Маслоудың Қажеттіліктер пирамидасы
жүктеу/скачать 23,55 Kb.
|
Документ
рк каззстандарт, Метрология саласындағы ұйымдар, Тоқтасын М (2)
|
МАСЛОУДЫҢ ҚАЖЕТТІЛІКТЕР ПИРАМИДАСЫ Маслоудың қажетсіну пирамидасы — американ психологі Абрахам Маслоу ұсынған адам қажетсінуін сипаттайтын иерархиялық моделдің жалпы атауы. 1943 ж. Маслоудың «Psychological Review» журналында басылып шыққан «Адам мотивациясының теориясы» («A Theory of Human Motivation») атты кітабында бұл идея қарастырылған боалтын. Маслоу бұл идеясын адамның ішкі құмарлықтарына бақылау жасау барысында қалыптастырған. Оның бұл теориясы адам дамуы психологиясындағы басқа теориялармен қатарласып, адам өсуі мен жетілуінің сатыларын айқындайды. Ол қоғамдық жалпы қажетсінуді сипаттайтын классификация жүйесін жасайды және оны тәжірибеден келген сезімдермен толықтырады. Маслоудың қажетсіну иерархиясы адамның не үшін мәлім әрекеттерге ниеттенетінін оның түрлі деңгейдегі талап-тілектерімен түсіндіреді. Ол «Физиологиялық», «Қауіпсіздік», «Иелік және махаббат», «Қоғамдық қажетсіну, немесе Құрметтелу» және «Өзін-актуалдау» секілділер арқылы адамды әрекетке салған мотивацияны түсіндіреді. Маслоудың түсіндіруі бойынша, әрбір саты келесі сатыға көтерілу үшін, алдыңғы саты толық орындалуы, алдыңғы қажетсіну толық қанағаттануы керек. Алғашқы нұсқасы: Физиологиялық: аштық, шөл, жыныстық қатынасқа талпыныс және т.б. Қауіпсіздік: өмір сүруге қауіпсіздік, комфорт, өмір сүру жағдайларының тұрақтылығы. Әлеуметтік: әлеуметтік байланыс, тілдесу, жақындық, басқаға және өзіне көңіл бөлу, бірге жұмыс істеу. Абыройлық: өзіне құрмет, сырт адамдардан құрметке ие болу, басқалар мойындап абыройлы болу, табысқа жету мен жоғары баға алу, қызметте өсу. Рухани: тану, өзін орнын табу, өзіндік сипаттау, өзін өзі тану. Маслоу пирамидасы Әр деңгей іске асқанда, келесі деңгей маңызға ие болады. Бірақ бұл алдыңғы қажеттілік маңызын жоғалтты дегенді білдірмейді. Сонымен қатар әр деңгей тұрақты приоритеті, орны болмайды пирамидаға сәйкес, яғни әр адамға әр қандай қажеттілік маңыздылығы әр түрлі. Д. МАККЛЕЛЛАНДТЫҢ МОТИВАЦИЯ ТЕОРИЯСЫ Қысқаша айтқанда, МакКлелланд Теориясы адамның таңдау ерекшеліктерін жетістікке жету қажеттілігі мен сәтсіздіктерден аулақ болуға ұмтылу тұрғысынан сипаттайды. Қызметтің Бөлінуінің алғышарттары адамның елеуметтік топқа, билікке және табысқа жататын негізгі қажеттіліктері болып Табылады. Дэвид МакКлелланд адамның жетістікке деген қажеттіліктеріне негізделген, мұнда ең бастысы – процесс емес, мағына құраушы компонент. Бұл теория негізгі қозғаушы күш болып табылатын тілектердің орындалуы мен толықтығы болғандықтан, өзінің нысаны бойынша мағыналы. Жетістік қажеттіліктері үш негізгі топқа бөлінеді: Күш – биологиялық бекітілген ең басым фактор болып саналады. Адамның әлеуметтік топтағы ықпалы еғұрлым жоғары болса (ең жоғары дәреже – көшбасшы), оның өмір сүруіне Және қалғандарын бақылауға кепілдік береді. Адамдардың билікке қол жеткізу сәті не өз міндеттері мен мәселелерін шешу