Материалдары
Annotation. This article discusses the issues of national education of students on the basis of spiritual revival
жүктеу/скачать 3,83 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖИНАҚ БАҺАДҮР 22,10
| Annotation.
This article discusses the issues of national education of students on the basis of spiritual revival. Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты халыққа Жолдауында «Жаңғыру атаулы бҧрынғыдай тарихи тҽжірибе мен ҧлттық дҽстҥрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынан сҥрінбей ҿткен озық дҽстҥрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ҧлттық-рухани тамырынан нҽр ала алмаса, ол адасуға бастайды. Сонымен бірге, рухани жаңғыру ҧлттық сананың тҥрлі полюстерін қиыннан қиыстырып, жарастыра алатын қҧдіретімен маңызды. Бҧл – тарлан тарихтың, жасампаз бҥгінгі кҥн мен жарқын болашақтың кҿкжиектерін ҥйлесімді сабақтастыратын ҧлт жадының тҧғырнамасы. Мен халқымның тағылымы мол тарихы мен ықылым заманнан арқауы ҥзілмеген ҧлттық салт-дҽстҥрлерін алдағы ҿркендеудің берік діңі ете отырып, ҽрбір қадамын нық басуын, болашаққа сеніммен бет алуын қалаймын», дей келе тҧтас қоғамның жҽне ҽрбір қазақстандықтың санасын жаңғыртудың бағыттарын атап кҿрсетеді: қанымызға сіңген кҿптеген дағдылар мен таптаурын болған қасаң қағидаларды ҿзгерту, жеке адам ғана емес, тҧтас халықтың ҿзі бҽсекелік қабілетін арттыру, табысқа жетуге мҥмкіндік, ҧлттық бірегейлікті сақтау, ҧлттық жаңғыру деген ҧғымның ҿзі ҧлттық сананың кемелденуін білдіреді деп нақтылайды[1]. Қазақстанның тҽуелсіздік алуымен байланысты адамдардың ҿз халқының тарихына, мҽдениетіне, дҽстҥрлеріне деген қызығушылығы тереңдей тҥсті. Осыған орай халықтың сарқылмас парасатының бейнесі этнопедагогикалық білімдерге ерекше кҿңіл аударылуда. Ғылыми-педагогикалық ҽдебиеттерде, зерттеулерде этнопедагогиканың теориялық-ҽдіснамалық негіздері жасалып, жоғары оқу орындарында этнопедагогика зертханалары мен кафедралары, орталықтары қҧрылуда, этнопедагогика курсы оқытылуда. Этнопедагогика, салыстырмалы этнопедагогика мҽселелері Қазақстанның кҿптеген ғалымдарының ғылыми зерттеулерінің пҽніне айналды. Жалпы білім беретін мектептер ҥшін ҧлттық тҽрбиенің теориялық негіздері жасалуда. Бҧл ҧмтылыстар біздің республикада этнопедагогикалық білім берудің белгілі бір жҥйесін жасауға мҥмкіндік туғызды. Бҧл жҥйені жіктеу жҽне нақтылау керек. Қазіргі уақытта этнопедагогика жеке оқу пҽні болып қалыптасты. Ғылыми-педагогикалық ҽдебиетте оқу пҽні білімдер жҥйесі, оқу ҽрекеті тҥрлерінің жҥйесі, оқу жоспарлары қҧрамының элементі ретінде анықталды. Оқу пҽнінің білімдер жҥйесінің компоненттеріне тҥсініктік аппарат, теориялық тҧжырымдар мен тҥсіндірулер, зерделенген ҥрдістер мен қҧбылыстар жатады. Осыған байланысты этнопедагогикалық білімдердің қалыптасу кҿздерін зерделеу жҽне талдау қажеттілігі туындайды. Бҥгінгі кҥні этнопедагогикалық білімнің мол қоры жинақталған. Этнопедагогикалық білім дегеніміз – нақты этностың педагогикалық мҽдениеті ҥшін танымдық жҽне тҽрбиелік мҽні бар білім, бҧл жеке тҧлғаның санасындағы ҽлемнің этникалық бейнесінің мазмҧны К.