Мамандығы: 0304000 «Стоматология»
жүктеу/скачать 3,19 Mb.
|
Ãèïåðãëèêåìèÿëûº êîìà.Äèàáåòòiê (ãèïåðãëèêåìèÿëûº, ãèïåðêåòîíåìèÿëûº, êåòîàöèäîçäûº) êîìà - ºàíòòû äèàáåòòi» ºàòåðëi àñºûíóû, îë èíñóëèííi» àáñîëþòòiê íåìåñå ñàëûñòûðìàëû æåòêiëiêñiçäiãiíåí áîëàäû. ̽íäàé êîìà ºàíòòû äèàáåò àóðóûíû» áàðûñûíäà¹û çàò àëìàñóûíû» á½çûëóûíû» ñû êåçå»i áîëûï òàáûëàäû. Ãèïåðãëèêåìèÿëûº êîìà ê¼áiíå èíñóëèíîòåðàïèÿíû» ºàæåòòi ì¼ëøåðäå åíãiçiëìåóiíi» í¸òèæåñiíäå, ºàíòòû äèàáåòêå 潺ïàëû àóðóëàð ºîñûë¹àí øàºòàðäà, ñîíäàé-ຠóàºûòûëû äèàãíîç ºîéûëìà¹àí æà¹äàéëàðäà äàìèäû. Ýòèîëîãèÿñû ìåí ïàòîãåíåçi. Ãèïåðãëèêåìèÿëûº êîìàíû» íåãiçãi ñåáåái-èíñóëèííi» æåòêiëiêñiçäiãi, ñîíû» í¸òèæåñiíäå òiíäåðäi» ãëþêîçàíû øû¹àðóûíû» á½çûëûï, áàóûðäà ãëèêîíåîãåíåç øàïøà»äàéäû, ãèïåðãëèêåìèÿ æ¸íå ãëþêîçóðèÿ äàìèäû. Ãîìåîñòàçäà¹û ¼çãåðiñòåð êîíòðèíñóëÿðëûº ãîðìîíäàðäû» (ÑÒÃ,ÀÊÒÃ, êàòåõîëàìèíäåð) äå»ãåéií ê¼òåðiï, îëàð äà êåòîàöèäîçäû ê¾øåéòåäi. Ãëþêîêîðòèêîèäòàðäû» àðòûº ì¼ëøåði ãèïîòàëàìóñ-ãèïîôèç-àäðåíàëäûº æ¾éåíi ºîçäûðûï, ãëþêîíåîãåíåçäi» áåëñåíäiëiãií àðòòûðàäû, ìàéëû ºûøºûëäàð äåïîëàðûíàí øû¹àäû. Îëàðäû» òîëûº òîòûºïàóû êåòîàöèäîç¹à àëûï êåëåäi. Êåòîí äåíåëåði àöèäîçäû» äàìóûí ½ë¹àéòàäû, ÿ¹íè á½ë êåçäå áåëîêòàð ìåí òiíäåðäi» ûäûðàóû ê¾øåéåäi, îëàð á¾éðåê àðºûëû á¼ëiíåòiíäiêòåí, êàëèé æ¸íå íàòðèéóðåç ïàéäà áîëàäû. Ñóòåãi èîíûíû» ê¼áåþi àöèäîçäû ½ë¹àéòàäû, ïîëèóðèÿ ìåí äåãèäðàòàöèÿíû» àëìàñóû á½çûëàäû.Êëèíèêàëûº ê¼ðiíiñòåði. Äèàáåòòiê êîìà áiðíåøå ñà¹àò áîéûíäà, êåéáið æà¹äàéëàðäà áiðíåøå ê¾í áîéû äàìèäû. Êîìà êåçiíäå ºàíòòû äèàáåòòi» áàðëûº áåëãiëåði àéºûíäàëàäû:àíîðåêñèÿ, º½ñó, æ¾ðåêòi» àéíóû ïàéäà áîëàäû. Àóûçäû», òåðiíi» º½ð¹àóû, ïîëèóðèÿ, ¸ëñiçäiêòi» ½ë¹àþû, àóûçäàí àöåòîí èiñi øû¹ûï, àðòåðèàëûº ºàí ºûñûìûíû» ò¼ìåíäåói, ñîë ñèÿºòû äåãèäðàòàöèÿíû» êëèíèêàëûº áåëãiëåði äå áàéºàëàäû.Êîìàäà æàòºàí íàóºàñòû» ò¾ði åðåêøå áîëàäû: áåòi áîçàð¹àí (íå àçäàï ºûçàð¹àí), ê¼ãåðó áîëìàéäû, åðíi ìåí òiëi º½ð¹àï, ºàáûðøàºòû, òåðiñi äå º½ð¹àº, ñàëºûí, ñåðïiìäiëiãi àçàÿäû.òûíûñû øóëû, òåðå», ñû êåçå»äåðiíäå-Êóññìàóëü òûíûñû ïàéäà áîëàäû. Áiðòiíäåï åñiíåí àéûðûëûï, ðåôëåêñòåð, äåíå ºûçóû ò¼ìåíäåé áàñòàéäû. Äåãèäðàòàöèÿ áåëãiëåði ê¾øåéiï, àðòåðèàëûº ºûñûì ò¼ìåíäåéäi. ÝÊÃ-äà ãèïîêàëèåìèÿ¹à ò¸í ¼çãåðiñòåð ïàéäà áîëàäû. Òîêñèêîçäû» ¸ñåðiíåí àñ ºîðûòó æîëäàðûíàí ºàí êåòåäi, íàóºàñ ºàí º½ñàäû, iø àóðóû ïàéäà áîëàäû.Áåëãiëåðiíå ºàðàé, äèàáåòòiê êîìàíû áiðíåøå ò¾ðãå á¼ëåäi: 1) àñºàçàí-iøåêòiê-ïåðèòîíèòòi», àïïåíäèöèòòi», ãàñòðîýíòåðèòòi» êëèíèêàñûí áåðåäi; 2) æ¾ðåêòiê-òàìûðëûº; 3) á¾éðåêòiê (îëèãóðèÿ, ãèïåðàçîòåìèÿ, àëüáóìèíóðèÿ); 4) ýíöåôàëèòòiê (ìè ºàí àéíàëóûíû» á½çûëóûìåí ºîñûëà æ¾ðåäi).Ãèïåðãëèêåìèÿëûº êîìà ò½ñûíäà¹û ëàáîðàòîðèÿëûº ê¼ðñåòêiøòåð: ãèïåðãëèêåìèÿ (19,4-33,3 ììîëü/ë), ãëþêîçóðèÿ æ¸íå àöåòîíóðèÿ, ëèïèäåìèÿ, õîëåñòåðèíåìèÿ, ïðîòåèíåìèÿ (90 ã/ë), ìî÷åâèíà ìåí ºàëäûº àçîò àçäàï æî¹àðûëàéäû, ãèïîíàòðèåìèÿ, ãèïîêàëèåìèÿ îðûí àëàäû. Á½ë óàºûòûëû åì ê¼ðñåòiëìåãåí æà¹äàéäà ºàçàìåí àÿºòàëóû ì¾ìêií.Ãèïåðòèðåîç ñèíäðîìû (òèðåîòîêñèêîç).²àëºàíøà áåçiíi» ºûçìåòiíi» á½çûëûï, îíû» æî¹àðûëàó áåëãiëåðiíi» ïàéäà áîëóû ê¼ïòåãåí àóðóëàðäà, ìûñàëû, æàéûë¹àí óëû çîá, òîêñèêàëûº óëû ò¾éiíäi çîá, ºàëºàíøà áåçiíi» òèðåîòîêñèêàëûº àäåíîìàñû, òèðåîèäèòòåð, ºàëºàíøà áåçiíi» ðàãû, ñîíäàé-ຠòèðåîèäòû ãîðìîíäàðäû ºàáûëäàó êåçiíäå äàìèäû. Ãèïåðòèðåîçäû òóäûðàòûí ñåáåïòåð ¸ð ò¾ðëi: æàéûëìàëû óëû çîá, Õàøèìîòî àóðóëàðû áið îòáàñûíäà êåçäåñiï îòûðàäû, îëàðäû àóòîèììóíäûº àóðóëàð¹à æàòºûçàìûç, 潺ïàëû àóðóëàð, ïñèõîòðàâìà, îïåðàöèÿëàð (ºàëºàíøà áåçiíå, áàñºà à¹çàëàð¹à), ñòðåñòåð, æ¾êòiëiê, áîñàíó, ðàäèîéîäòåðàïèÿ. ²àëºàíøà áåçi åêi ãîðìîí á¼ëåäi: òèðîêñèí (òåòðàéîäòèðîíèí – Ò4) æ¸íå òðèéîäòèðîíèí (Ò3). Òèðåîòîêñèêîç êåçiíäå îëàðäû» ºàíäà¹û ì¼ëøåði àðòàäû, àëàéäà, òèðåîèäòû ãîðìîíäàð äå»ãåéi ìåí àóðóäû» êëèíèêàëûº ê¼ðiíiñòåði àðàñûíäà òiêåëåé áà¹ûíûøòûëûº áàéºàëìàéäû. Òèðåîòîêñèêîçäû» ò¼ðò àóûðëûº äå»ãåéi áàð: I ä¸ðåæåëi òèðåîòîêñèêîç – òàìûðäû» ñî¹óû ìèíóòûíà 100-äåí àñïàéäû, íåãiçãi çàò àëìàñóû + 30% -òåí ê¼ï åìåñ; II ä¸ðåæåëi-êëèíèêàëûº áåëãiëåði àéºûí, äåíå ñàëìà¹û àçàÿäû, òàõèêàðäèÿ 100-120/ìèí, íåãiçãi çàò àëìàñó +30%-òåí +60%-êå äåéií áàðàäû; III ä¸ðåæåëi- äåíå ñàëìà¹ûíû» æåòiñïåóøiëiãi ½ë¹àÿ ò¾ñåäi, òàõèêàðäèÿ ìèíóòûíà 120-äàí àñàäû, æûïûëûºòû àðèòìèÿ, æ¾ðåê ºûçìåòiíi» æåòêiëiêñiçäiãi, áàóûðäû» çàºûìäàíóû äàìèäû, íåãiçãi çàò àëìàñó + 60% -òåí æî¹àðû áîëàäû. Êåéáið æà¹äàéëàðäà (øàìàìåí 0,02-0,05%) òèðåîòîêñèêàëûº êðèç äàìèäû, îë íàóºàñòû» ¼ìiðiíå ºàòåð òó¹ûçàäû. Ñòðåñòiê æà¹äàéëàðäû» ¸ñåðiíåí ãîðìîíäàð òåç øû¹ûï, ºàí¹à òàðàéäû, ñ¼éòiï ïñèõàêàëûº ¼çãåðiñòåðãå, ºûçóäû» æî¹àðûëàóûíà, òàõèêàðäèÿ¹à,iøòi» àóðóû ìåí äèàðåÿ¹à ¸êåëiï ñî¹àäû. Òèðåîòîêñèêàëûº êðèç êåçiíäåãi ºàçà áîëóäû» òå» æàðòûñûíû» ñåáåái-æ¾ðåê-òàìûð ºûçìåòiíi» æåäåë æåòiñïåóøiëiãi. Ãèïåðòèðåîç éîä ïðåïàðàòòàðûí êàäà¹àëàóñûç ºàáûëäà¹àííàí äà áîëàäû, ñåáåái ¾ëêåéãåí ºàëºàíøà áåçi éîä æåòêiëiêñiçäiãi æîéûë¹àíûíà ºàðàìàñòàí éîäòû ñi»iðå áåðåäi. Ñû àéòûë¹àí ñåáåïòåí òèðåîèäòû ãîðìîíäàð äå»ãåéi æî¹àðûëàé ò¾ñåäi. 