез-келген инстинктивті бейімділіктері өркениет күшінен әлсіз дейді. Ол осы жерде өзіндік өзектенуді адамның ішкі құндылықтарын ояту кезіндегі психологтың рөлін көреді. А. Маслоудың құндылық жөніндегі бұл тұжырымы құптарлық. Өйткені мұнда адам белсенділігі оның құндылығына сәйкесекендігін аңғарамыз. Г. Олпорт тұлға құндылықтарының алғышарты қоғамдық мораль болып табылады дей келе, құндылықтық бағдарлардың бірнеше түрін көрсетеді: білім құмарлық, эрудиция, қарым-қатынас. Моральдық нормалар мен құндылықтар сыртқы күштер көмегімен қалыптасады. Олар адамның негізгі мақсаты ішкі құндылықтарға жету жағдайларының құралы бола алады. Адамның сыртқы құндылығының ішкі құндылыққа ауысуын Г. Олпорт функционалдыавтономия деп атады. Оны ол білім категориясының мәнділік категориясына ауысу процесімен түсіндірді және құндылық түсінігінқандай да бір тұлғалық мағына деді. Бала құндылықты оның мәні түбегейлі маңызды болған кезде саналайды деп көрсетеді. Мұндағықұндылықтарды нағыз адам құндылықтары деуімізге болады. Отандық ғалымдарға тоқталатын болсақ құндылықтар кеңестік психологияда да тұлганы зерттеуде әр түрлі аспектілер бойынша қарастырады. Тұлға сипаттамасында көптеген зерттеушілер негіз ретінде, бағыттылықты санаған. Бағыттылықтың негізіне құндылық бағдарларды алған. Құндылықтық бағдарлар адамның дамуын, өсуін, қалыптасуын ынталандырады. С. Л. Рубинштейн, А. Н. Леонтьев, Б. Г. Ананьев, Д. Н. Узнадзе, Л. И. Божович және т.б. ғалымдар жұмыстарында бағыттылық адамныңпсихикалық қатпарларын анықтайтын тұлға қасиеті. Б. Ф. Ломов тұлғаның ең негізгі сипаттамасы бағыттылық болып табылады деді. Ол бағыттылықты тұлғаның қоғамнан алатын немесе оған беретін қатынасы бола алатындығымен сипаттайды. Бұл жерде әңгіме материалдық және рухани құндылықтар жайында. Бағыттылықты тұлғаның негізгі сипаттамасы дей отырып, материалдық және рухани құндылықтардың көрсетілгендігін отандық ғылымдағы зор жетістік деуімізге болады. Мұның мәні, тұлғаның кемелденгендік деңгейі, материалдық не рухани құндылықтармен анықталатындығымен байланысты. Осы арқылы тұлғаның жалпы парасаттылық деңгейі де айқындалады. Сонымен бағыттылық субьективті құнды қатынастар арқылы көрінеді. Құндылықты бағыттылықтың обьектісі ретінде қарастыра келе, В. П. Тугаринов құндылықтық бағдарлар түсінігін қолданады,ол адамның белгілі бір құндылыққа деген бағытымен анықталады. Білім мен ақпарат үстемдік құрған қоғамда білім беру жүйесі инновациялық экономиканың негізгі бөлігі болып табылады. Қатаңталаптары қалыптасып келе жатқан инновациялық экономика қай салада болса да, бүгінгі маманның құзыреттілігін, яғни өз саласы бойынша ой-пікірінің қалыптасуын, кәсібилігін, өмірдің өзгермелі жағдайына бейімділігін, оған сай өз білімін пайдалану ғана емес, оны қажеттікке қарай толықтырып отыруды талап етеді. Қазіргі таңда қалыптасып қалған білім, білік, дағдыға негізделген білім берудің нәтижелері мен жаңа әлеуметтік экономикалық қоғамқажеттіктері деңгейі арасындағы қайшылықтар айқын байқалуда. Өйткені, заман талабы педагог мамандардың құзыреттілік сапаларын қоғамның жаңа құрылымына сәйкес белгілеп отыр. Мысалы, Болон процесі оқытудағы білім, білік, дағдыға қоса құзыреттілік сапаларының қарастырылуын жаңа парадигма туғызыпотырған қажеттілік деп бағалайды. Білім – қоғамды әлеуметтік, мәдени үрдіспен қамтамасыз ететін жоғары құндылық. Осы жоғары құндылық сапасын көтерудің басты шарты – педагогтардың кәсіби құзыреттілігін дамыту болып табылады. Олай болса, білімге негізделген қоғам құрылысының негізгі басымдықтарын есепке ала отырып, педагог мамандардан аса жоғары кәсіби құзыреттілік талап етіледі. Еуропалық білім кеңістігінде қоғамға қажеттік, мобильдік, өзара