Материалдары
жүктеу/скачать 3,83 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖИНАҚ БАҺАДҮР 22,10
| Кілт сӛздер:
халық, ұлттық сана, рушылдық психология, ұлттық қарым-қатынас,əлеуметтік прогресс. Ключевыеслова: население, национальноесамосознание, психология ритма, национальные отношения, социальный прогресс. Keywords: population, nationalidentity, rhythmpsychology, nationalrelations, socialprogress. Табиғат пен тарихтың сан қилы кереметтерінің бірі – адам баласының ҧлттық жҽне этникалық ҿзгешелік сапаларын жасап шығаруы. Қазақ халқының тарихи-мҽдени қҧрылымындағы рушылдық, ру-руға бҿліну сонау ерте кезден ата-бабамыз салған сара жол десек те болғандай. Қазақтың дархан даласына кең жайласқан халқымыз ҧлы жҥз, орта жҥз, кіші жҥз деп жеке-жеке қоныстанды. Тҿле, Қазыбек, Ҽйтеке билер басшылығындағы бҧл жҥздерге тҥрлі рулар енгені бізге мҽлім. Сол рулар ҿз руын дҽріптеп, оның ҽр отбасының ҽрбір баласы ҿз ата тегін, жеті атасын, қала берді халқының тарихын біліп ҿсті. Бҧл жағдай психологиялық тҧрғыдан оқшаулану, жекешелену проблемасын болдырмай, бауырмалдықты, ҧйымшылдықты, бірлікті арттырды. Яғни ҽр рудың мҥшесі ҿз руының абырой-атағына нҧқсан келтірмей, қолынан келгенінше намысын қорғаса, ал бҥкіл ру ҿзінің ҽрбір жеке мҥшесін қорғауға міндетті болған [1]. Рушылдық деген сҿз қазақ арасында туысшылдық, тайпашылдық, жҥзшілдік, жершілдік психологиясының жиынтық сипатын беретін ҧғым ретінде қолданылады. Сондықтан бҧдан былай да, бҧл сҿз адамдарды туыстық байланыстарына, жеріне, тайпа, жҥзіне қарай жіктеудің жиынтық ҧғымы ретінде қолданылатын болады. Рушылдықтың ғылымдағы атауы – трайболизм. Ол латынның ―тайпа‖ деген сҿзінен шыққан. Ҽуел баста бҧл тҥсінік ҽлі ҧлысқа бірікпеген, жекеленген тайпаларды білдірсе, қазір тайпалардың немесе ҿзге де адамдар қауымдастықтарының арасындағы қақтығыстарды білдіреді. Сонымен, рушылдық психологияның ерекшеліктері тарихи негізі бар ҽлеуметтік процесс болып шықты. Оның қалыптасуы, ҽрбір рудың ҿмірімен біте қайнасып, ҽртҥрлі себепсалдардың нҽтижесінде туды. Сайып келгенде, ҿнегелі ҿмір қасиеттерімен қосыла қарамақайшы психологиялық дағдылар да болды. Бҧл айырмашылықтар рулық, таптық негізді қҧрайды. Ҽр рудың ҿмір сҥрген географиялық ортасы айналысқан шаруашылық дҽстҥрлері мен оған бейімделген дағдысы бірте-бірте оқшау тҧрады [2]. 166 Тҧжырып айтатын болсақ, рулық-тайпалық жҥйе ҿзінің қалыпты ахуалында панасыздарға пана болған, асып туғандарды биік дҽрежеге жеткізген, осылайша, ҿзін-ҿзі қайта жаратып, ҿркендеп отырған. Бҧл – халқымыздың жақсысын асырып, жаманын жасыратын жағымды тҧсы. Ал оның кемшілігі рулық-тайпалық қҧрылымнан туатын, сол руды меншіктеу, иемдену, яғни рушылдық сана-сезімде кҿрінеді [3]. Ҧлттық қарым-қатынас тар саласындағы кҥрделі де нҽзік, қарама-қарсы қасиеттерді жинақтаған белгілі ҧлттық психологияның ерекшеліктері. Оның қалыптасуы мен ҿрбу заңдылықтары бойынша ру халықтың тарихымен етенелесіп келе жатыр. Оның кҿріністеріне абыздары, ойшылдары, жыраулар, ақынжазушылар қалам тартып ҧрпақ игілігіне қалдырған. Бҧл мҽселеден ғалымдар мен саясаткерлер қоғам қайраткерлері де шет қалмаған. Дегенмен бҧрынғы Одақ дҽуірінде ҧлттық психологияларының проблемаларына ден қою шет қақпайлыққа ҧшырап келді. Соның салдарынан халықтар рухындағы ҧлтаралық достық, бірліктің ҧрандық сипаты басым болды [4]. Республикалық жҽне облыстық деңгейдегі қазақтардың ҥлесіне тиесілі орындарға орыс патшалығының нҧсқауымен, жергілікті шовинистердің басқыншылармен жҧмыс істейтін тіл алғыш ―басшылар‖ іріктелініп алынды. Содан соң олардың қолымен ҿзге мамандарды ҧсақтау жҥзеге асырылды. Қызметке тағайындалған, қазақтан шыққан басшы атаулы нҿкерімен, рутайпа болып кҿшіп жҥретін болды. Ауданға бір басшы ауысып келсе, ондаған ірілі-ҧсақты орындықта отырғандар орнынан алынып, жаңа басшының адамдарына жол берді. Облысқа келген басшы жҥздеген адамды судай сапыра алады. Шаруашылықтың жекеленген салаларында, мекемелерде, оқу орындарында белгілі ру, тайпа немесе жҥздердің ҿкілдері ҥстемдік ететін континенттер қалыптасты. Рушылдықты қоздыру жергілікті ҧлт ҿкілдерінен шыққан кадрларды іріктеудегі принципті жҥзеге асыру ҥшін таптырмайтын ҽдіс. Рушылдық ҥстемдік еткен жерде халықтың бірлігіне, қоғамдық ой тҧтастығына, «бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаратын» бҥкіл ҧлттық ынтымақтастыққа қол жеткізу мҥмкін емес. Рушылдық, жершілдік механизмі халықтың демографиялық ҿрлеу мен ішкі миграциясына да кедергі жасайды. жүктеу/скачать 3,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|