М. З. Изотов философия ғылымдарының докторы, доцент
жүктеу/скачать 3,01 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақтардың рухани әлемі әл-Фарабиден Абайға дейін
| Қазақтардың рухани әлемі:
әл-Фарабиден Абайға дейін В.П. Юдиннің [17], Ю.А. Зуевтің [18], М.Х. Әбусейітованың жә- не Ж.Б. Абылхожиннің [19] (әсіресе «қазақ» этнонимінің этимоло- гиясына қатысты) іргелі тарихи зерттеулерінде дәстүрлі қоғамның дамуының, түркілік дүниепайымның және өмір барысының көп-теген негізгі мәселелері қарастырылған. Ж.М. Әбділдин мен Р.Ж. Әбілдина өздерінің «Ш. Уәлиханов – ұлы ғалым және ой- шыл» және «Абай – ұлы ойшыл және қазақ рухани мәдениетінің шыңы» атты еңбектіренде ойшылдардың рухани мұраны зерттеу- дегі әдіснамасы мәселелерін зерттейді. Авторлар тарихи болмысты мәнді, тұтас, нақты және жан-жақты зерттеу маңыздылығын атап көрсетеді [20]. Еліміздің тарихшылары тарихи дәуірлерді зерттеу мен ғылыми пайымдау барысында заманауи тәуелсіз Қазақстанның рух- ни-саяси және ұлттық мүддесімен қатар тарихи және гуманитарлық ғылымның даму логикасынан туындаған жаңа әдіснамалық және құндылықтық-мағыналық бағдарлардың маңыздылығын атап өтеді [21, 3–6 бб]. Этнос және этнобірегейлік, ұлт және ұлтшылдық, номадология және ұлттардың рухани мәдениеті мәселесі бойынша теориялық әзірлемелер Ә.Н. Нысанбаев және М.С. Шайкемелев [22], М.С. Орын- беков [23], М.З. Изотов және З.Н. Сәрсенбаева [24] Ғ.Т. Телебаев [25] сияқты көптеген отандық ғалымдардың және британдық антрополог Э. Геллнер [26], ресейлік номадолог Н.Н. Крадин [27], америкаліық антрополог А.М. Хазанов [28] сияқты шетелдік ғалымдардың еңбектерінде кезігеді . Тәуелсіздік кезеңнің көптеген зерттеулерінде қазақстандық ға- лымдар дәстүрлі қазақи дүниеге деген қатынастың (мифтер, фоль- клор, эпос, аңыздар және т. б.) теориялық-дүниетанымдық аясына ғана емес, жыраулардың, билердің, ақындардың өмірлік мәні бар және дүниетанымдық ізденістеріне де назар аудара бастады. Осы ізденіс жұмыстарында қазақтардың жоғары материалдық және ру- хани мәдениетінің болғандығы жайлы жазылуы кездейсоқ емес: «Біздің тек материалдық емес, сонымен қатар ең бастысы жоғары көркем ауызша және жазба мәдениеті, бай фольклор, эпос, жарқын музыкалық, поэтикалық және философиялық мұра сияқты рухани мәдениетіміз де бар» [13, 5 б.]. Қазақ рухани өмірінің жарқын көрінісі мақал-мәтелдер болып табылады. Бірнеше ғасырлар бұрын пайда болған, даналық сүзгісінен өткен қазақ мақал-мәтелдері, аңыздар, мен ертегілер бүгінде өз мәнісін жоғалта қоймаған. Қанатты сөздер, мақал-мәтелдер аңыз- әңгімелердің, әндердің, айтыс пен толғаулардың мазмұнына берік кірді. Мақал-мәтелдер тек қуаныш пен қайғыны, халықтың даналы- |