сенім білдірудің ең басты шарты алынып, сапа көрсеткіштеріретінде құзыреттіліктер қарастырылуда. Педагогикалық шеберліктің басты шарты педагогикалық эрудиция мен құзыреттілік болса, педагогикалық эрудиция дегеніміз мұғалімнің педагогикалық міндеттерді шешу барысында икемді пайдаланатын қазіргі заманғы білім қоры. Ал, құзыреттілік дегеніміз қызметтегі тұлғаның жеке мүмкіндіктерін, оның белгілі бір мәселені шешуге жағдай жасайтын біліктілігін (білім, тәжірибе) атайды. Педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі ғалымдардың зерттеулеріне қарағанда, кәсіби шеберліктің қалыптасуы мен даму үрдісінде екі ұғым: құзыреттілік (компетенттілік) және құзырет (компетенция) ұғымдары пайдаланып келеді. Оның біріншісіне «Қазақ Совет Энциклопедиясының» орысша-қазақша сөздігінде «хабардар, жетік, терең білетін» деп, ал екіншісіне «хабардарлық, міндет, қызмет бабы» деп анықтама берілген. Құзыреттілік түсінігікөп аспектілі жан-жақты ұғымды білдіреді. Ғалымдар құзыреттіліктің табиғатын түсіндіру мақсатында оны білім, білік ұғымдары арқылы анықталатын тұлғаның жеке қасиеті(Н. Кузьмина, А. Маркова, К. Махмурян және т.б.) немесе ерекше қабілеті (Д. Ж. Равен, Р. Уайт, Х. Хершген және т.б.) деп түсіндіреді. Өмірдің өзгермелі жағдайында құзыретті тұрғы білім берудің практикасы мен теориясының дәстүрлі мақсаты ретінде алғашығады. Құзыретті болу мен құзыретсіз болудың себептері бірдей, ол адамның жеке тұлға ретіндегі жай-күйі. Немесе құзыреттіліктің бар-жоғын анықтау үшін қарым-қатынас, педагогтік еңбек нәтижелері мен адами қарым-қатынаста, оның қорытындыларына қарап пайымдау қажет. Мұның мағынасы педагог мамандар өз әрекеті мен орындаған жұмысы кәсіби іс-әрекеттің белгіленген талаптарына жауап беретін және орындай алатын болса, кәсібиқұзыретті болып саналады. Н. Г. Милорадованың айтуынша білімберу жүйесінде құзыреттілікті тудыратын төрт негіз бар ( біріншісі – кәсіби-әдістемелік құзыреттілік, екіншісі – іс-әрекет негізіндегі құзыреттілік, үшіншісі - әлеуметтік қарым-қатынас құзыреттілігі және төртіншісі – жеке тұлға негізіндегі құзыреттіліктер) сыншыл ойлауды, рефлексияны, өз позициясын анықтау қабілеттілігін, өздігінен бағалайтын ойдың дамуын және өмір бойы үйрену қабілеттілігін талап ететіні анық. Құзыреттілік – жұмыскердің өз білімі, біліктілігі және дағдылары негізінде нақты кәсіп аясында жоғары сапалы және мөлшерлік еңбек нәтижелеріне жету үшін нақты жұмыс түрлерін білікті атқараалу қабілеті. Құзыреттілік (компетентность) ұғымы белгілі бір салада шешім қабылдауға, тұжырымдар жасауға мүмкіндік (немесе құқық) беретін адамның қабілеттілігі мағынасында қолданылады. Бұл қабілеттіліктің негізін білімділік, хабардарлық және іс- әрекет тәжірибесі құрайды. Осы арқылы құзыреттілік ұғымының жинақтаушылық, кіріктірушілік сипаты айқындалады. Адам білімді және сәйкесінше тәжірибені меңгеру негізінде құзыретті болады. Сондықтан, құзыреттілік ұғымы қазіргі таңда елімізде, шетелде де білім берудің нәтижесі ретінде қолданылады. Ш. Таубаева: «Құзыреттілік – ол тұлғаның оқыту және әлеуметтену процестері барысында меңгерген білім мен тәжірибеге негізделген, оның жалпы қабілеті мен іс-әрекетке даярлығы ретінде айқындалатын, тұлғаның кіріктірілген қасиеті» - деп қарастырады. «Құзыреттілік – білімдер мен іскерліктерді, іс-әрекет тәжірибесін меңгеру нәтижесінде белгілі бір іс-әрекет түрін табысты жүзеге асыруға қабілеттілігін сипаттайтын тұлғаның кіріктірілген қасиеттері». Құзыреттілікдегенімізқызметтегі тұлғаның жекемүмкіндіктерін,оның белгілі бір мәселені шешуге жағдай жасайтын біліктілігін (білім, тәжірибе) атайды. жүктеу/скачать 1,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|