Ж.Қожахметованың еңбегінде негізгі орын алады[2]. Этникалық білім – этникалық қҧбылысқа тікелей қатысты білім. Біз зерттеуімізде білімді педагогиканың категориясы ретінде қарастырған В.И.Гинецинскийдің тҧжырымдамасын, философтардың білімдерді тҽжірибелік, рухани-тҽжірибелік жҽне теориялық деп жіктеуін басшылыққа алдық [3]. Демек, этнопедагогика оқу пҽні қҧралына енетін алты бҿліктердегі білімдерді осылайша тҽжірибелік, рухани- тҽжірибелік жҽне теориялық деп қарастырылды. Этнопедагогиканың осы кҥнге дейінгі даму ҥрдісі оның теориялық деңгейдегі білімі жақын уақыттан бері қалыптасып келе жатқанын кҿрсетеді. Этнопедагогиканың практикалық білімі ҽртҥрлі тҽжірибе аясында қызмет етеді. Рухани-тҽжірибелік білімге 187 қарым-қатынас туралы білім, культтік, реттеуші, кҿркемдік білімдер жатады. Рухани білім ҽлеуметтік танымдық тҽжірибені жинақтайды, ҿңдейді жҽне таратады, тікелей материалдық ҿндірістен алшақ жатады. Бҧл білімнің бір ғана объектісі бар, ол адами ҽрекет пен қарым-қатынас ҥрдісі жҽне нҽтижесі. Рухани- тҽжірибелік білім тҽжірибелік білімнен ерекшеленеді де, практикадан бҿлінеді. Рухани- тҽжірибелік білімді қолдану ҿлшемі оның қоғамдық қатынастар жҥйесімен келісілуі. Егер тҽжірибелік білім табиғи жҽне ҽлеуметтік ҽлемді қайта қҧру жолын кҿрсетсе, ал рухани-тҽжірибелік білім ҽлем бейнесін адамның қажеттіліктері мен қызығушылықтарынан туындататын, адамға ҿзіне жҽне басқа адамдарға қалай қарау керектігін ҥйрететін білім. Рухани-тҽжірибелік білімнің танымдық мазмҧны кҿптҥрлі жҽне маңызы жоғары, адами ҥміттер, ҧмтылыстар, бағалаулар жҽне қызығушылықтарды жҽне рухани дамудың жҽйі мен болашағы сипатталады. Демек, халықтық тҽрбие мен халықтық педагогиканың қҧрылымында негізінен практикалық жҽне рухани-практикалық білімдерді кҿруге болады, ал этностық педагогикада тҧтас алғанда рухани-практикалық білімнің жетілген тҥрлері мен теориялық білімдер дамиды. ―Этнос – адамдардың белгілі бір территорияда тарихи қалыптасқан тҧрақты жиынтығы, олар мҽдениеті жҽне психологиялық мҥсіні, сондай-ақ, ҿзінің бірлігі мен басқалардан айырмасын сезінуінің жалпы белгілері мен тҧрақты ерекшеліктерін білдіреді‖ [4]. Этнограф ғалым А.Сейдімбек ―Этнос‖ терминіне ғылыми талдау жасап, ―этнос‖ термині байырғы грек тілінде сҿз орайына байланысты ―ҥйір‖, ―топ‖, ―тайпа‖, ―халық‖ мағынасында қолданылғанымен, ғылыми ҽдебиет жҥзінде ХҤІІІ ғасырдан бергі кезеңде кҿріне бастағанын дҽлелді келтірген. Автор ―этнос‖ сҿзінің ХХ ғасырдың екінші жартысындағы ҽр салалы этнологиялық зерттеулердегі терең мҽнін, яғни этностардың тарихи типологиясын, этникалық сана-сезімді, этностың биологиялық даралығы, этностың мҽдени ерекшелігі, этностың территориялық жҽне экономикалық байланысы, этносаралық кірігу т.