11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 33,5 мин (35%) 1. Ең қатты жүдеу кездесетін мысалды көрсетіңіз: а) адипозды генитальды дистрофия б) жыныс бездері функциясы төмендеуі в) Симондс ауруы г) көбіне майлы тағамдармен тамақтану д) дұрыс жауап берілмеген 2. Эндокринді семіру түрін көрсетіңіз: а) гипофизарлық б) тиреогендік в) жыныс бездері гипофункциясы г) барлық аталған жағдайларда д) дұрыс жауап берілмеген 3. Қантсыз диабет белгілерін көрсетіңіз: а) полидипсия, полиурия, тері қышуы, фурункулез б) шөлдеу, сусақтық, зәр бөлінуі жиілеуі және көлемі өсуі, терініңқұрғақтығы, жүдеу, қандағы қант деңгейі 4,0 ммоль/л в) үдей түсетін шаршағыштық, жүдеу, шөл мазаламайды г) бас ауруы, ұйқышылдық, шаштың шамадан көп түсуі, беттің, кеуденің, іштің семіруі д) дұрыс жауап берілмеген 4. Иценко – Кушинга ауруына тән белгіні көрсетіңіз: а) полидипсия, полиурия, тері қышуы, фурункулез б) шөлдеу, сусақтық, зәр бөлінуі жиілеуі және көлемі өсуі, терініңқұрғақтығы, жүдеу, қандағы қант деңгейі 4,0 ммоль/л в) үдей түсетін шаршағыштық, жүдеу, шөл мазаламайды г) бас ауруы, ұйқышылдық, шаштың шамадан көп түсуі, беттің, кеуденің, іштің семіруі д) дұрыс жауап берілмеген 5. Бүйрек үсті безінің милы қабатының қатерлі ісігі /феохромацетоманың/ белгісін көрсетіңіз: а) бас ауруы, ұйқышылдық, шаштың шамадан көп түсуі, беттің, кеуденің, іштің семіруі б) таңертеңгілікте бастың желке тұсының 2 – 4 сағат шамасында тартып ауруы в) көбіне дене селкіліне байланысты ұстама тәрізді пайда болатын бас ауруы, жүрек соғуы, қан қысымының өте жоғары деңгейге күрт көтерілуі, дененің дірілі г) бас ауруы, бас айналуы, әлсіздік, гипотония д) бас ауруы, гипертензия, бұлшық еттердің қатты әлсіреуі, шаршауы, гипокалийемия 6. Бүйрек үсті безінің шумақ аймағының қатерлі ісігі /Конн ауруы/ белгісін көрсетіңіз: а) бас ауруы, ұйқышылдық, шаштың шамадан көп түсуі, беттің, кеуденің, іштің семіруі б) таңертеңгілікте бастың желке тұсының 2 – 4 сағат шамасында тартып ауруы в) көбіне дене селкіліне байланысты ұстама тәрізді пайда болатын бас ауруы, жүрек соғуы, қан қысымының өте жоғары деңгейге күрт көтерілуі, дененің дірілі г) бас ауруы, бас айналуы, әлсіздік, гипотония д) бас ауруы, гипертензия, бұлшық еттердің қатты әлсіреуі, шаршауы, гипокалийемия 7. Қалқанша безі гиперфункциясына тән науқас шағымдарын атаңыз: а) ашушаңдық, жүрек соғуының жиілеуі, тершеңдік, жүдеу б) ұйқышылдық, тоңғақтық, ұмытшақтық в) бас ауруы, жүрек соғуы, ісіктер г) полидипсия, полиурия, булемия, жүдеу д) әлсіздік, адинамия, сүйектердің ауруы 8. Қалқанша маңы безінің гиперфункциясына тән науқас шағымдарын көрсетіңіз: а) ашушаңдық, жүрек соғуының жиілеуі, тершеңдік, жүдеу б) ұйқышылдық, тоңғақтық, ұмытшақтық в) бас ауруы, жүрек соғуы, ісіктер г) полидипсия, полиурия, булемия, жүдеу д) әлсіздік, адинамия, сүйектердің ауруы 9. Қалқанша безінің гипофункциясына тән белгіні атаңыз: а) ашушаңдық, жүрек соғуының жиілеуі, тершеңдік, жүдеу б) ұйқышылдық, тоңғақтық, ұмытшақтық в) бас ауруы, жүрек соғуы, ісіктер г) полидипсия, полиурия, булемия, жүдеу д) әлсіздік, адинамия, сүйектердің ауруы 10. Қантты диабетке тән науқас шақымдарын көрсетіңіз: а) ашушаңдық, жүрек соғуының жиілеуі, тершеңдік, жүдеу б) ұйқышылдық, тоңғақтық, ұмытшақтық в) бас ауруы, жүрек соғуы, ісіктер г) полидипсия, полиурия, булемия, жүдеу д) әлсіздік, адинамия, сүйектердің ауруы
1. Науқас Ю., 51 жаста, басының ауыруына, бас айналуына, көрудің нашарлауына шағымданады. Соңғы жылдары сыртқы көрінісінің өзгергенін байқады: беті дөрекілеуленген, астыңғы жағы үлкейген, алдыңғы тістерінің арасында саңылаулар пайда болған. Осы айтылған уақыттарда аяғы 2 размерге ұлғайған. 1. Мүмкін болатын диагноз? 2. Осы патологияда қандай гормонның бөлінуі бұзылады? 3. Диагнозды нақтылау үшін қандай қосымша әдістері қажет? 4. Алдыңғы тістердің арасындағы саңылау қалай аталады? 5. Сіз жүрек, бауыр перкуссиясында не анықтай аласыз? 2. Науқас Т., 23 жаста айқын жүрек қағуына, тершеңдікке, дене салмағының тқмендеуіне, ұйқысыздыққа, тітіркенгіштікке, жылағыштыққа шағымданады. Анамнезінде жиі стрестік жағдайлар, пациенттің анасы қалқанша безінің ауруымен ота жасатқан. Объективті: жүдеу, facies basedovica, тері жамылғысы ыстық, бархат тәрізді, алақан гипергидрозы байқалады. Қарағанда мойында – «жуан мойын» симптомы. Грефе, Мебиус, Краус симптомдары оң мәнді. 1. Қандай ауру туралы мәселе қозғалуда? 2. facies basedovica сипаттаңыз? 3. Осы пациентте қалқанша безінің ұлғаю деңгейі қандай? 4. Аталған көз симптомдарына сипаттама беріңіз? 5. Диагнозды нақтылау үшін қандай қосымша әдістер қажет? 12. Жаңа тақырыпты бекіту. 9 мин (10%) • қалқанша безінің анатомо-физиологиялық ерекшелігі. гипергликемия дегеніміз не, қандай ауруларда кездеседі? Қант диабетінің қандай типтерін білесіз? диагноз диффузный зоб ауруын растайтын әдісті атаңыз. 13. Сабақты қорытындылау. 2 мин (2%) • Оқушылардың білім деңгейін бағалау. • Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау.
