- Оқушылардың бойында зиянды әдеттерге, атап
- айтқанда, темекі тартуға деген жиіркенішті ұғым қалыптастыру. Темекінің зиянын ғылыми дәлелденген деректер бойынша нақты фактілермен көз жеткізу,
- зиянды әдеттерден аулақ болуға тәрбиелеу
- Салауатты өмiр салтын ынталандыру әрқайсымыздың дене тәрбиесiмен
- айналысуымызға‚ дұрыс
- тамақтануымызға‚ есiрткiлердi‚ темекi мен алкоголдi тұтынуды қойып‚ тазалық пен санитария шараларын сақтауымызға бағытталған
- Қазақстан
- Республикасының
- Президенті
- Н.Ә.Назарбаев
- Темекі туралы жалпы мағлұмат
- Темекі - заңды түрде қолдануға болатын есірткі түрі. Темекі жапырағында танин, желім,шайыр, крахмал және алколоидер бар өсімдік. Темекі жапырағында танин, желім,шайыр,крахмал және алколоидер бар өсімдік. Темекі түтінінің құрамында 12 000 жуық заттар мен химиялық қосылыстар бар.
- Оның 196 — улы және 14 наркотик тәріздес.
- 1492 жылы 12 қазанда Христофор Колумб белгісіз аралдың (қазір Америка) жағалауына келіп тоқтағанда арал тұрғындары қонақтарға күнге кептірілген бүктеулі жапырақ ұсынады.Олар оны «петум» деп атаса керек. Колумбтың екінші саяхатынан соң табак дәні бірінші Испанияға, содан бүкіл жер бетіне тарап кеткен. Табактың кең таралуы – оның тәуелділік тудыру қасиетінде.
- Темекі туралы жалпы мағлұмат
- Темекі тарту әдеті жайлы ең алғашқы кітапты Эрпандесу де Овьеда жазды. Ол Америка тұрғындарының адамгершілігі мен әдет ғұрыптары деп аталады. Онда қысқаша былай делінген. "Расанолла" аралында тұратын халықтың тым зиянды әдет-ғұрыптары, олардың қасиеті жағынан меңдіуанаға ұқсас шөпті жандырғанда шыққан түтінді танаулары арқылы ішінетартып мас болады.
- Онысы "табако" деп аталады.
-
- а) топқа еліктеу, яғни, темекі тартпайтын жас қыз немесе
- бала топқа қосылу үшін солардың ыңғайына көніп, жаман
- әдетін бойына сіңіргісі келеді;
- б) жеке ұнатқан адамына еліктеу, бұл жерде темекі
- тартпайтын жас қыз немесе бала ұнатқан адамының
- жаман қасиеттерін бағаламауынан темекі тартуды өзі де
- бастауы мүмкін;
- в) ересек болуға тырысу;
- г) өмірдегінін бәрін байқап көруге тырысу;
- д) ата-аналардың дұрыс тәрбие бермеуі мектеп жасындағы
- жасөспірімдердің көпшілігі темекінің зиянын
- білмегендігінен тартады.
- Ересектері темекі тартатын отбасында балалардың тыныс алу мүшелерінің, асқорыту мүшелерінің, жүйке жүйесінің және аллергиялық аурулармен ауырады.
- Сұрақ: Асқар темекіні алғаш тартқанда өте ауыр жағдайда болды, бұл ненің әсері?:
- Жауап: Асқардың алғашқы күйі темекі тартудың бірінші фазасы деп аталады. Асқар алғаш тартқанда темекінің улызаты никотинімен уланады. Никотиннің темекіде болатын түсі сары сұйық зат. Суға және майға тез ериді, теріге тез сіңеді.Оны ауыл шаруашылығында зиянды жәндіктерді өлтіруге пайдаланады. Никотин нерв жүйесінің жансызданып қалуына әсеретеді. Никотин адамға өте қауіпті. Онымен уланғанда көз қарауытып, тамыр қысымы күшейеді, құсады, бұл кезең темекітартудың бірінші фазасы
- Сұрақ : Әкесі келген кезде Асқар сіз айтқандай емес, ешнәрсе болмағандай айтады, ал соның алдында ғана темекі тартқан, тіпті қазір менің бұрынғыдай басым ауырмайды, құсқым келмейді деді ғой, осының себебі туралы не айтар едіңіз?
- Жауап:. Ол кезең темекі тартудың екінші фазасы. Асқардың организмі никотинге біршама дағдыланды, біртіндеп оған деген құштарлықты арттырады, тартқысы келіп тұратыны содан.
- Никотин - латынша Nicotiana tabacum деген атаудан пайда болған.«Никотин» сөзі Португалияның Париждегі елшісі Жак Никоның есіміне байланысты. 1560 жылы әйел патша Екатерина Медичидің басының сақинасы ұстағанда Жак Нико дәрі ретінде әкеліп берген. Міне, темекі осы кезден
- бастап алғаш емдік шөп ретінде пайдаланылған.
-
- -Никотин — өсімдіктердің Solanaceae тобында кездесетін алкалоид. Көбiнесе темекіде, аз мөлшерде қызанақтарда, картопта, кәдiде болады. Сонымен бiрге никотин алкалоидтары көкi жапырақтарында кездеседі. Никотин табакта 0, 3 - 5 % мөлшерінде болады. Никотин биосинтезі тамырда, жиналуы - жапырақтарда жүреді. Никотин - қатты әсер ететiн күші бар нейротоксин және кардиотоксин. Әсіресе жәндіктерге әсері қатты. Бұған дейін никотин инсектицид есебінде кең қолданылды, ал дәл қазiр никотинның туындыларын қолданылу белең алуда.
