12-дәрістің тақырыбы:Электр қауіпсіздігі. Дәрістің жоспары: 1. Электр тоғының адамға әсері. 2. Әсер ету дәрежесі бойынша бөлінуі.
Электр қауіпсіздігі – электр тоғының, электр доғасының, электр магнитті алаңның және тұрақты электрліктің қауіпті және зиянды әсерінен адамдарды қорғауды қамтамасыз ететін, құралдар мен техникалық және ұйымдық шаралар жүйесі.
Электр тоғының тірі денеге әсерінің әр жақты немесе ӛзіндік сипаты бар. Адам организімінен ӛткен электр тоғының термиялық, электромагниттік, механикалық және биологиялық әсері болады.
Электр тоғының адамға әсері Тоқтың әсері термиялық, электролиттік және биологиялық болады.
Зақымдау түрі бойынша әсерлер келесілерге бөлінеді:
- электро жарақаттар- ұлпаларды жергілікті зақымдау (күйік, электр белгісі, терінің металлдануы);
- электр соққылары- адамның салмағына тоқтың әсер етуі;
Әсер ету дәрежесі бойынша келесілерге бөлінеді:
I дәрежесі- есінен танбайды, бірақ бұлшық еттері жиырылып қалады;
II дәрежесі – есінен танады, бұлшық еттері жиырылып қалады;
III дәрежесі – есінен танады, жүрек немесе тыныс алу әрекеттері бұзылады;
IV дәрежесі- клиниклық өлім, тыныс алмайды және қан айналымы тоқтайды.
Электр тоғынан зақымданудың алғашқы себептерін анықтайтын факторлар:
1. I тоқ мәні (негізгі зақымдаушы фактор). Адам үшін өте қауіпті, өлімге алып келетін өндірістік тоқтың жиілігі 50Гц I = 100 мА. Адам арқылы өтетін (U=220B, t = 50Γц) өндірісітік тоқтың жиілігінің сипатты мәні 3-ке бөлінеді:
- алғашқы сезімдері пайда болған, алғашқы сезілу 0,6-1,5 мА.
- кернеудегі (бұлшық еттердің тырысып қалуының салдарынан) тоқ өтетін бөлігінен ажырай алмайтын адамдардың, жіберілмейтін 10-15 мА, алғашқы сезілуі;
- жүрек бұлшық еттерінің талшықтарының (фибрилл) қысқауы нәтижесінде адамды өлімге алып келеді, кіре берістік фибирлляциялы 100 мА.
- Адам денесі арқылы тоқтың өту жолы (тоқ арқандары). Өте қауіпті тоқ жолы, қол-қол жолы бойынша, өмірге қажетті мүшелер арқылы, аяқ-аяқ арқылы өтеді.
- Тоқтың түрі (пайда болуы). Тұрақты тоқ, ауыспалы тоққа қарағанда қауіптілігі аз, мұнда бұлар кіре беріс тоқтардың мәні бойынша көрініп тұр, бірақ бұл 250-300 В –тан аз кернеу үшін әділ болады. Гармониктің болу себебінен тура тоқ, аккумлятордан, тұрақты тоқтан қауіптірек болады.