Н-1 бөлім 1; Н-2 бөлім 8 № 14 Сабақ 1. Сабақтың тақырыбы: Анемиялар. 2. Сағат саны: 2 сағат 90 мин (100%) 3. Сабақ түрі: Аралас 4. Сабақтың мақсаты: • оқыту: - студентерге анемия аурулары кезінде этиопатогенезі, симптомы және синдромдарын анықтауды үйрету. • тәрбиелік:- студентер анемия аурулары бар науқастарды дұрыс күтім жасауды таныстыру. • дамыту: - анемия аурулары кезінде зерттеу әдістері мен емдеу қағидаларын жетілдіру 5.Оқыту әдісі: Кіші топпен жұмыс 6. Материалды-техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: компьютерлер. ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: Дидактикалық және көрнекті құралдар; Қағазбен басып шығарылған тесттер; Оқу фильмдері; Тақырыптық плакаттар, кестелер. б) оқыту орны: оқу бөлме. 7. Әдебиеттер: Негізгі (Н) Қазақ тілінде: 1. Ішкі аурулар. Б.С. Калимурзина. - 2005. Орыс тілінде: 1. Внутренние болезни: учебник: в 2-х т. + CD. Мухин Н.А., Моисеев B.C., Мартынов А.И. - М., ГЭОТАР-Медиа, 2009. Т. 1 - 672с; Т. 2 - 592 с. 2. Терапия с курсом ПМСП. Смолева Э.В - Ростов-на Дону «Феникс», 2008. 3.Внутренние болезни. В.И.Маколкин, С.И.Овчаренко. – М., Медицина, 2005г. Қосымша:
1. Акушерство и гинекология. Г.К. Степанковский, Б.М. Венцковский. - М., 2008. 2. Лекарственные средства. Машковский М.Д. - М., 2009. 3. Новые технологии в образовательном процессе. УчебнН-методическое пособие. Муминов Т.А., Даулетбакова М.И. - Алматы, 2003. 4. Синдромная патология дифференциальная диагностика и фармакотерапия. Г.Д. Тобулток. - М., 2006. 5. Скорая медицинская помощь. Руководство для фельдшеров А.Л. Верткий. - М., ГЭОТАР-Медиа, 2007. - 400 с. 6. Терапия с курсом ПМСП. Э.В. Смолева. - Ростов-на Дону, «Феникс», 2008. 7. Туберкулез легких и его дифференциальная диагностика (клиникН-рентгенологический атлас). В 2-х т. Муминов Т.А. -Алматы, 2003.- 808 с. 8. Фельдшер скорой помощи. Шелехов К.К. - «Феникс», 2007. 9. Болезни оргонов дыхания. Палеев Н.П. - М. - Медицина. - 2000. - 728 с. 10. Фельдшер общей практики. Э.В. Смолева, Степанова Л.А. - «Феникс» 2003. 8. Ұйымдастыру кезеңі: 4,5 мин (5%) • Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. • Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. • Сабақтың мақсаты мен міндеті. 9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру.12,5 мин (15%) Білімді тест арқылы бағалау 10. Жаңа сабақты түсіндіру : 30 мин (30%) Қан ауруларының белгілері көптеген басқа ауруларға да тән. Бұл аурулардың пайда болуы эритропоэздың, лейкопоэздың және тромбоцитопоэздың бұзылуына байланысты болады. Қан ауруларының клиникалық көріністері қаншалықты айқын болғанмен, диагностикалық шешімі зертханалық, көбінесе морфологиялық зерттеуден соң ғана тұжырымға келеді. Науқастың арыз шағымдары. Науқастың негізгі шағымдары: әлсіздік, тез шаршау, бас ауру, ентігу, іш ауруы, қан ағуға бейімділік. Қосымша шағымдарға дене қызуының көтерілуі (қалтырау) жатады. Бұл көбіне анемияларға тән, себебі бұл кезде негізгі зат алмасу үрдісі алғашында компенсаторлы болса да кейін күшейе түседі. Ал гемолиздік және В-12 тапшылық анемия ауруларында эритроциттердің ыдырауы нәтижесінде бөлінген заттардың пирогендік әсеріне байланысты өзгерістер өрбиді. Ал дене қызуының орташа және жоғары сандарға жетуі, бұл көбіне жедел және созылмалы лейкоздарға тән. Лейкоциттер көп мөлшерде ыдырағанда пуриндік негіздер бөлініп, олар да пирогендік әсер етеді. Сондай-ақ дене қызуының көтерілуі өлі еттену, ойық жаралық үдерістер мен қосымша инфекциялардың қосылу әсерінен де болуы мүмкін (жедел және созылмалы лейкоздың ең ақырғы кезеңі, миелопластикалық синдром). Лимфогранулематоз ауруында дене қызуы біртіндеп, 8-15 күн ішінде көтеріліп, біртіндеп түседі ( толқын тәрізді қызба). Қан ауруларындағы дене қалтырауы мына төмендегі симптомдармен ерекшелінеді: қатты терлеу, тоңу, жүдеу және әлсіреп шаршау. Асқа тәбеттің жоқтығы қанның қатерлі ісік ауруларыеда (лейкоз, лимфомалар) жиі кездеседі. Ауыздың дәмді және иісті патологиялық сезуі, мысалы: бор, көмір жеуге әуестентік, бензин иісін ұнату – теміртапшылық анемияның бір көрнісі (хлороз) болып есептелінеді. Тері қышу шағымы лимфогранлематоз ауруының алғашқы белгісі болуы мүмкін, сол сияқты бұл симптом эритремия, созылмалы лимфолейкозда да кездеседі. Қан кету, геморрагиялық диатез, миелоапластикалық синдром, лейкоз ауруларында орын алады, бірақ көрністері әр түрлі болады: науқастың берінде геморрагиялық бөртпелердің пайда болуынан бастап, мұрыннан, қызыл иектен, асқазан ішек жолдарынан өкпеден, бүйректен және жатырдан қан ағуға дейін көрністер береді. Гемофилия ауруында және антикоагулянттарды мөлшерден тыс көп қабылдағанда қан ұзақ уақыт тоқтамай ағады.Тері мен кілегей қабаттарын қарау күндізгі жарықпен жасалған жөн. Алдымен олардың түр-түсіне көңіл бөледі: анемияларға тері мен кілегей қабаттарының бозғылттығы тән. Анемияның әр түрінде бұл бозғылттықтың реңі әр түрлі болады. Ювенилды хлорозда тері алибастр тәрізді бозарса, В12-тапшылық анемияда аздап сарғайып тұрады. Гемолиздік анемияларда тері біраз сарғаяды, оны ең алдымен көздің ақ қабығынан байқауға болады. Есте сақтайтын нәрсе: терінің бозаруы ол тек анемияның белгісі ғана емес, соңдай-ақ терінің анатомиялық ерекшеліктерінен (тамырлардың тереңде жатуы), шеткері тамырлардың түйілуінен (коллапс, гломерулонефрит) және т.б. себептерден де өзгереді. Терінің бозғылттығы гиперпигментацияда (мысалы, күнге күйген кезде) тіптен байқалмауы да мүмкін. Сондықтан анемиялардың сенімді белгісі деп кілегей қабаттарының бозаруын айтуға болады. Созылмалы лейкоздарда тері жер тәрізді сұрланады. Эритремия ауруында тері, әсіресе беттің, мойынның, қол басының терісі қызарып тұрады. Ауыз қуысын қараған кезде де қан жүйесі ауруларына тән белгілерді байқауға болады. В12-тапшылық анемияда тілдің бүртіктерінің жоғалуы нәтижесінде, оның беті теп-тегіс жылтыр болады. (хантеров глосситі – тілдің қабынуы). Темір тапшылық анемияда тістері түсіп, қызыл иектері қабынады, тырнақтар өзгереді. Қан жүйесі ауруларын анықтауда пальпация әдісімен сүйек жүйесін тексереді: жалпақ сүйектер мен түтік тәрізді сүйектердің эпифизін басып, соғып қарап, ауыру сезімі бар-жоғы анықталуы тиіс. Маңызды клиникалық мәліметтерді лимфа бездері мен талақтың пальпациясы кезінде алуға болады. Лимфа бездерінің қатты ұлғаюы көбіне лимфолейкоз, лимфогранулематоз, лимфосаркома ауруларында байқалады. Бұл кезде алдымен лимфа бездерінің бір тобы зақымдалса, кейін басқа топтарға да тарайды және де тек қана беткей орналасқан бездер ғана емес, тереңдегі (кеуде, іш қуыстарындағы) бездер де зақымданады. Лимфа бездерінің үлкеюі тек қан жүйесі емес, басқа да аурулардың (туляремия, туберкулез, обырдың метастаздары, ВИЧ-инфекциясы т.б.) да көрінісі болуы мүмкін. Анемия (anaemiae), немесе қан аздылық – қанның белгілі көлемінде гемоглобин мен эритроциттердің санының азаюымен сипатталатын қан ауруы. Грек тілінен аударғанда an – жоқ, haima – қан, яғни қан аздылық деген сөз. Гемоглобин мөлшерінің ер адамдарда 130 г/л – ден, әйел адамдарда – 120 г\л – ден төмен, жүкті әйелдерде – 110 г\л – ден аз болуын анемия деп атайды.Анемия әрқашанда басқа аурулардың көрінісі болып есептелінеді. Негізгі патогенездік механизмдерді ескере отырып, барлық (50-ден астам түрі бар) анемияларды төрт топқа бөледі: Қан кету себебінен туындаған анемиялар. Эритроциттердің немесе гемоглобиннің түзілуінің бұзылуы нәтижесіндегі анемиялар. Эритроциттердің көп ыдырауы нәтижесіндегі анемиялар (гемолиздік). Полидефицитті анемиялар, яғни жоғарыдағы себептердің бірнешеуінің қосылуы нәтижесінде пайда болған анемиялар. Эритроциттердің гемоглобиннің мөлшеріне байланысты анемияларды нормохромдық (түсі көрсеткіш – ТК. -0,9-1,1), гипохромдық (ТК. – 0,85 – тен төмен) және гиперхромдық (ТК. – 1,1-ден жоғары) деп бөлінеді. Клиникалық көріністері. Анемиялық синдроммен ауыратын науқастардың жиі кездесетін шағымдары: бастың ауруы, бас айналу, құлақтағы шуыл, ентігу, «ауа жетіспеушілік» сезімі, жүректің жиі соғуы, кейде жүрек тұсының шаншуы, естен танып қалу, көз алдында «шіркейлердің» көрінуі, ашуланшақтық, ұмытшақтық, әлсіздік. Бұл гипогемоглобинемия нәтижесінде дамыған клеткалардың гипоксиясының және тіндердегі метаболизмнің бұзылуының белгісі. Бұл жоғарыда айтылған анемияның барлық әрбір клиникалық түріне тән арнайы синдромдар бар (мысалы, гемолиздік анемияда терінің сарғаюы, теміртапшылығы кездесетін анемияда – тағамның ауыздың дәмін қалыптан тыс бұзуы; В12 тапшылығы сезілетін анемияда глоситтің дамуы, гипопластикалық анемияда – геморрагиялық көрністері). Осы дертпен ауырғандардың өмір тарихын зерттеу