- -Никотин организмге түсе сала қан арқылы бүкіл денеге таралады. Орташа есеппен 7 секунд никотиннің миға жету үшiн жеткiлiктi. Организмнан никотиннен жартылай шығаруы мерзiмі екi сағаттың көлемін құрайды.
- -Никотин - жағымсыз иісі бар сумен оңай араласатын ылғал тартқыш, майлы зат. Ащы дәмі бар. Амин ретінде никотин қышқылдармен әрекеттесіп қатты, суда ерігіш тұздар түзеді. Никотин терi арқылы денеге оңай кiредi.
- -Никотин шыбын-шiркейлер және жылықанды жануарлар үшiн өте улы. Нейротоксин ретінде жүйке жүйесiнкері әсер етеді(тыныстың тоқтауы, өлiм). Адам үшiн өлiммен аяқталар орташа доза - 0,51 мг/кг, егеуқұйрықтар үшiн - 140 мг/кг, тышқандар үшiн - 0, 8 мг/кг, тамырға егізілер боолса 5, 9 мг/кг.
- - Стенокардия - темекі тартудың көп тараған қасіреттерінің бірі. Темекі тартудан болатын стенокардия ауруына шалдыкқандардың кеудесі қысылып әлсірейді. Бұл ауруға шалдыққандардың өмір қысқарады.
- - Эндартерит - темекі тартудан болатын ауру. Төменгі қан тамырларының біресе кеңейіп, біресе тарылуы осыған байланысты. Бұл ауру кезінде адамның жаны қатты қиналып, адам жүріп келе жатып еріксіз тоқтап, отыруға мәжбүр болады.Сәл тоқтап отырса ауруы басылады. 50-70 м жүрген соң қайта ауырады. Мүндай ауруға шалдықкан адамдардың қантамырларынын кеңею қабілеті жетіспейді.
- - Құрғак гонгрена - темекі тартудан болатын аурудың жалғасы. Бүл ауру кезінде жүрек бір калыпты қан айналымын қамтамасыз ете алмайды. Аяқтың башпайлары суланып, көгере бастайды, осыдан аяқ жансызданады, оны кесуге туракеледі.
- - Ісік аурулары никотин уының тамырларға қатты әсер етуінен болады.
- *Европа ХҮІІ ғасырда темекі тартумен күрес жүргізуді бастады.
- Мысалы, Англияда темекі тартқаны үшін айыпталады, тұзақ салып, көшелерде дарға асты. Темекі тартуды тоқтату мақсатында адамдар арасында үрей туғызу үшін, аузында темекісі бар кесіп алған бастарды алаңға, жұртшылықтың көзалдында іліп қойды.
- *1860 жылы Францияда темекі тартушылармен қызу күрес жүргізілді. XIII Людовик темекіні сатуға тыйымсалды, орыс патшасы 1634 жылы темекі тартушыларга өлім жазасын қолданды, түрмеге қамап, алыс жерлерге жер аударды.
- *1974 жылы Бүкіл дүниежүзін денсаулық сақтау үйымы темекі тартумен күрестің түтас бір жүйесін жасады. Ондамынандай шарттарға келісіпті.
- 1) Темекі түтініндей заттарды қораптарға көрсетіп жазу.
- 2) Кәмелетке толмағандарға темекі бүйымдарын сатуға тыйым салу.
- 3) Қоғамдық жүмыс орындарда темекі шегуге тыйым салу.
- 4) Темекі тартудың зияндылығын түсіндіру.
- 5) Темекі егілетін аймақтардың көлемін азайту.
- *2006 жылы Парламент Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының темекіге қарсы күрес жөніндегі негіздемелік конвенциясын заңды түрде бекітіп, «Жарнама туралы» заңға темекі өнімдерін жарнамалауға қатаң тыйым салынатыны туралы құқықтық негіз берді.
- *31 мамыр- темекіге қарсы күрес күн
- Болады, ең бастысы, ол адамның жеке басына байланысты. Темекі тартуды тастағандар алғаш қолайсыз жағдайды бастан кешіреді. Ашушаң болып, көңіл күйі төмендеп, темекіге әуестеніп түруы мүмкін. Әйтсе де, біраздан соңолардың жағдайы жақсарады. Темекі тартуды тастағандар оны мүлде үмытуы керек, ойына алмай тартатындардан аулақ болуы керек.
- Темекі тартатын жас спортта үлкен табысқа жете алмайды. Никотин бойдағы қажыр-қайрат пен бұлшықеттің ширақтығын, қозғалыс сәйкестігін, шапшандықты, төзімділікті төмендетеді. Сондықтан темекі тарту жүзумен, бокспен, жүгірушіге, конькимен, шаңғымен шұғылданушыларға зиянын тигізеді.
- Міне, балалар біздің темекінің зиянын білуімізге арналған уақытымыз таяу қалды, өздерінде байқап отырған боларсындар, темекі тартуға әуестенген мектеп жасындағы балалардың оқу үлгерімі төмен, алаңғасар болады. Темекідегі улы зат никотин жүйке жүйесінін реттілігін бұзады. Сондықтан да темекіге әуестенген мектеп жасындағы балалар сабаққа көңіл бөлмейді. Улы газ баланың жұмыс, қабілетін төмендетеді. Темекіні тастап кету адамның өзіне байланысты. Бұл қазақ халқы үшін үлкен қасірет болып отыр. Сондықтан қазір Егемендік алып, өз алдымызға шаңырақ тігіп, дамыған елдер қатарына жетуіміз үшін зиянды әдеттермен, соның ішінде темекімен
- үздіксіз күрес жүргізуіміз керек.
Достарыңызбен бөлісу: |
