Мал шаруашылығы объектілеріндегі санитариялық гигиеналық нормалары

Сол сияқты формальдегид смоласын КС-11, латекс СКС-65-ГП, полиамид смоласын пайдаланып полимерлі цементті қоспамен үстін жауып, жеңіл бетонды едендер жасалып жүр.

Белорусияның ауыл шаруашылық ғылыми зерттеу институты кордорезиналы-битумды үстінің жаппасы бар жеңіл бетонды едендер жасауды ұсынған. Мұндай едендер жылы, құрғақ, қатты жайсыз емес, берік, көпке шыдамды, мал нәжістерінің әсерлеріне төзімді, жууға және дезинфекциялауға қолайлы болып келеді де, оларды төсенішсіз пайдалануға болады.

Қазіргі кезде, әсіресе ірі қара малдарын бокстарда ұстағанда, көңді оңай тазалап-шығару мақсатында, тұрақ орындарда төркөзді едендер орнатады. Бірақ тәжірибеде дәлелденгендей өте ұзын тұрақтардағы (110-140 см) қолданылған сырықтар (рейкалар) ұзындығы 60-70 см-ден асса, мал жатып, дем алған кездерде иіліп, арасынан суық соғып, сиырлардың желіндері түсіп қыстырылып, тұяқтарын айырып, жарақаттар салып, желін сау, ауруларының шығуына апарып соғатындығы дәлелденген. Мұндай кемшіліктерді болдырмай, алдын алу жолында төркөз еденнің аз бөлігін (18-20 см) тұтас тақтайдан жасау қажет және төркөздің (решетка) ұзындығы 40 см, сырық аралық саңылаудың ені 3,5-4,5 см, ал сырықтың жалпақтығы 8-12 см жасалады. Мұндай едендерге қолайлы материалдар ағаш және көбікті бетондар болып саналады.

Едендердің құрылымы сиыр қораларынан көңді тазалап-шығару тәсіліне байланысты болады. Ірі қара малдарын тұрғызып ұстау кезінде қорадағы көңді транспортерлердің (қырғыш, сырғыш) көмегімен тазалап шығарады.

Азық тарататын, көң тазалайтын жолдардың ені қолданатын құрылымдардың размерлеріне байланысты болатындығы көрсетілген.

Сиыр қораларының оң түстігінен малдар серуендейтін алаңдар қаралады да, оның едені қатты материалдармен (бетон) жабылады. Егер ондай қатаң едендер қаралмаса қораға малдардың кірер жерлері, азық, су науалырының бойымен 2-3 м ендікте жасалып, сұйықтардың ағуына қолайлы қылып 6 градусқа дейін еністікте жасалады. Серуен аланының едені қатаң жапқышпен жасалған болса, әр бас сиырға 8 шаршы метрден, ал ондай жоқ болса 15 м² қаралып, үштен бір бөлігіне көлеңке жаппа жасалады.

2. Ірі қара малдарын байлаусыз бос қолда тұрғызып ұстағанда қолданатын тәсіліне байланысты (қалың жиналмайтын төсеніште немесе бокста) жер орайы, ауа райы, температуралық жағдайы және өндіріс бағыты (еттік, өнімдік, сүттік т.б.) ескеріліп төрт типті қора жобаланып салынады:

1) Жан-жағы ашық, тек төбесі жабық-күрке тәріздес қора;

2) Төбе және үш жағынан қабырғалар қаралған-жартылай ашық қоралар;

3) Малдардың еркін серуен алаңына кіріп-шығуына арналған қақпа кәсектері ғана қаралған-жылыланбаған қоралар;

4) Малдардың мезгілді шығуына арналған – жылыланған қоралар.

Бірінші типпен салынған күрке қоралар Өзбекстан, Түркіменстан, Қырғызстан және біздің еліміздің оңтүстік аймақтарында салынады, жартылай ашық және жылыланбаған типті қоралар Ресейдің оңтүстік аймақтары, Молдава және Украина жерлерінде қаралады, ал сыртқы ауа температурасы минус 15 градус, оданда төмен аймақтарда жылыланған қораларды жобалап салып пайдаланады.

Ондай қораларда сиырларды қалың төсеніштерде ұстайды да жылу сиымдылығы малдарды байлап тұрғызып ұстауға арналған қорадағыдай болады. Қораның сиымдылығы үлкен болса, әр 25-50 басқа шақтап, дем алатын орнын 4-5 м² есептеп, бірнеше бөліктерге бөледі. Малдарды азықтандыру, суару, арнайы жасалған серуен алаңдарында жүргізіледі. Мұндай сиыр қораларында микроклимат қалыптанбайды, бірақ ауа температурасы плюс бес градустан төмен болмағаны қаралады. Қалың төсеніштердің арасындағы микробиологиялық процесстердің нәтижесінде, оның қалың қабатындағы температура 15-20 ºС дейін көтеріледі. Төсенішті тәулігіне бір рет 3-5 кг әр басқа есептеп салып отырады да, жыл бойында 1-2 рет механикалық әдіспен шығарып отырады.

Ірі қара малдарын бос байлаусыз арнайы бокстарда ұстағанда ондай қоралардың көрсеткіштері малдарды байлап тұрғызып ұстауға арналғандай болып және ондағы технологиялық процесстердің түрлеріне байланысты болады.

Мұнымен қоса ірі қара малдарын бос байлаусыз ұстаған кезде әрбір топтағы мал басының санына байланысты олардың өнімі өзгерісте болады. Себебі малдың әр топтағы басы (60 одан артық) көп болса оларды бақылау қыйындап, ауру, күйтке келген сиырларды дер кезінде анықтау қыйынға түсіп, әлсіз малдар шектеліп азық жеп, су ішуден қағылып, жүдеп-арып кетуіне әсер етеді.

Ірі қара малдарын әртүрлі тәсілдермен қораларда тұрғызып-байлап және бос еркін ұстаған кезде әр басқа келетін еден аудандары мен қораның негізгі технологилық бөлшектерінің қалыпты размерлері 1-ші кестеде өрсетілген.

Малдарды байлаусыз, ірі топтармен ұстаған кездерде, оларды азықтандыру, суару серуендеу мезгілдерінде жиі таластар туып, әлдісі әлсізін шектеп, азық-судан қағып, сүзіп жарақаттар түсіріп, малда стресс (күйзеліс) туғызып, жүдеуіне өнімінің төмендеуіне апарып соғады. Сондықтан оларға арналған азықтандыру науалары мен суару құбырларының ені әр малдың жасына, өніміне негізделіп белгіленуі қажет. Сол сыйяқты малдардың серуендейтін алаңдарының мөлшері де нормативке сәйкес болуы керек.

Ірі қара малдарын ұстау тәсілдерімен жас айырмашылықтарын негізделіп азық науаларының ені мен суғарғыштардың размері (2-кестеде) және серуен алаңдарының нормативтері (3-кестеде) берілген.

Малдарды цехті-потокті (түйдекті) жүйемен ұстау кезінде сиырлар тобы әр цехта (бөлмеде) технологиялық есептеу уақытына байланысты орналастырылады. (кесте 4).

Ірі қара малдарын, олардың жасына, туу мерзіміне қарай жіктеп, топқа бөліп бір цехтан екінші цехқа ауыстыру мал мамандары-зоотехникпен малдәрігерлердің жасаған технологиялық циклограммына (есебіне) байланыстырып жүргізіледі.