А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті Оразбаева Айтбибі Сұлтанқызы Тақырыбы: Көркем шығарманы талдау
Көркем шығарманы талдау
Көркем шығарманы талдау
Мақсаты:
Мақсаты:
1. Көркем туындыдағы идеяға көз жүгірту
2. Көркем шығарманы талдау
3. Әдеби туындылардың негізгі тәсілдері, бағыттары
Қарастырылатын мәселелер:
Қарастырылатын мәселелер:
1 Әдебиет сабақтарында көрекм туындымен жұмыс кезеңдері.
2 Талдау және оның түрлері.
3 Шолу тақырыптарды оқыту
4 Әдеби шығарманы талдау.
Көркем туындыдағы жазушы ойы, идеясына көз жүгірту. Тарихи, әлеуметтік жағдайлар, болған оқиғалардың қоғамдық, саяси сипаттары туралы түсінік беру. Әдеби талдау үшін, ең алдымен, сол көркем туындыда жазылған, баяндалған оқиғалардың тарихи негізіне ерекше назар аудару керек. Сондай-ақ суреткер осы шығармасын не себепті, қандай жағдайларға байланысты жазған, оны жазуға не итермлеген, сол туралы балаға мол мағұлмат беруді мақсат ету керек.
Көркем туындыдағы жазушы ойы, идеясына көз жүгірту. Тарихи, әлеуметтік жағдайлар, болған оқиғалардың қоғамдық, саяси сипаттары туралы түсінік беру. Әдеби талдау үшін, ең алдымен, сол көркем туындыда жазылған, баяндалған оқиғалардың тарихи негізіне ерекше назар аудару керек. Сондай-ақ суреткер осы шығармасын не себепті, қандай жағдайларға байланысты жазған, оны жазуға не итермлеген, сол туралы балаға мол мағұлмат беруді мақсат ету керек.
Көркем туындының оның негізінде жатқан тарихи шыныдықтармен саластыра қарастыру, кейіпкер портотипі туралы мәліметтерден хабардар ету автор ойы, шығарма идеясын ашудың негізгі жолдары, тәсілдері болып табылады.
Талданған шығармының әр түрлі нұсқасы туралы сөз қозғау да сол туында негізінде жатқан проблеманы ашудығы бір тәсіл болып келеді. Мұнда жазушы қолжазбаларының барлығы емес, ең басты-басты деген мәселелерге орай салыстыру жұмыстарын жүргізген жөн.
Суреткердің бір шығармасын басқа шығармалармен салыстыруда да тиімді тәсілдердің бірі.
Бірнеше ақын-жазушы шығармаларын салыстыру да әдеби талдаудың тиімді тәсілі.
Көрекм туындыны терең түсіну талдауда әнгімелесудің де маңызы ерекше. Әңгімелесу әдісі әсіресе, V-VІІ сыныптарда жиі қолданады. Оның тәжірибеде қолданылып жүрген мынандай түрлері бар:
.
.
Көркем мәтінді оқып-үйрену және талдау жұмыстары
Мұғалім мақсаты – талдау кезінде шығарма негізінде жатқан проблема, оның басты ойы, тілі сияқты сол көркем туындыны құрып тұрған көркем компоненттер туралы сөз қозғау болып табылады Көркем туынды оқу сияқты, оны талдау да әдебиетті оқытудың маңызды, күрделі жұмыстарының бірі. Көрекм туындыны талдау, әрине, мұғалім басшылығымен жүргізіледі, ең басты қызмет те мұғалімдікі. Дегенмен, талдау оқушылардан да көп нәрселерді талдау дағдыларын, іскерлігі, машықтарын талап етеді.
Көркем мәтінді талдау жолдары
Көркем мәтінді талдау арқылы мұғалім баланың көркем сөзді түсіне білуіне, оған деген ынтасынада әсер етеді.