белгілі бір тәртіппен жүргізіледі. Оның туған жерін, этникалық шығу тегін сұрастыру қажет, себебі кейбір анемиялар (мысалы, гемоглобинопатиялар) белгілі географиялық жерлерде және этникалық топтарда жиірек кездеседі. Тұрақты мекен – жайы да қазіргі экологиялық жағынан зиянды жағдайларды ескергенде, гематологиялық аурулардың дамуына әкеліп соғуы мүмкін. Аурудың бастапқы шағымдарына (әсіресе қан кету) көңіл бөлген жөн, оның артынша постгеморагиялық айналуы ықтимал. Сол сияқты иондаушы радиация, уланулар, левомицин және цитостатиктер сияқты дәрілерді қабылдаудан пайда болады. Асқазан – ішек аурулары мен бауыр ауруларының ұзаққа созылуы теміртапшылығы және В12 тапшылығы сезілетін анемияға әкеліп соғуы мүмкін. Анемиялық синдромның бірден – бір көрнісі –ол терінің бозаруы, гемолиздік анемияларда сарғыштығы, ал теміртапшылығы кездесетін анемияда (хлороз) жасылдануы қосылады (толығырақ жалпы бөлімде айтылған). Анемияға шалдыққан науқасты көріп зерттегенде байқалатын клиникалық көрністер: тыныс алу мен пульстің жиілеуі, жүректің шекараларының кеңеюі, барлық нүктелерде естілетін систолалық шуыл, үлкен көктамырлардың тұсында естілетін шуыл (қан айналымының жылдамдығы, қанның сұйылуы), артериалдық қысымның аздап төмендеуі, аяқта ісіктің пайда болуы. Анемиялық синдромның көрністері әр жағдайда, эритроцитопения мен гипогемоглобинемия ауруларына байланысты әр түрлі болады. В12-фолий қышқылы тапшылығымен білінетін В12-фолий қышқылы тапшылығымен білінетін анемия – В12витамині мен фолий қышқылының жеткіліксіздігі нәтижесінде дамыған анемия. Осы тапшылық әсіренен эритропоэз клеткаларының қалыпты құрамына бөліну үдерісі бұзылып, сүйек миында үлкен көлемді клеткалар – мегалобласттар пайда болады.В12-витаминін адам жұмыртқадан, сүттен, бауырдан, бүйректен, т.б. тағамдардан алады. Фолий қышқылы – суда еритін витамин, өсімдіктердің жасыл жапырағында, кейбір жемістердің құрамында, бүйректе, бауырда болады. Тәуліктік қажет мөлшері 50 мг. Фолий қышқылының тапшы болу себептері: өсімдіктік тағамдары аз пайдаланудан, оның ішекте сіңірілуінің бұзылуынан болады (жүктілік, гипертиреоз, гемолиз т.б.). В12-фолий қышқылы тапшылығы білінетін анемиялық синдроммен қатар нерв, ас қорыту жүйелерінің және қан түзілудің бұзылуы кездеседі. Науқастың терісінің түсі бозарып, лимон реңді сарғыштанады, өйткені мегалобласттар қатты ыдырайды және босаған гемоглобиннен билирубин шығады. Кейбір түтікті және жалпақ сүйектерді перкуссиялау кезінде ауыратыны байқалады. Бұл сүйек миы анемия. гиперплазиясының белгісі. Гемолиздің күшеюіне байланысты бауыр мен көк бауыр аздап ұлғаяды. Асқазан секрециясы төмендеген соң (В12-витаминінің тапшылығынан) бірте-бірте тілдің кілегей қабатты семіп, теп-тегіс болып жылтырайды – Хантер тіл қабынуы. Анемия синдромының даму себептері: ақ қан түйіршіктерін (лейкоз клеткалары) эритроцитарлық өсіндіні шеттетіп шығаруы, эритроциттердің өмірінің ұзақтығын қысқартады. Ал клиникалық көріністеріне бас ауруы, бас айналу, құлақтағы шуыл, ентігу, терінің бозаруы, т.б. орын алады.Кейбір жағдайларда анемия, лейкопения және тромбоцитопения бір уақытта қатар дамиды – панмиелофтиз (грекше pan – барлығын қамтиды, myelos – сүйек миы, phthisis – қаңырап қалу, босау). Тробоциттер саны 30,0х10 9 л-ден азайғанда қан кетушілік синдром қосылады.Аспаптық зерттеу. Стерналды пунктат көп мәлімет бермейді, ол көбінесе эритробласты және миелобласты өскін клеткаларының салыстырмалы азаюын көрсетеді. Дәлірек мәлімет беретін жамбас сүйегі қырының трепанобиопсиясы.Болжамы. Синдромның даму барысы жедел, жеделдетілген және созылмалы түрде болады. Миелоидты аплазиялық туа біткен түрлерінде ауру тез үдеп, науқастың қазасымен аяқталады. Агранулоцитоз кезінде науқас сепсистен дүние салады. 11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 33,5 мин (35%) 1. Теміржетіспеушілік анемия кезінде науқастарға тән шағымдары: а) бұлшықет әлсіздігі, тырнақ пішінінің өзгеруі, шаштың қарқынды түсуі, тәбеттің өзгеруі+ б) әлсіздік, сарғаю, дене қызуының жоғарылауы, зәрдің түсінің өзгеруі в) әлсіздік, бас айналу, жүрек қағуы, ентігу, көз айналасындағы күңгірт дақтардың әсіресе жылдам қозғалыс жасаған кезде пайда болуы г) әлсіздік, тіл ұшының күю сезімі, кезеңді субфебрилді температура, склераның субиктериялығы д) кенеттен температураның жоғарылауы, қалтырау, түсі өзгерген зәрдің бөлінуі, сарғаюдың жоғарылауы 2. Анемия түрлерінде науқастарда болатын жалпы симптомдар: а) әлсіздік, бас айналу, жүрек қағуы, ентігу, көз айналасындағы күңгірт дақтардың әсіресе жылдам қозғалыс жасаған кезде пайда болуы+ б) бұлшықет әлсіздігі, тырнақ пішінінің өзгеруі, шаштың қарқынды түрде түсуі, тәбеттің өзгеруі в) әлсіздік, сарғаю, температураның жоғарылауы, зәрдің өзгеруі г) әлсіздік, тіл ұшының күю сезімі, кезеңді субфебрильді температура, склераның субиктериялығы д) кенеттен температураның жоғарылауы, қалтырау, түсі өзгерген зәрдің бөлінуі, сарғаюдың жоғарылауы 3. Лейкозды анықтау үшін зерттеу әдісін қөрсетіңіз: а) стерилді пункция, трепанобиопсия б) эритроциттердің осмотикалық тұрақтылығын анықтау, қандағы билирубин в) шымшу, жгут симптомдарын жүргізу, коагулограммалар г) сарысу дағы темірді анықтау, санын санау д) дұрыс жауап көрсетілмеген 4. Тері жамылғыларының сарғаюлық реңмен бозаруы: а) гемолитикалық анемиялар б) эритремиялар в) эритроцитоздарда г) жіті лейкоздарда д) гемофилиялар 5. Қандағы эритроциттер санының жоғарылауы қалай аталады: а) эритроцитоз б) анизоцитоз в) пойкилоцитоз г) макроцитоз д) микорцитоз 6. Лейкоздардың даму себептері: Иондаушы сәулелердің әсері гениталді, асқазан-ішектік қанкетулер Дұрыс тамақтанбау, ахилиялық гастриттің болуы Ауыр металдар тұздарының әсері Сырлардың, бояулардың әсері 7. Жіті лейкоздардың симптомдары: Терідегі геморрагиялық бөртпелер, температураның жоғарылауы, жаралы – некротикалық стоматит көрінісі, көкбауырдың ұлғаюы Терідегі геморрагиялық бөртпелер, температураның жоғарылауы,буын ауырсынуы, іштің ұстама тәрізді ауырсынуы Теріасты қанқұйылулар, мұрыннан қан кету, көкбауыр, лимфатүйіндері ұлғаймаған Терінің құрғауы, бозаруы, қабыршақтануы, «қасықтәрізді тырнақтар», анамнезінде 6 – 7 күнге созылған етеккір Аздаған теріасты қанқұйылулары, мұрыннан қан кетулер, көкбауыр, лимфатүйіндері ұлғаймаған 8. Созылмалы постгеморрагиялық анемияның симптомдары: Терінің құрғауы, бозаруы, қабыршақтануы, «қасықтәрізді тырнақтар», анамнезінде 6 – 7 күнге созылған етеккір Терідегі геморрагиялық бөртпелер, температураның жоғарылауы, жаралы – некротикалық стоматит көрінісі, көкбауырдың ұлғаюы Теріасты қанқұйылулар, мұрыннан қан кету, көкбауыр, лимфатүйіндері ұлғаймаған Терідегі геморрагиялық бөртпелер, температураның жоғарылауы,буын ауырсынуы, іштің ұстама тәрізді ауырсынуы 9. Айқын анемиясы бар науқаста жүрек-қантамыр жүйесіндегі өзгерістер: тахикардия, жүрек ұшы соққысының, тондардың күшеюі, жүрек шекараларының солға ығысуы, жүрек ұшында, төстің сол қырында систолалық шу, тахикардия, жүрек ұшы соққысының, тондардың күшеюі, жүрек шекараларының солға ығысуы, жүрек ұшында қолтықастына таралатын систолалық шу тахикардия, күшейген көтеріңкі жүрек ұшы соққысы, жүрек шекараларының кеңеюі, Боткина – Эрба нүктесінде диастолалық шу тахикардия, гипотония, «мысық пырылы» симптомы жүрек ұшында 10. Түстік көрсеткішті дұрыс анықтау: эритроциттердің гемоглобинмен толық қанығуы Гемоглобин деңгейінің жоғарылауы немесе төмендеуі Лейкоциттердің жоғарылауы немесе азаюы Эритроциттердің жоғарылауы немесе азаюы Есептер .32 жастағы ер адам физикалық жүктемеден кейін тыныс жеткіліксіздігіне,көздің алдында шіркейдің пайда болуына,жиі жүктемеден кейін тері қабаттарының сарғаюына,зәрдің күңгірттенуіне шағымданды.Анамнезден:соңғы екі жылда жоғарыда айтылғандай симптоидар байқалды.Жиі суық тию ауруларымен ауырды. Объективті: Қарағанда тері жамылғысында сұрлану, шектелген сарғыш даққа назар аударады.Сан терісінде және балтырда петихиальды ісік,жамбас аймағында иньекция орнында гематомалар байқалады. Ағзада айқын емес патологиялық өзгерістер. Лабораториялық зерттеулердің көрсеткіштері:
ЗЖА: микро және макрогематурия, гемосидеринурия ҚЖА : панцитопения Қанның биохим. анализі : конъюгирленбеген билирубиннің жоғарылауы. 12. Жаңа тақырыпты бекіту. 9 мин (10%) • қан түзу жүйесінің анатомо-физиологиялық ерекшелігі. анемия дегеніміз не, қандай ауруларда қосарланып кездеседі? анемияның қандай түрлерін білесіз? анемия ауруын растайтын әдісті атаңыз анемиялардың емі 13. Сабақты қорытындылау. 2 мин (2%) • Оқушылардың білім деңгейін бағалау. • Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау.