қажеттілігімен, не бүкіл әлеуметтік топ алдында тұрған белгілі бір идеяны жүзеге асыру қажет болуымен анықталуы мүмкін. Тиісінше, бұл адамның жеке мотивтерін анықтау жәәне басқалармен қарым-қатынас құру кезінде ескерілуі керек. Өзін-өзі растау мен бос әурешілік өзекті болған жерде қызықты мәселелерді ортақ шешу тақырыбының маңызды болуы екіталай. Табыс – бұл ойластырылған жоспарды немесе қарапайым тапсырмаларды орындау арқылы ғана емес, белгіленген стандарттардан тыс нәрсемен қанағаттандырылатын қажеттілік. Жетістікке ұмтылғандар өз жұмысын істеп қана қоймай, белгілі бір беделге те болуға немесе осы жолда жаңа технологияларды енгізуге тырысады. Табыс адамды басқалардан ерекшелендіреді. Мақсатқа табысты жету үшін мотивация әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, көптеген адамдар үшін сәттіліктің болмауы сәтсіздіктерден құтылудың жолы ретінде қажет, басқалары үшін – балалар кешендерінің шешімі ретінде. Айналадағы қоғамға араласу – маңызды адамдармен (ұжым, отбасы, іскер серіктестер және т.б.) жылы және қолдау көрсететін қарым-қатынас орнатуды білдіреді. Қажеттіліктердің бұл түрі басым болатын адамдар үшін,.ең бастысы, басқа адамдардың оған деген көзқарасы болады, олардың пайдасына олар өздерінің кәсіби ұмтылыстары мен характерологиялық өріністерін төмендетеді. Адамның қандай қажеттілік жетекші болуына байланысты оның іс-әрекет стилі қалыптасады. Кімге билік маңыздырақ болса, ол басқаларға көңіл бөлмейді. Екінші жағынан, қатысуды қажет ететін адам басқалардың қабылдауы үшін өз орнын құрбан етеді. Бұл ретте әрбір қажеттілік деңгейі табысқа жетудің (бұл қажеттілік жеке адам үшін аса маңызды болған кезде) немесе сәтсіздікке жол бермеудің (қажеттілік маңыздылығы маңызды болмаған кезде) белсенді позициясын қалыптастырады. ЖЕТІСТІK МОТИВАЦИЯСЫ ЖӘНЕ СӘТСІЗДІККЕ ЖОЛ БЕРМЕУ МакКлелланд теориясы мотивацияның фокусына негізделген адам әрекетін екі түрлі түрге бөледі, олардың әрбір нақты жағдайда өзінің кемшіліктері мен артықшылықтары бар: • Жетістік мотивациясы тәуекелдің орташа деңгейі бар тапсырмаларды қоятын адамдарға тән, мұнда табысқа жету ықтималдығы сыртқы факторларға емес, мүмкіндігінше оларға байланысты. Бұл концепция сырттан келген ынталандырудың арқасында жасалған. Нәтижесінде адам шығармашылық бастама мен белсенділік танытудан, өз мүмкіндіктерін толық іске асырудан қорықпайды. • Сәтсіздіктерді болдырмау мотивациясы - адамды тәуекелі аз мақсаттарды таңдауға мәжбүр етеді, мұнда даму үлесі де аз болады (ставка неғұрлым аз болса, соғұрлым ұтыс аз болады). Сонымен қатар, адамдар нәтиженің көп бөлігі олардың жеке қабілеттері мен үлесіне қандай да бір түрде тәуелді болмайтын міндеттерді саналы түрде қабылдай алады. Бұл өмірлік ұстаным жазаларды мінез-құлық пен әрекетті реттеу ретінде қолданғанда дамиды. Нәтижесінде оларды жиі қолдану белсенділіктің тежелуіне, сақтыққа, қаттылыққа әкеледі. Мұндай адамдар өз идеяларын шектеуге бейім, ең кішкентай кедергілерден бас тартады, бастамасыз әрекет етеді. Бұл