Трансформацияережелері– трансформация жасау үшін, яғни алғашқы конструкциядан трансформдар алуға арналған нұсқаулар. Өзгерудің жалпы және жеке ережелері бар.
Жалпы трансформациялық ережелер: а) Бір орталық конструкциядан алынған барлық трансформдар бір мағынаны, яғни пропозицияны беру керек.
ә) Трансформдарды жасауда конструкцияның синтаксистік құрылымын өзгертуге болады, бірақ мағынасын өзгертуге болмайды.
б) Кейбір жағдайда конструкция элементтерінің пропозициялық құрылымын өзгертпейтін сөзді синониммен ауыстыруға болады.
Мыс.: Баланың кітабы бар. Кітап баланыкі. (бар түсіп қалған)
Жеке трансформациялық ережелер трансформациялық өзгерулердің негізгі қызметтерін қамтиды.
а) Пермутация (лат. permutare - өзгерту) – сөйлем ішіндегі элементтердің орнын ауыстыру.
Мысалы: Ермек сабақта болды. → Сабақта Ермек болды. Егер де сөйлемнің мағынасы өзгерсе пермутация мүмкін емес. Мыс. Мысық тышқанды жеді. ≠ тышқан мысықты жеді.
ә) Субституция (лат. substitutio – алмастыратын, орнына жүретін) – бұл жағдайда жалпы мағынасын сақтай отырып, сөйлем элементін басқа сөзбен, конструкциямен немесе грамматикалық құралмен алмастыру.
Салыстырыңыз: Жұмысшылар үй салып жатыр. → Үй салынып жатыр.
б) Адъюнкция(лат. adjunctio – қосу) – сөйлем құрылымын қосымша элементтермен толықтыру. Мысалы: Ермек сабақта болды. Ермек сабақта болды ма?
Ағылш. You know this. Do you know this?
Бұл мысалдарда айту мақсатына қарай сөйлем өзгерді, бірақ пропозициялық (мағыналық) негіз өзгерген жоқ.
в) Элиминация– пропозициялық (мағыналық) негізді сақтай отыра сөйлемнен бір элементті алып тастау. Мысалы: Ол жақта ылғи да жылы. → Ол жақта жылы. → Онда жылы.
г) Номинализация – орталық (өзекті) конструкцияның етістігінен зат есім жасау.
Мыс.: Ит үріп жатыр → Иттің үрісі.
д) Адъективтену- зат есімдерді анықтау мақсатында етістіктен сын есім немесе есімше жасау. Мысалы: Кітап қызықты болды. → Қызық кітап. (салыстырыңыз: ағылш. This book is interesting → Тhe interesting book.
е) Кешенді трансформациялау– бір тарнсформды жасағанда бірнеше трансформ ережелерінің қатар қолданылуы.
Мысалы: ағылш. The father loves his son →The son is loved by his father. Бұл сөйлемде пермутация (сөз тәртібінің өзгеруі), грамматикалық субституция (loves орнына is loved) және адъюнкция (by элементі қосылып тұр) қолданылып тұр.
