Материалдары
жүктеу/скачать 3,83 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖИНАҚ БАҺАДҮР 22,10
| Ей, патшағар, мұның не сенің? Сен де ішуші ме едің. Міне, ғажап!
[2.72]. Диалогтық қатынаста инверциялық ҽдіс тҥрінде интонациялық жақтан мҥшеленуге байланысты да оның актуальдығы жиі қайталанып отырады. Жіктеу есімдіктері белгілі бір жақты кҿрсетуімен бірге ҽрқашан сҿйлеушімен тығыз байланысты болғандықтан, ҥнемдеу, ҽрі қарай жинақтау мақсатында стилистикалық акценттік категорияны анықтап береді. Сондай-ақ, кейбір жағдайда жіктеу есімдіктері Ол кім? Ол қайда? Ол кім? Бұл не? ҿзіне тікелей логикалық екпін тҥсіріп, динамикалық кҥш ала отырып, стильдік тізбек қҧра алады. Кейде сҿйлеу ситуациясына қатысты сҿздер ауызға оралмаған жағдайда, керекті сҿздің орнына жҧмсалып кететін кездері болады, кейде кідіріс кезінде де кідірістің орнын толтыру мақсатында есімдік пайдаланылады. Бҧл – сҿз таптарының ішінде кҿбінесе есімдіктерге тҽн қҧбылыс. Есімдіктердің стилистикалық бояуға еніп, жарқырай кҿрінетін жері – кҿркем ҽдебиет стилі. Бҥкіл шығарманың ҿн бойында «суреттеу» деп айтылғанмен, мен жҽне ол етістігі кҿркем дҥниенің ҿн бойында жасырын тҥрде қалыспай қатысып отырады. Бҧл – есімдіктердің қолдану ерекшеліктерінің жалпылық сипаты, екіншіден, автор есімдіктерді қолданудың басқа себебін білдіреді, сҿзді кҿп қайталау (қайталау стилистикалық тҽсіл болса да), кейде ол орынсыз қайталау болғандықтан, стильдік мҽнінен айырылып, ой жҧтаңдығын кҿрсетіп қалады, сондықтан «автор» бҧл ҽдістен қашып есімдікті қолданады. Сҿйлеудің экспрессивтілігінің мҽнін ашатын қҧрал ретінде диалог пен монологта кҿп пайдаға асады. Мен тілден айырған жоқ, бас бостандығым өзімде. Ау, Анау жақтан келген өкіл неғып тыпыршып мазаң кетіп отыр. Мен ақыл-естен айырылып мəңгүрт болып мəңгіріп те қалған жоқпын. Мен түлкіге де, байлыққа да айналғым келмейді [2.43]. Осында «автор», «кейіпкер» монолог тҥрінде ҿзімен-ҿзі іштей сҿйлесу кезінде де мен деген жіктеу есімдігін жиі қайталап экспрессивтік тудырушы стильдік қҧрылым ретінде кҽдеге жаратқан . Мен арқылы, ҽрине, онда толып жатқан кҿркемдік қҧралдар қатысқанына қарамастан, мен негізгі ойдың тҥйінін ашуға ҧмтылады. Мен – адамның денесінің патшасымын [3.9]. Кейде сілтеу есімдіктері сол мҽтін стилистикасының ең жағымды адам эмоциясының мҽңгілік арқауы болып, оның ҿмір бақи мҽңгілік серігі болатын арман-мҧратын бейнелеуде жиі қолданылады екен. Соғыс жылдарында бізді аман алып қалған сол – үзілмес үміт пен мұқалмас сенім ғой [2.18]. Бҧл жерде мен – ол – адам – ол адамның ішкі жан дҥниесінің ақыл-ойының философиялық-танымдық кҥш- қуаты. Кҿркем шығарманың тіліндегі мен – жақсылық ҽлемінің кҿрінісі, жамандық дҥниесі – Жаңғырық, Айқай, Анау жамандық ҽлемін атағысы келмей, автор оны кейде анау деген есімдікпен атауды орынды санайды. Сондықтан жақсылық пен жамандықты Мен жҽне Анау есімдігі арқылы кҥрестіру ҥшін стильдік ҽсерлі қҧрал ретінде пайдаланылады. Бүкіл əлемдегі жан-жануарлар жабылып, адамзатқа шабуыл жасаса ғой. Мен сонда сол аң-құсқа қосылып, қарсы аттанар едім. Ең əуелі кімдердің жағасына жармасар едім сонда... Аналардың деп зығырданы қайнады [2.94]. 247 Кҿркем ҽдебиеттің тілдік қҧралдарды стильдік мақсатта пайдалануы шексіздік кеңістігінде толық кҿріне алады. Ол суреткердің шеберлік тҽсілі сҿзді кҿркемдікке, эстетикалық мҧрат-мақсатқа қҧра білуінде екен. Кҿркем шығармадағы есімдіктер кейде иллюзиялық қиял тудырады, кейде соған кҿңіл мҧңын шағып риторикалық сҧрақ ретінде қолдануда стильдік мағынаға ие болады. жүктеу/скачать 3,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|