ерекшеліктерді білу персоналды басқаруда ғана емес, сонымен қатар қызметкерлерді табысты ынталандыруда да көмектеседі. Өзінің күшті және әлсіз жақтарын түсіну арқылы адам манипуляцияға қарсы тұруды және оң күшейтуді қолдана отырып, белсенді жетістік қасиеттерін дамыта алады. ҚОРЫТЫНДЫ Біз Дэвид МакКлелланд теориясы туралы негізгі ақпаратты жинадық. Сізді қызықтырды деп үміттенемін. Сіздің ішкі әлеміңіздің ерекшеліктеріне қызығушылық танытыңыз, біздің мақалаларымыздың арқасында жаңа қырларды ашыңыз. Сондай-ақ, Альдерфердің мотивация теориясы туралы мақаланы оқуды ұсынамыз. ЙЕРКС-ДОДСОН ЗАҢЫ Йеркес-Додсон заңын оптималды мотивация заңы деп те атайды. Ал бүгін біз оның не екенін, сондай-ақ кез келген қызмет саласында табысқа жетуге қалай көмектесетінін қарастырамыз. KІРІСПЕ АҚПАРАТ Сіз Лев Толстойдың Анна Каренинасын оқыдыңыз ба? Бұл романда Аннаның ағасы Степан Аркадьевич Облонский туралы айтылады. Ол мемлекеттік аппараттың төрағасы және өте беделді тұлға болды. Өйткені ол өз жұмысын жақсы атқарды. Неліктен ол жұмысты жеңе алғанын білесіз бе? Өйткені, автордың айтуынша, ол оған мүлдем бей-жай қараған. Оны жоғалтқысы келмеген жалақы ғана қызықтырды. Сондықтан қызметтік міндеттерін қатесіз орындау қажет болды. Бірақ ол өз жұмысын толығымен арнаған жоқ, жеке уақытын құрбан етпеді және кемелдікке ұмтылмады. Бұл ақпарат не үшін деп ойлайсыз? Ал Облонскиймен мысал Йеркес-Додсон заңының әрекетін түсіндіреді. Егер адам шамадан тыс қызығушылық танытса, оның белсенділігінің нәтижесі төмен болады. Мотивация болмаған кездегідей дәл солай. ТӘЖІРИБЕЛЕР Жануарларға: 1908 жылы тиісінше Йеркес пен Додсон тышқандарға тәжірибе жүргізуді ұйғарды, мотивация күші олардың тапсырманың күрделілігінің мүлде басқа деңгейлерінде орындалуына қандай әсер ететінін анықтау үшін. Субъектілер алдымен лабиринтке дұрыс кіруді таңдап, оны сәтті аяқтау керек болды. Тапсырманы тез және сәтті орындаған жағдайда, соңында олар қарсы жыныстың жеке тұлғасынан сыйлық күтті. Төтенше жағдайларда – мүлдем басқа күшті электр тогының соғуы. Сонымен, егер тапсырма кезінде кішкене разряд берілсе, тышқандар жылдамдады, бірақ жеткілікті ауыртпалықпен олар баяу қозғала бастады, кейде лабиринтте толығымен адасып, шығу жолын таппайды. Болашақта осындай эксперимент шимпанзелерде, мысықтарда және тіпті тауықтарда жүргізілді, оның нәтижелері тек теорияны растады. Адамдарға: Бір топ субъектілерге жұмбақтарды эмдар ынта-жігерсіз жұмыс істеген. Жалақы дегенмен бірге өсе бастады. Еңбек өнімділігі де артты. Бірақ сома негізсіз көтерілгенде, топ дүрбелеңге түсіп, жұмыста қателіктер орын алды. ЖАБДЫҚТАРДЫ Сондықтан эксперименттердің нәтижелеріне сүйене отырып, Йеркес пен Додсон келесі ережелерден тұратын заң құрады: Мотивацияның оңтайлы деңгейі, яғни оның оңтайлы деңгейі бар, егер ол іс- әрекеттің қажетті нәтижелеріне қол жеткізу қажет болса, оны ұстану керек. Әрекет неғұрлым күрделі болса, соғұрлым мотивация оңтайлы болады. Яғни, оңай тапсырмамен сыйақыны көбейту