б. тақырып ҿрістерінен ―этнос‖ сҿзінің мҽн-мағынасының тереңдегенін кҿрсетті. ―Этнос‖ ҧғымының қазіргі ғылыми айналымдағы мҽн-мағынасын былайша тҧжырымдайды: белгілі бір мекенде тарихи ҿсіп-ҿнген, психикасына сҽйкес ортақ жҽне орныққан тілі, мҽдениеті бар, сондай-ақ, ҿздерінің ҽрі біртҧтастығын, ҽрі ҿзгелерден ерекшелігін сезінетін сана-сезімі қалыптасқан, ҿзіндік атауға ие адамдар қауымын ―этнос‖ дейді [5]. Халықтың тҽрбие тҽжірибесінен ҽлеуметтік-тарихи қҧбылыс ретінде тарихи дамудың барлық кезеңдеріндегі жайын оқып-ҥйрену бҧрынғы жҽне қазіргі педагогтардың ғылыми қызығушылықтарының қатарына енді. Сонымен, ―халық педагогикасы‖ жҽне ―этностық педагогика‖ тҥсініктерінің анықтамалары мазмҧнын жҥйелеу жҽне қорыту мынадай тҧжырымдар жасауға ҽкелді: кҿптеген зерттеушілер, бҽрі дерлік, ―халық‖ жҽне ―этникалық‖ деген сҿздерден кейін ―педагогика‖ сҿзінің тҧрғанына кҿңіл бҿлмейді. Ҽрине бҧл жерде ―педагогика‖ ҧғымының болуы халық педагогикасы мазмҧнына білімдер, іскерліктер, дағдылар, тҽжірибе, эмпирикалық деңгейдегі тҽрбиеге қатысты практикалық ҽрекетті енгізуге мҥмкіндік туғызады. Кестеде кҿрсетілгендей, авторлар халық педагогикасының мҽнін дҧрыс анықтай келе, олар белгілі бірегейлікке жол береді (хронологиялық жағынан алғанда, бҧл ғалымдар ҿзінен алдыңғы анықтамаларға сҥйенеді), мҽселенің танымдық жағына баса кҿңіл аудара отырып, олар халықтың жҽне оның тҽрбиесі туралы халық жинақтаған. Г.Н.Волков халық педагогикасы дегеніміз – ―тҽрбие мҽселесі бойынша эмпирикалық мҽліметтер мен білімдер жиынтығы; бҧл білімдер мен мҽліметтер ҽдетте ауызша таратылады да ҿзінің қҧрамына еңбекшілердің ҿскелең ҧрпақты тҽрбиелейтін практикалық ҽрекеті енеді‖ [6]. Этнопедагогикалық білімнің сарқылмайтын бҧлағы ретінде Қ.Б.Жарықбаев пен С.Қ.Қалиев қҧрастырған Қазақстандағы педагогикалық ойлардың қалыптасу жҽне даму тарихы жҥйелі баяндалатын, қазақ этнопедагогикасының ҿзіндік ерекшелігі ашылатын ―Қазақстандағы педагогикалық ойлар Антологиясы‖ қызмет атқара алады. Бҧл Антология ―Этнопедагогика‖ оқу пҽнінің қалыптасуына қосылған қҧнды еңбек деп есептейіміз [7]. Этнопедагогикалық білімнің қайнар кҿзінің бірі ―Мҽдени мҧра‖ Мемлекеттік бағдарламасы болып табылады. Қазіргі уақытта мемлекеттік деңгейде мҽдени мҧраның саралануы этнопедагогиканың даму тарихына ҥлкен ҥлес қоспақ [8]. Сонымен біз, этнопедагогиканың ғылыми ҧғымдары мен оның нысанасы болып табылатын халықтық педагогиканың даму эволюциясын этнопедагогиканың даму тарихының негізгі мҽні деп қарастырдық. Этнопедагогика пҽні ҿсіп келе жатқан жас ҧрпақтың бойындағы рухани – адамгершілік қҧндылықтарын қалыптастыруға, болашаққа бағдар рухани жаңғыру идеясын іске асыруда этнопедагогика ғылымы негіз болады. |