Талдаудың келесі бір түрі- шолу бағытындағы талдаулар. Бұл таоһлдаудың өзігдік ерекшілігі сол, мұғалім көркем туындыны жалпылама шолу бағытында қарастырады. Проблемалық сұрақтарға немесе белгілі бір эпизоттарға арнайы тоқталмайды. Көркем шығарма сюжет копазициясы тілі көтерген тақырыбы тұтастай қамтылады. Оқушылар көркем мәтінімен емін-еркін хұмыс істей алады.
Талдаудың тағы бір түрлері- белгілі бір мақсат, бағытты алдына қойып, соны айқындай ұшін жүргізілетін сұрыптап талдаулар. Бұл талдау көбіне проблемалық сұрақтар, проблеманы шешу айналасында ұйымдастырылады. Мұғалім шығарма негізіндегі не басты проблемаларды сұрыптай отырып, талдауды сонс шешуге бағыттайды.
Әдеби шығармаларды, көрекем мәтінді оқыту, талдау жолдары. Көркем мәтінді оқу жұмыстарын ұйымдастыру.
Мектепте әдебиеттің оқытудың күре тамыры көркем мәтінді оқу мен талдау жұмасытары болып табылады. Көрекем мәтінді оқытуды, оны талдауға баулу әдебиет мұғалімінің де ең негізгі қызметі, мақсаты. Оқыту мен талдау – бір ананың егіз баласындай жанды бір организімдей туыстас, әрі бірліктегі мәселе. Көркем мәтінді талдау оны оқусыз жүзеге аспайды. Оқу әрі оқушының өз еңбегіне оны қабылдай білу түсіне біуіне, яғни әр баланың қабілеті, дарыны, ой-өрісіне байланысты жүреді.
«Күз» өлеңін өз бетімен оқу үшін, мынандай көмек-нұсқау үлестірмесін ұсынуға болады:
Автор ізімен талдау, оның негізгі мақсаттары
Бұл талдауда мұғалім көркем шығарма сюжет, эпизодтары, автордың негізгі ойы, мазмұн мен форма жүйесін сақтай отырып, талдауға ерекше назар аударады. Бірақ еске алатын бір мәселе, талдаудың бұл түрін түсіндірме оқуға айналдырып жіберуге болмайды. Мұғалім оқушыларын кейіпкер іс-әрекеті арқылы мінездеме жасауға, оқиғалар арқылы шығарманың негізгі проблемаларын аңдатуға алып келу керек.
Көркем туындыны образдар жүйесіне
қарай талдау жолдары
Образдар жүйесіне талдау талдаудың мектеп тәжірибесінде дәстүрге айналған өте көп тараған түрі болып табылады.
Әдеби шығарманы талдау
Әдебиеттік шығарманы талдау жұмысы үнемі шығарма оқылып, мазмұны ұғылғаннан кейін жүргізіледі.
Талдаудан көзделетін негізгі мақсат – шығарманың идеялық-тақырыптық мазмұнын ашу, көркемдік өзгешеліктерін түсіне білу болып табылады.
Шығарманы талдаудағы басты принцип оның мазмұны мен формасын өз ара бірлікте талдау десек, бұл мәселелер шығарманың көркемдік элементтерін (компоненттерін) , әсіресе образдар жүйесін талдап түсінуді талап етеді.
Шығарманың идеялық бағыты мен образдарын талдау.
Кіріспе жұмыстарда әдебиеттік шығарманы оқып түсінуге керекті дайындық жасалғаннан кейін , көркем сөз тексін талдауға байланысты істелетін жұмыс кезеңі басталады.
Шығарманы жанрлық ерекшелігіне байланысты оқып үйрену.
Әдебиет ғылымында көптен бері қалыптасып келе жатқан дәстүр бойынша көркем шығармалар өз ара үш салаға бөлінетіні
эпос
лирика
драма
Эпос
Лирика
Драма
Өте қысқа, тұжырымды түрде жеке адамдардың көңіл күйінің әр алуан қалыптағы бейнесі беріледі
Адамдардың өмірі туралы әңгімеленеді, ол- жазушының алға қойған мақсатына қарай бірде тар, бірде кең көлемді шеңберде көрсетіледі
Кейіпкерлер тек өздерінің іс-әрекеттері , сөздері арқылы ғана көрінеді