Н-1 бөлім 1; Н-2 бөлім 8
• оқыту: - студентерге сүйек-бұлшық ет жүйесінің негізгі аурулары туралы түсінік Ревматоидты артрит. Деформациялаушы остеортроз аурулары кезінде этиопатогенезі, симптомы және синдромдарын анықтауды үйрету. • тәрбиелік:- студентер артрит және остеоартроз аурулары бар науқастарды дұрыс күтім жасауды таныстыру. • дамыту: - артрит және остеоартроз аурулары кезінде зерттеу әдістері мен емдеу қағидаларын жетілдіру 5.Оқыту әдісі: Кіші топпен жұмыс 6. Материалды-техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: компьютерлер. ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: Дидактикалық және көрнекті құралдар; Қағазбен басып шығарылған тесттер; Оқу фильмдері; Тақырыптық плакаттар, кестелер. б) оқыту орны: оқу бөлме. 7. Әдебиеттер: Негізгі (Н) Қазақ тілінде: 1. Ішкі аурулар. Б.С. Калимурзина. - 2005. Орыс тілінде: 1. Внутренние болезни: учебник: в 2-х т. + CD. Мухин Н.А., Моисеев B.C., Мартынов А.И. - М., ГЭОТАР-Медиа, 2009. Т. 1 - 672с; Т. 2 - 592 с. 2. Терапия с курсом ПМСП. Смолева Э.В - Ростов-на Дону «Феникс», 2008. 3.Внутренние болезни. В.И.Маколкин, С.И.Овчаренко. – М., Медицина, 2005г. Қосымша:
1. Акушерство и гинекология. Г.К. Степанковский, Б.М. Венцковский. - М., 2008. 2. Лекарственные средства. Машковский М.Д. - М., 2009. 3. Новые технологии в образовательном процессе. УчебнН-методическое пособие. Муминов Т.А., Даулетбакова М.И. - Алматы, 2003. 4. Синдромная патология дифференциальная диагностика и фармакотерапия. Г.Д. Тобулток. - М., 2006. 5. Скорая медицинская помощь. Руководство для фельдшеров А.Л. Верткий. - М., ГЭОТАР-Медиа, 2007. - 400 с. 6. Терапия с курсом ПМСП. Э.В. Смолева. - Ростов-на Дону, «Феникс», 2008. 7. Туберкулез легких и его дифференциальная диагностика (клиникН-рентгенологический атлас). В 2-х т. Муминов Т.А. -Алматы, 2003.- 808 с. 8. Фельдшер скорой помощи. Шелехов К.К. - «Феникс», 2007. 9. Болезни оргонов дыхания. Палеев Н.П. - М. - Медицина. - 2000. - 728 с. 10. Фельдшер общей практики. Э.В. Смолева, Степанова Л.А. - «Феникс» 2003. 8. Ұйымдастыру кезеңі: 4,5 мин (5%) • Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. • Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. • Сабақтың мақсаты мен міндеті. 9. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру.12,5 мин (15%) Білімді тест арқылы бағалау 10. Жаңа сабақты түсіндіру : 30 мин (30%) Деформациялайтын остеоартроз. Деформациялайтын остеоартроз - қол-аяк, омыртқа бағанасы буындарынын дегенерациялы-дистрофиялық ауруы. Бұл ауруда буыйдардың шеміршегі ыдырап жойылады, осыдан сүйектердің беттері жалаңаштанады, шеттік остеофиттер және екіншілік синовиит дамиды. Негізінде, буын шеміршегінің дегенерациясы организмнің табиғи қартаюынан дамитын физиологиялық процестін бірі. Остеартроз жасы 60-тан асқан адамдардың барлығыда болады. Остоартрозда дамитын буын шеміршегінің өзгерістері кәрілікте дамитын өзгерістермен бірдей, бірақ оған қарағаңда ертелеу басталады және буын маныңдағы тіндердің зақымдануына әкеледі. Этиологиясы. Даму тегіне қарай остеартроздың біріншілік және екіншілік түрлерін айырады. Біріншілік түрі — бұрын зақымданбаған сау буын шеміршектерінің уақытынан ерте тозуы. Остеоартроздың біріншілік түріне жас адамдардың идиопатиялық остеоартрозы және егде жастағылардын инволюциялық оетеоартрозы мен остеохоңдрозы жатқьғзылған. Біріншілік остсеартрозда буын шеміршектерінің уақытынан бұрын тозып "кәріленуінің” себептерін нақты анықталмаған. Екіншілік түрі — Бұрын болған зақымдардың салдарынан буын шеміршегінің жүре бара дамитын дегенерациялық бұзылысы. Екіншілік остеартроз сүйек эпифиздерінің бақа бір себептерден үйлесімділігінің жойылуынан болады, мәселен дисплазиядан, жарақаттан, туа кемістіктерден немесе шеміршек метаболизмінің бұзылысынан (эндокринопатияларда), кәсіпке байланысты буынға асыра күш тусуінен. Остеартроздың этиологиясында ішкі және сыртқы факторларды айырады; Ішкі факторлар: дене бітімінің немесе қимыл-тірек жүйесінің кемістігінен буын беттерінің үйлесімділігінің жойылуы (қазтабан, qenu varum, qenu valgum омыртқа бағанасының сколиозы, буын осінің ауытқуы, жалғамалардың осалдығы, сіңірдің созылуы т.б.) мұндай жағдайларда буынға түсетін күш және шеміршектің басылуы 2-3 есе артады; буынға салмақ түсіретін семіздік; эндокриндік бұзылыстар (қантты диабет, акромегалия, гипотире-оз, климакс); байламдардың осалдығынан буыңдардың гипермобильділігі (Марфан сивдромы т.б.); метаболизмдік бұзылыстар (гемохроматоз, охроноз, подагра), буындардың өзге аурулары (РА, сүйектің асептикалық некрозы т.б.); буын шеміршегінің гендер кемістігінен осалдығы (остеартрозбен ауыратын науқастардың туысқандарында бұл ауру екі есе жиі кездеседі). Сыртқы факторлар: жарақаттар, микрожарақаттар, мысалы, парашютистердің тізе буындарының ерте зақымдануы; стереотипті қимылдарға байланыста күш түсуі, мысалы, бишілердің тілерсек буыны, шахтерлер мен тас қалаушылардың шынтақ және тізе буындарының басым зақымдануы; турлі заттармен улану (гербицидтер, ауыр металдар, нитраттармен, ішкілікке салыну т.б.); физикалық ықпалдар (суықтау, ылғалдық, сәулелену, вибрация). Остеартроздың патогенезі және патоморфологиясы. Сау шеміршектің беті тегіс жылтыр және синовиялық суйықтықпен майланып тұрады. Сондықтан буындар бетінің үйкелісі болар-болмас қана. Шеміршек организмде аса төзімді және мықты құрылымдардың бірі. Ауыр салмақ тускеннің өзінде, ол езілмей, сәл басылады. Шеміршектің аса төзімділігі мен эластикалық қасиеті оның құрылымының ерекшелігіне байланысты. Оның құрамы хондроциттерден, аса берік II типті коллагеннен (шеміршекте ғана болатын) дәнекер тіннің "желімдеуші" аталатын негізгі затынан тұрады. Шеміршек II типті коллагенге бай болуынан аса төзінді келеді, салмақ түскеннің өзінде пішінін жоймайды. Шеміршектің негізгі заты протеогликандардан, гиалурон қышқылынан құралған. Протеогликандар молекуласының құрамына гликоза-миндгликандар, хондраитинсульфат және кератансульфат кіреді. Протеогликандар сумен және қышқылмен тығыз байланысқан, шеміршек құрамының 70% судан тұрады. Судың молдығы салмақ түскенде шеміршектің басылуына жол бермейді. Су мен коллагеннің молдығынан шеміршек аса мықты болады. Протеогликандардың бір-біріне тіркеліп іріленген гидрофильдік құрылымдары коллаген торымен оралып, бекітілген. Мұндай құрылым шеміршектің эластикалық қасиетін қамтамасыз етеді. Остерарзрозда түрлі себептерден шеміршек уақытынан бұрын тозып, тез "қартаяды". Шеміршеіктің метаболизмі бұзылып, хондроциттер жойылады, протеогликандары азаяды және деподимеризацияланып, суын жоғалтады. Шеміршек құрғай бастайды.. Сонымен қатар хондроциттердің фенотипі өзгереді, мәселен, сапасы төмен коллагенді, протеогликандарда түзетін ховдроциттер пайда болады. Дерттің ертелеу сатысында шеміршек жұмсарып, беті бүртіктеніп, жылтырлығынан айырылады. Бара-бара шеміршек тоза келе жұқарады талшықтары ыдырайды, шеміршектер тілініп жарылады, осыдан бетінде көптеген саңылаулар пайда болады. Салмақ түсуден мұндай шеміршек бөлшектеніп жойылады, осыдан сүйектің беті жалаңаштанады. Ыдыраған хондроциттерден бөлінетін ферменттер де шеміршектің құруына өз "үлесін" қосады. Шеміршектің жұқаруынан және жойылуынан буынның жігі тарылады, жалаңаштанған сүйектердің бастары бір-біріне тақалып, үйкеле келе беттері тығыздалады. Сүйек бастарын сақтауға бағытталған қорғаныстық реакдиялардан субхондралық остеосклероз қалыптасады және салмақ батуын азайту үшін сүйектердің беттері жалпақтанады. шеттері үшкірленіп, жан-жағына өседі. Сүйек шеттерінің өскіншектері остеофиттер аталады. Остеофиттер буын бетінің кенейіп ұлғаюына мумкіндік береді, бірақ қырының өткірлігінен буыннын қабын және маңындағы тіндерді жарақаттайды, осыдан кей жағдайларда екіншілік синовиит дамиды. Шеттік остеосклероз жалаңаштанған сүйек бастарыңын әрі қарай бұзылуына жол бермейді. Шеттік остеосклероз, рентгенограммада айқын көрінетін, сүйек басын жағалайтын сызықша тәрізді көрініс береді. Остеофиттердің жанынан түсірген рентгенограммалық көрінісі құс мұрнына немесе тікенге ұқсайды. Аталған өзгерістермен бірге остеопороз дамиды. осыдан сүйектің бастарында кисталар түзіледі. Жүре келе буын іші байламдары атрофияланады, буын қабы қалыңдап тығыздалады, буындар деформацияланады, үйлесімділіктің жойылуынан, кейде сүйектің басы ұясынан таяды. Остеоартроздың дамуында келесі патогенездік сатыларды айырады: 1) гидрофильдік қасиетінін төмендеуінен шеміршектің құрғауы және жұқаруы; 2) шеміршектің жарылып, белшектенуі; 3) шеміршектің толық бұзылып, жойылуы, буын жігінін тарылуы; 4) сүйек эпифиздер бетінің жалаңаштануы; 5) компенсациялық реакция түрінде шеттік остеосклероз бен остеофитоздың дамуы; 6) буындардың деформациясы, сүйек бастарының ұясынан таюы, функциясының бұзылысы. Жіктемесі . І. Патогенездік түрлері Біріншілік (идиопатиялық) Екіншілік II. Клиникалық түрлері 1. Моноартроз. 2. Олигоартроз. Полиостеоартроз (түйінді және түйінсіз). Омыртқа жотасы остеохондрозымен немесе спондилоартрозымен қабаттасқан түрі. III. Басым зақымданған буындар 1. Фалангааралық буындар (Геберден, Бушар түйіндері). Ұршық буыны (коксартроз). Тізе буыны (гонартроз). Өзге буындар, IV. Барысы Аз симптомды. Баяу өрістейтін. Тез өрістейтін. V. Келлгрен бойынша рентгендік сатылары (I, II, Ш, IV) VI. Реактивті синовииттің болу-болмауына қарай Реактивті синовиитсіз. Реактивті синовиитпен. VII. Науқастың функциялық жағдайы Еңбекке жарамдылық уақытша шектелген (ФШ1). Екбекке жарамсыз (жарамдылығы жойылған, ФШ2). Басқа адамның күтуіне мұктаждығы (ФШ3). Клиникалық көрінісі. Остеартрозбен адамдардың 10%, өсіресе жасы 40-60 шамасындағы әйелдер сырқаттанады. Бұл ауру жасы 60-тан асқан адамдардың барлығында болады деп айтса, артық емес. Клиннкалық көрінісі зақымданған буынның түріне тәуелді. Күш тусетін буындар басым зақымданады. Ең жиі қол саусақтарының фалангааралық буындары, бас бақайдың табан-фалангалық буыны, тізе, ұршық, мойын, беломыртқа буындары зақымданады. Кейбір науқастарда бұл кесел полиостеоартроз (көптеген буындарды зақымдау) түрінде дамиды. Аурудың басты белгісі — буындардың механикалық типті ауыруы, яғни салмақ түскеңде, мысалы жургенде, баспалдақпен көтеріліп түскенде. Ревматоидтық артриттен айрықша, буындардың ауыруы күн ұзақ жүріп-тұрудан, әртүрлі қимылдардан кешке қарай күшейе туседі, ал тунде, тыныш жағдайда басылады. Тағы бір ерекшелік — старттық ауырсыну, яғни буындардың алғаш қадамдар жасағанда қатты ауыруы. Науқас алғашқы 15-20 қадамды аяғын жай басып ақсаңдап шаққа жүреді, ал ауыру басылған соң жүрісі түзеліп, тезделеді. Бірақ 1,5-2 сағат жургеннен, болмаса біраз тұрып немесе отырып жұмыс жасағаннан кейін буындары ұйып, қайтадан ауыра бастайды. Бұл тіннінтыныстің сұранысының күшеюі мен микроциркуляцияның жеткізу мүмкіндігінің сәйкес келмеуінен болады. Бастапқы сатыда буындардардың ауыру себебі - буын тінінің гипоксиясы және онда сүт қышқылының жиналуы, ал кейін — арабекулалардың сынуынан, сүйектегі веналық іркілістен, сүйек қуысы қысымының биіктеуінен ауырады. Байламдардың зақымдануынан немесе бұлшықеттің түйілуінен, буындар баспалдақпен түскен кезде қаттылау ауырады. Кейде буын кілт етіп, шыдатпай ауырып, қозғауға келмей қалады. Мұндай "блоктық" аталатын ауыру буын саңылауында шеміршектің немесе остеофит қиқымының қыстырылуынан болады. Қозғалуға шамасы келмей қалған науқас, буының біраз уақыт сәл-сәл қимылдатады, осыдан қыстырылған қиқым шығып кетсе — ауырсыну бірден тиылады. Сонымен қатар буындар салқын тисе, ауа райы нашарласа және салмақ түссе сыздап, кейде кеміріп ауырады. Жергілікті қан айналымының бұзылысынан және гипоксиядан, ұзақ бір қалыпта болғаңда, буындар шамалы уақыт сіресуі мүмкін. Бірақ сіресу 30 минуттан артыққа созылмайды. Сүйек бетінің бұдырлануынан қозғалтқанда буындар сыртылдайды (буындардың крепитациясы). Т  ексергенде - буындардың крепитациясы, ауырсынуы, ісінуі және қимыл көлемінің шектелуі байқалады. Буынның ісінуі ішіндегі сұйықтықтың көбеюінен болады, ол 2-3 күн тыныққаннан кейін немесе қабынуға қарсы емнен тез қайтады. Кеселдің кештеу сатысында буын маңы тінінде фиброздық процестер дамиды, шел қабаты қалындайды (әсіресе әйелдерде), бұлшықеті атрофияланады, осыдан буынның пішіні біршама бұзылады.
Бірақ, буынның пішіні қаншама бұзылғанымен, анкилоз бола қоймайды. Остеоартроздың рентгендік көрінісіне мына белгілер тән: шеміршектің бұзылуынан буын жігінін тарылуы; эпифиздердің жиекшелік остеосклерозы (субхондралық остеосклероз); эпифиздер шетін жағалаған остеофиттер; сүйектердің басында (буын маңында) кисталардың түзілуі: сұйектердін ұясынан таюы; 6) Остеопороз. Остеартроздың аз симптомдық түрі көбіне жас шақта кездеседі. Күш түскеннен кейін буындар ауырады, сыртылдауы байқалады, кейде Геберден түйіндері пайда болады. Буындардың функциясы бұзылмайды. Рентгендік өзгерістер І-ІІІ сатыдан аспайды және болатын өзгерістер бір немесе бірнеше буындарда ғана байқалады. Баяу өрістейтін барысы барлық жаста бола береді. Буындардың өзгерісі, аурудың басталуынан 5 жылдан кейін, біртіндеп қалыптасады. Бұл остеартроздың ең жиі түрі. Остеоартроздың ауырлау келетін тез өрістейтін барысы жас шақта кездеседі. Буын өзгерістері, аурудың басталуынан 5 жылдың ішінде тез дамиды. Көптеген буындар бір уақытта зақымданады, Геберден, Бушар түйіндері пайда болады, буындар деформацияланады. Сонымен бірге периартрит, синовиит, бұлшықет атрофиясы, неврологиялық бұзылыстар ерте қосылады. Остеартроздың кейбір зақымдау түрлері. Саусақ буындарының зақымдануы — көбіне климакс шағындағы әйелдерде байқалады. Басым зақымданатын саусактың дистальді және ортаңғы фалангааралық буындары. Остеофиттер буынның сыртында түйін тәрізді көрінеді. Дистальді буындардың түйіндері — Геберден, ал ортанғы фалангааралық буындардікі - Бушар түйіндері аталады. Түйіндер шығар алдында буындар біраз уақыт ашып, шаншып, ұйып ауырады. Бірақ түйіндер шыққан соң, бұл белгілер басылады. Саусақтарда түйіндердің бар - жоғына қарай остеартроздың туйінді және түйінсіз тұрлерін айырады. Түйінді остеоартроз тұқым қуалауға бейім, әсіресе әйел жағының бірнеше ұрпағында (әжесінен немересіне дейін) таралады. Түйіндер остеоартроздың нашар белгісіне жатада. Қол ұшымен әсіресе суық суда, көп қызмет жасағанда буындар ісініп қызарады. Аурудың кештеу сатысында саусақтың ұштары қисаяды, кейде остеофиттер тек түйін сияқты болып қоймай, буынды жағалай өсіп, сақина тәрізденеді. Үй шаруасымен немесе кейбір кәсіптермен айналысатын адамдарда бас бармақтын білезік-алақан буыны жиі зақымданады. Мұндай науқас бармағын алақанына қарай бүгіп жүруте мәжбүр болады. Гоноартроз — әйелдерде жиілеу кездеседі (1-сурет). Тізелер баспалдақпен түскенде немесе көтерілгенде көбірек ауырады. Әдетте екіншілік синовиитпен жүреді. Ақырында аяқтың вирустық "X", сиректеу -вальгустық "О" тәрізді деформациясы қалыптасады. Рентгенограммада үлкен жіліншектің айдаршықтың өсіндісі биіктеп, сүйірленуі, буын саңылауының тарылуы, көптеген остеофиттердің болуы анықталады. Синовий қабының биопсиясы, жамылғы жасушалардың бірқатар орналасуы, бүрлердің атрофиясы, тамырлардың азаюы, май басқан аймақтар. Синовий сүйықтығын зерттеу: сүйықтық мөлдір немесе сәл бұлыңғыр, тұтқыр, муцин іртігі тығыз, жасушалар көп емес 1мм3 3000-5000 шамасында, нейтрофилдердің саны барлық жасушалардың 50% -ке кем, шеміршектің қиқымдары табылуы мүмкін. Диагноз және дифференциалдық диагноз. Жасы 40-тан асқаң адамдардың қабынудың лабораториялық белгілері жоқ бола тұра, буындары зақымданғанда — остеоартроздан күдіктену қажет. Оның болуын Геберден, Бушар түйіндері, бірінші білезік-алақан және бас бақайдың табан-фалангалық буындарынын зақымдануы дәлелдейді. Диагнозды қойғанда науқастың -жасын, остеоартроздың дамуына септігін тигізетін факторларды еске алу қажет. Ұпайлар саны 8 немесе одан артық болса остеоартроз диагаозы "күдіксіз", 4-7 ұпай - "болуы мүмкін" саналады. Бірақ бұт жағдайлардың екеуінде де алғашқы үш белгілердін біреуі міндетгі түрде болуы тиіс. Егер ұпайлардың саны 3 немесе одан аз болса - остеоартроз диагаозы жоққа шығарылады. Дифференциалдық диагностиканы ревматоидтық артритпен, подаграмен, туберкулездік спондилитпен, Бехтерев ауруымен және омыртқа бағанасының ісігімен жүргізу қажет.
Емі. Емнің негізгі мақсаты - ауырсынуды басу, шеміршектің бұзылысына жол бермеу және зақымданған буынға күш түсүін жеңілдету. Ем бағдарламасы Шеміршекте дегенерациялық процестің өрістеуіне жол бермеу "базистік ем". Буындардың ауыруын және синовиитті басу. Буындардың функциясын жақсарту. Базистік емнің шаралары 1. Зақымданған буындарға күш түсуді азайту. Зақымданған буынға күш түсуін азайтса, дегенерация процесі баяуланады. Ұзақ жүруге, тұруға (жүргеннен гөрі тұрған қиыңдау), жүк көтеруте, баспалдақпен жиі көтеріліп, түсуге тыйым салынады (мүмкіндік- болса лифтті қолдану қажет). Жүріс арасында 5-10 минут тынығу және таяққа немесе балдаққа сүйеніп жүру қажет. Егер қызмет көп жүруге, аяқта тұруға байланысты болса, онда жұмыс орнын ауыстырған жөн. Буынға түсетін салмақты азайтудың келесі бір жолы — дене массасын қалыпқа келтіру. Остеартрозбен сырқаттанған науқастардың көбінде дене массасы қалытыдан артық. Дене массасын жеңілдету шеміршекке түсетін салмақты азайып, деструкция процесінін меңдеуін тоқтатады. Арықтау үшін гипокалориялық диета (N8), жалпы массаж, ашығу күндерін қолданады. 2. Шеміршек метаболизмін және сүйек тінінің микроциркуляциясын арттыру. Хондропротекторларды қолдану. Хондропротекторлар шеміршектің биологиялық белсенді заттары болғандықтан, оның метаболизмін күшейтеді және деструкциясын тоқтатады. Румалон — жас малдың шеміршегі мен сүйек миынан алынатын экстракт. Құрамыңда шеміршек құрылымының библогиялық активті заттары — пептидтер, протеогликандар, аминоқышқылдар, нуклеотидтер, хондроциттер және сүйек миының жасушалары бар. Бұл зақымданған шеміршекте хондроциттердің белсенділігін арттырып, гликоаминогликандар, гиалурон қышқылының синтезін күшейтеді, синовий сұйықтығының сапасын арттырып, буын бетінің майлануын жақсартады. Румалон 1 мл күн ара бұлшықетке салынады. Ем курсы - 25 инъекция. Оны жылына екі рет қайталайды. Румалонды І-ІІ клиникалық-рентгеңдік сатыларда қолданады, ал III сатыда қолдануға жатпайды. Артрон (хондроитинсульфат) — әсері румалонға ұқсас, 1 мл бұлшықетке күн ара салынады. Ем курсы — 25 инъекция, жылына 2 рет қайталайды. Емдік әсері румалоннан кем емес. Артепарон — сульфатталған мукополисахаридтер комплексі (протеогликандар, гликозаминогликандардың). Дәрінін 1 мл 50 мг мукополисахарид бар. Тегі шеміршекке жақын болғандықтан шеміршектін арасына тез өтіп, протеолиздік ферменттерді тежейді, дегенерация процесін бөгейді. Дәрі түрлі әдіспен қолданылады — бұлшықетке, буын ішіне салынады және ішуге де беріледі. Бұлшықетке 1 мл аптасына 2 реттен 8 апта салып, кейін айына 2 реттен 4 ай еңгізеді. Ем курсы — 25-30 инъекция. Буын ішіне алғашқы 2-4 аптада 1 мл, арасына 3 күннен үзіліс жасап енгізеді. Кейінгі инъекциялардын арасындағы үзілісті ұзартады 1, 2, 4, 6, 8, 12 аптаға дейін жеткізіп. Ем курсы — 15 инъекция. Осылайша ем курсын жылына 1-2 рет қайталайды. Буын ішіне салғанда ауырсыну 3-4-күннен басыла бастайды, науқастың жағдайы біртіндеп дұрысталады. Науқас 4-6 ай жақсы күйде жүреді. Артепаронды ішуге 1 таблеткадан күніне 3 реттен 6-8 апта береді. Дәрінін жағамы жақсы бірақ кейде шаштың түсуі, аллергиялық реакциялар байқалады. Мукартрин - мукополисахаридтің күкірт қышқылды эфирі, әсері артепзронмен бірдей. Алғашқы 10 инъекциясы 2 мл күн ара бұлшықетке салынады, кейін 4 апта — аптасына 2 реттен, ал ең соңында 4 апта - аптасына 1 реттен салынады. Ем курсы — 25-30 инъекция. Ем курсын жылына 2 рет (арасына 6 ай салып) жүргізеді. Бұл дәрі III сатыда қолдану қажетсіз. Структум (хондроитин сульфат) — жоғары молекулалы мукополисахарид, шеміршектің дегенарациясын тежейді, синтезін арттырады, басым синовиялық сұықтықта жиналып оңдағы гиалурон кышқылының концентрациясын көбейтеді. Бір капсуласында 250 немесе 500 мг. Күніне 500 мг 2 рет беріледі. Ем курсы 3-6 ай, қажетті болса ем курсын қайталайды. "Артрозамин-Био"- бір таблеткасында 500 мг глюкозамин сульфаты, 500 мг хондроитин сульфаты, 100 мг метилсульфанилметан, 60 мг аскорбин, қышықылы бар құрама дәрмек. Глюкозамин сульфат шеміршектің, сіңірлердің, тырнақтардың, жалғамалардың, жүрек қақпақтарынын, т.б. кұрамындағы олардың эластикалық қасиетің қамтамасыз ететін зат. Оның тапшылығы остеоартроздың дамуына септігін тигізеді. Глюкозамин сульфат зақымданған шеміршектің жөнделуіне көмектеседі, ауыруды басады. Метилсульфанилметан биологиялық белсенді күкірттің көзі. Күкірт шеміршектің өсіп өнуіне, коллагеннің биосинтезіне қажетті зат. "Артрозамин-Био" 1 таблеткадан күніне 1-2 рет беріледі. "Кондро" — бір капсуласында 250 мг глюкозамин сульфаты және 200 мг хондроитин сульфаты бар дәрмек, 2 капсуладан күніне 2-3 рет беріледі. Буың ішіне протеолиздік ферменттер ингибиторларын енгізу. Фермент ингибиторлары трипсинді, химотрипсинді, катепсиндерді, лизосомалық протеолиздік ферменттерді байланыстырады, протеолиз процесін тоқтатады, шеміршектің ыдырауына және одан протеогликандардің бөлінуін тежейді. Буын өте қатты ауырғанда, синовиит айқын болғанда (әсіресе тізе буынының) трасилолды немесе гордоксты 25 000 Б буынға енгізеді. Ем курсы — 2-5 инъекция 3-4 күн аралықпен. Дәріні буын ішіне бір өзін енгізгеннен 3-4 сағат кейін ауырсыну мен ісіну күшеюі мумкін. Сондықтан оған 0,002-0,005 г гидрокортизон қосады және инъекциядан 1 сағат бұрын 1-2 мл димедрол бұлшықетке еңгізеді. Ем курсын жылына 2 рет қайталайды. Жасанды синовий сүйықтығын еңгізу. Остеартрозда синовиялық сұйықтық азаяды, оның реологиялық, протекторлық және амортизациялық қасиеті төмендейді осыдан шеміршектің тозуы тезделеді. Жасанды синовий сұйықтығы буын беттерінің үйкелісін, қажалуын азайтып, шеміршектің сакталуына септігін тигізеді. Майлау сұйықтығын остеоартроздың сатысына қарамастан, синовиит болған жағдайлардың барлығында қолдануға болады. Поливинилпирролидин (ПВП)— ірі буындарға 15% ерітіндісінің 5 мл гидрокортизон ацетатының 1 мл қосып еңгізеді. Ем курсы - 4-6 инъекция. Гидрокортизонды қолдану мақсаты — дәрі салғаннан кейін ауырсыну мен экссудациянын уақытша күшеюін алдын алу. Ұсақ буындарға салынатын ПВП-ның дозасы.бұдан 1,5 есе аз болуы тиіс. Ем курсын жылына 2 рет қайталайну. Емдік әсері 6 айға дейін созылады. ПВП-ны басқа бір дәрімен, мысалы ПВП-гиалуронатпен (ПВП-ның 15% ерітіндісі + гиалурон қышқылы) қосып еңгізуге де болады. ПВП- ның 15% ерітіндісінің орнына гемодезді (ПВП-ның 6% ерітіндісін) қолданады. Шеміршектің метаболизмін жақсарту. Шеміршектің метаболизмін күшейтетін дәрмектердің бір өзі шамалы әсер етеді. Бұлар комплекстік емнін құрамында қолданылуы тиіс. Рибоксин (инозин) - белок синтезін және Кребс циклының кейбір ферменттерінің белсенділігін арттырады, пурин туындысы және АТФ-тың тегі болып табылады. Таблетка түрінде 0,4 г күніне 3 реттен 1 ай ішкізеді, вена ішіне 2% ерітіндісінің 10 мл натрий хлориді физиологиялық ерітіндісінің 10 мл қосып еңгізеді -немесе 5% глюкоза ерітіңдісінің 200-250 мл қосып тамшылатады. Жағымды болса, дозаны 20 мл-ге дейін көбейтеді. Ем курсы - 10-15 кун. Натрий аденозин үш фосфаты (натрий АТФ-ы, атрифос, фосфоблон) - бұлшықеттің функциясын күшейтеді, 1% ерітіндісін I Мл 20-25 күн, күн сайын бұлшықетке салады және оны буын ішіне де еңгізуге болады. Фосфаден (аденозин-5 монофосфатшық қышқыл) — АТФ-тың фрагменті, түрлі коферменттердін құрамыңда болады, тотығу-тотықсыздану процестеріне қатысады, антиагреганттық әсер етеді. Тіндердің метаболизмдік, микроциркуляциялық процестерін күшейтеді. Фосфаденді 0,05 г күніне 3 реттен 3-4 апта ішкізеді немесе 2% ерітіндісінің 2-4 мл күніне 2-3 реттен (2-4 апта) бұлшыкетке еңгізеді. Дәрмектің жағымы жақсы, кейде жүрек айнытуы, бас айналуы, тахикардия аллергиялық реакциялар байқалады. Пиридоксальфосфат — В6 витаминінің коферменті, 0,02-0,04 г күніне 3 реттен 3-4 апта беріледі немесе 0,01 г күніне 3 рет бұлшықетке салады. Калий оротаты орот қышқылының калийлік тұзы. Орот қышқылы пиримидиндік нуклеотидтердін тегі болғандықтан анаболиктік әсер етеді, 0,5 г күніне 3 реттен 3-4 апта, тамақтан 1 сағат бұрын ішкізеді. Анаболиктік стероидтық дәрмектер — протеиндер синтезін күшейтеді. Оны аса семіз емес науқастарға ғана қолданады. Ретаболилді 1 мл 2 аптада бір рет бұлшықетке еңгізеді немесе метиландростенолонды (неробол) 0,005 г күніне 2-3 реттен 1 ай ішкізеді. Шеміршек асты сүйек тінінде және синовий қабығында микроциркуляцияны жақсарту. Курантил (дипиридамол) — 0,05 г күніне 3 реттен 1-2 ай ішкізеді. Трентал (агапурин) - 0,1 г күніне 3 реттен 1 ай беріледі. Теоникол (ксантинол никотинаты) — теофилин және никоцин қышқылының касиеттерін ие дәрмек, спазмолитиктік, антиагриганттық әсер етеді және микроциркуляцияны жақсартады. Оны 1-2 таблеткадан (0,15-0,3 г) күніме 2-3 реттен 2 ай тамақтан кейін ішкізеді. Антиоксиданттық ем. Антиоксиданттар липидтердің аса тотығуын бөгеп, шеміршекті бұзатын бос радикалдардың бөлінуіне жол бермейді. Е витамин (токоферол ацетаты)— капсула түрінде (50% ерітіндісі 0,2 мл). Күніне 1-2 капсуладан 1 ай беріледі немесе 10% ерітіндісін 1-2 мл бұлшықетке 20 күн салады. Орготеин (супероксиддисмутаза) - антиоксиданттық қорғаныс жүйесінің басты ферменті. Қабынуды тез басады, сондықтан синовит болғанда тиімді әсер етеді. Оны 0,004 г аптасына бір рет буынға салады. Әсері 3 айға созылады. Физиотерапия. Базистік емнің бір саласы — физиотерапия. Шеміршектің, сүйектің метаболизмің күшейтіп, деструкциясын бөгейді. Буындар ауырсынып, ішіңде сұйықтық жиналса тадрокортизон мен фонофорез, эритемалық дозадағы ултракулгін сәулесі новокаин және аналгинмен электрофорез, динамикалық ток қолданылады. Реактивті синовиит болмағанда жергілікті қыздыру шаралары тиімді: озокерит4, парафин, балшық аппликациялары және ДМСО аппликацияары, локальді баротерапий, локальді баротерапия. Буындардың ауырсынуын басу және реактивтік синовиитті емдеу. Ауырсыну мен қабынуды жою үшін аз уақыт (5-7 күн) ауырғандық басылғанға дейін стероидтық емес қабынуға қарсы дәрмектерді қолданады (индометацин, флугалин, сургам, вольтарен, пироксикам т.б). Бұларды ұзақ қолданса, шеміршектің дегенерациясын күшейтеді, деген пікірлер бар. Бірақ пироксикам мен волтарен айтарлықтай дистрофиялық әсер етпейді. Остеоартрозды емінде стероидтық емес қабынуға қарсы дәрмектерден шеміршекке зиян келітірмейтін түрлері тиімді - нимесулид (найз) 100-200 мг тәулігіне. Синовииттің емінде буын ішіне протеолиз ингибиторларын, ПВП-ны, гидрокортизонды еңгізеді және жоғарыда айтылған физитерапиялық шараларды қолданады. Ауырсынуды басатын майлар мен аппликациялар. Ауырсыну мен қабынуды басу үшін индометацин, бутадион майын, гель түріндегі диклофенак немесе вольтаренді, никофлексті (капсацин + этилникотинат+ этиленгликолсалицалат + лаванда майы), финалгонды қолданады. Майды буыннын бетіне ысқылап жағады. Май немесе гельден компресс жасайды. Бұларды димексидпен қосып қолданса, емдік әсері жоғарылайды (қолдану әдісі ревматоидтық артриттің емінде берілген). Мысалы мынадай құрамы күрделі аппликацияларды жасайды: гидрикортизон ацетатының суспензиясы 2,5% — 5 мл; супрастиннің 2% ерітіндісі - 2 мл (немесе 1% тримекаин ерітіндісінің 3 мл); калий йодының 3% ерітіндісінің 50 мл; димексидтің 50% ерітіндісінің - 50мл компресс түрінде жатар алдында. Өт және қызыл бұрыш қосылған камфорлық аппликация: медициналық өттің 250 мл, камфорлық спирттің 160 г және ұсақталған ащы қызыл бұрыштың 2-3 данасын қосып, қоңыр шыныда 7 күн ұстайды. Эльметацин — индометацин қосылған аэрозоль 50 және 100 мл. Оның 1 мл-де 8 мг ендометацині бар, Аэрозольді ауыратын буыннын барлық бетіне тигізіп, күніне 3-5 рет шашыратады.Буынның функциясын жақсарту. Бұл мақсатта емдік дене жаттығуларын - массаж; ортопедиялық санаторлық-курорттық емді қолданады. Емдік дене жаттығулары зақымданған буындарға күш түсірмеуі тиіс. Суда жүзу, велосипед айдаған тиімді. Коксартрозда аяқ иілген күнде "қатып" қалмау үшін науқас төсекте етбетінен жатқаны дұрыс. Артроздың өршуінде буындарды эластиктік бинтпен орап бекітеді. Бас бақай буындары зақымданса - ортопедиялық аяқ киім, арнайы супинаторды қолданады. Буындарға күш түсірмеу үшін өршу кезінде таяққа немесе балдакқа сүйеніп жүру қажет. Омыртқа жотасынын остеоартрозында төсек тегіс және қатты болғаны жөн. Мойынға күш салмау үшін бас ұзақ еңкейткең не шалқайтқан қалпында болмауы керек. жүктеу/скачать 3,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|