оң нәтиже береді, бірақ жақын арада емес. Ал күрделімен, керісінше, ол тек жолға түседі. БҰЛ ҚАЛАЙ ЖҰМЫС ІСТЕЙДІ? Жоғарыда айтылған ережелерге сүйене отырып, шын мәнінде табыстың құпиясы өте қарапайым деп қорытынды жасауға болады. Күрделі жұмыс кезінде адам нәтиженің өзіне ғана назар аударуы керек, бұл оның жігері болады. Сондай-ақ оның сабырлы болуы, оған тым қызығушылық танытпауы маңызды. «Не істеу керек болса, сосын бәрі ойдағыдай болады» дегендей. Әдетте, біреу ерлік жасағанда немесе қайталанбас нәрсе жасағанда, ол тек өз жұмысын істеп жүргенін айтады және одан табиғаттан тыс ештеңе көрмейді. Шұғыл әрекет етуді немесе дұрыс шешім қабылдауды талап ететін төтенше жағдай туындаған кезде адам сал болып, мүлде ойлай алмайтынын байқадыңыз ба? Мұндай реакция оны әлсіз немесе қорқақ деп сипаттамайды. Тек осындай сәтте ол дүрбелеңге ұқсас күйді бастан кешіреді. Ми жай ғана ұтымды ойлаудан бас тартады, сезімдер соншалықты қызықтырады, олар өз функцияларын орындауға кедергі жасайды. Бұл ынталандырудың жоғарылауымен дәл солай. Адамның соншалықты маңызды ынталандыруды алғысы келетіні сонша, ол басқа ештеңе туралы ойламайды. Сондықтан ол абдырап қалады, одан да қатты қобалжи бастайды, бұл кейіннен толық сәтсіздікке қауіп төндіреді. ҚАҒАЗ Әсіресе, егер сіз көшбасшы болсаңыз. Көбінесе жұмыс берушілер қызметкерлерді мүмкіндігінше еөтермелеуге тырысады, сонда олар жұмысқа деген жауапкершілікпен қарайды деп ойлайды. Бірақ кейін бұл керісінше болып, олардың міндетке деген теріс көзқарасын тудыратыны белгілі болды. Иә, және стресс деңгейі бәсекелестік пен шиеленіске байланысты артады. Пайда болған толқудың және процеске шамадан тыс қатысудың салдарынан эмоционалдық тұрақсыздық концентрацияға теріс әсер етеді. Бұл кейіннен қателіктерге және тіпті апатияға әкеледі. Өйткені энергия да барынша жұмсалады. ӨЗІН-ӨЗІ ДАМЫТУ ҮШІН Сіздің мотивацияңыз оңтайлы болуы керек, әйтпесе сіздің тұлғаңыздың психологиясындағы күтілетін даму мен өзгерістерге қол жеткізу мүмкін емес. Мысалы, егер сіз салмақ жоғалтқыңыз келсе және барлық ойлар тек осы идеямен айналысса, дұрыс тамақтану ұзақ уақыт бойы жұмыс істемейді. Сіз жай ғана өзіңізге араласып, бұзылуды тудырасыз. Таусылатын жүктемелер мен азық-түлік шектеулері ауыр стресске әкеледі. Бұл мақаладан білетіндей, денсаулыққа көп зиян келтіреді. Тыныштану керек, салмақ жоғалту, ең алдымен, ұзақ процесс екенін түсіну керек және жоспарланған нәрсені алаңдатпай орындау керек. Содан кейін бірте-бірте қажетті нәтижелерді бақылай отырып, рахат пен қанағат сезімін сезінуге мүмкіндік бар. АЯҚТАУ Өзіңізге және сезімдеріңізге мұқият болыңыз, өзіңіздің оптималдыңызды табуға және оны ұстануға тырысыңыз. Мотивация тым төмен болғандықтан және оған ешқандай ынталандыру әсер ете алмайтындықтан, тапсырманы орындауға мүлде кірісе алмасаңыз, осы жердегі ұсыныстарды пайдаланыңыз. Материалды психолог, гештальттерапевт Журавина Алина дайындады жүктеу/скачать 23,55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|