Махмуд Қашқари «Диуани лұғат ат-түрік»


- ла, дам,дым,мыш. Өткен шақ жұрнағы. Бол+дым , куш+ла+ды (аулады), кыш+л+ады (қыстады), айт + мыш (айтқан)



жүктеу/скачать 1,94 Mb.
бет5/5
Дата08.02.2022
өлшемі1,94 Mb.
#119944
1   2   3   4   5
Байланысты:
сро ежелгі дәуір

- ла, дам,дым,мыш. Өткен шақ жұрнағы. Бол+дым , куш+ла+ды (аулады), кыш+л+ады (қыстады), айт + мыш (айтқан).

  • - ла, дам,дым,мыш. Өткен шақ жұрнағы. Бол+дым , куш+ла+ды (аулады), кыш+л+ады (қыстады), айт + мыш (айтқан).
  • і. Тәуелдік жалғауының 3-жағы. Ар сөзі (Жігіт сөзі), мін+і (мені),ар алір+і (жігіт қолы).
  • Лық, нчығ. Сын есім.Овутлық (ұялшақ), кут +лық (бақытты), охша +нчығ (ойыншық сияқты),

    • -үнч, нді. Сан есім. үн+үнч( үшінші), торт+үнч (төртінші), ікі+нді (екінші).

  • Ыны. Табыс септігінің жалғауы. Кул + ыны (құлын), оғлыны (ұлын).
  • Ның. Ілік септігінің жалғауы. А + ның (оның), өз+ ның (өзінің),айак+ның (аяқтың).

Лексикалық ерекшеліктер

  • Туыстық атауларға байланысты: оғыл (ұл), қыз, ата, ана, ақсақал, жігіт, балдыз.
  • Табиғат құбылыстарына байланысты: түн, қыр, өрт, топырақ, қар.
  • Мезгіл атауларына байланысты:ақшам, қыс, күз,екінді
  • Жан-жануар атауларына байланысты:ат, қозы, ешкі
  • 175 жер, су, қала аттары, 105 кісі аттары, 72 ру, тайпа аттары алынған.

Талдау

Бәгім өзін оғұрлады,

Иарағ біліб оғұрлады.

Ұлығ тәңрі ағырлады,

Анын құт қыв төзі тоғды.

Бегім өзі безіп кетті,

Жарқ беріп жалтарып кетті.

Ұлы тәңірім оны жарылқады,

Осыдан оған құт көзі қонды.

Қатұнсің деп ұрандады,

Таңғұт бегімен айқасты.

Қаны ағып заулады,

Мойнынан қызыл су саулады.


Қатұнсіні йоғылады,
Танғұт бәгін йағылады
Қаны ақып зағылады
Бойұн сұвын қызыл сағды

Ә– а

Т-к

Ио – ұ,ғ-р,л –д

Иоғұлады – ұрандады

Оғұрлады – кетті

Ағырлады – жарылқады

Зерттеушілер

  • 1. Орыс ғалымдары: В.В.Бартольд, С.Малов, А.Б.Халидов, В.Стеблева.
  • 2. Шетелдік ғалымдар: П.К.Жузе, Весим Алтай (түрік), Неджиб Асим (түрік), Таймас Абдулла (түрік), М.Кепрюлю (түрік), Ф.Кралиц (австриялық), К.Брокельман (неміс), М.Хартман (неміс), Д.Фюкх ( неміс), Жозеф шах (ағылшын).

  • Ең терең зерттеген ғалымдар: В.Бартольд, С.Малов. С.Малов: «Мұның өзі аса құнды философиялық шығарма»,- деп, баға берген.

Аударма жасаған ғалымдар

К.Рифат, В.Тефтик бей, А.Ефенди сынды түрік ғалымдары «Диуани лұғат ит-түрк» шығармасын түрік тіліне аударған. «Түрік Діл Қуруму» деген ұйымның кітапханасында К.Рифаттың аударған 5 дәптері, В.Тефтиктің 504 беттік қолжазба, А.Ефендидің 79 дәптер (943 бет) сақтаулы. Б.Аталай 3 томдық аудармасын, сөздердің 1 томдық индексін жасап шығарды. 1928 жылы К.Броккельман неміс тіліне аударған. 1950-1961 жылдары С.М.Муталибов өзбек тіліне аударған. 1997-1998 жылдары А.Егеубаев аударып, бастыруымен қазақ тілінде 3 томдық кітабы жарық көрді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. М.Қашқари. Түрік сөздігі. Алматы, Хант, 1997. – 590.

2. Нүсіпова О.Н. Көне түркі жазба мұралар тарихы. Алматы, 2004. – 178.

3. Қазақ және ұйғыр тіл білімінің мәселелері. Алматы, 1963. -222.

4. Қазақ тіл білімі мен түркітану мәселелері. Алматы, Жібек жолы, 2007. -391.

5. Дербісалин Ә. Қазақ даласының жұлдыздары. Алматы, 1995. -237.

6. Ежелгі дәуір әдебиеті. Алматы, Ана тілі, 1991. -280.

7. tarihi-tulgalar.kz


жүктеу/скачать 1,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет