ЖОҢҒАР ШАПҚЫНШЫЛЫҒЫНА ҚАРСЫ КҤРЕСТЕГІ ҼБІЛҚАЙЫР ХАННЫҢ ОРЫНЫ

143 
тҧлғаларды топтастыра алды жҽне қазақ жҥздерінде басқа билеушілермен салыстырғанда беделі арта тҥсті. 
Демек Ҽбілқайыр хан жоңғарларға қарсы кҥресте бҥкіл қазақ халқының ҧйымдастырушы тҧлғасына айналды.
Қазақ халқы ҥшін ең ауыр жҽне қайғылы болып келген кезең «Ақтабан шҧбырынды алқа кҿл сҧлама» 
кезеңінде Ҽбілқайыр хан, Шыңғыс хан ҧрпақтары билеушілерінің ішінде алғашқысы болып Жоңғар ҽскерлері 
оңтҥстік – шығыс басып кірген уақытта ҿзіне қарасты халықты абыржу жҽне ҥрей тудырған психологиялық 
кҥйден алып шығады жҽне қысқа уақыттың ішінде ҽскери жасақтарды қҧрып, жауға қарсы жҧмылдыра біледі. 
Осы жағдайға байланысты ХVІІІ ғ. қарақалпақ тарихына арналған жинақта 1725 ж. 15 қаңтарда жазылған 
мынадай дерек келтірілген: «Шоно Лаузан» Чрез войну с Абулхаир – ханом город Туркестан взял было и 32 
улуса, но потом он, Абулхаир – хан, соединясь с казаками, чрез войну в Туркестан пришел и содержит оный 
даже и доныне в своем владении»[2]. 
Ҿзінің батырлығымен, ҽскери ҿнерімен жҽне ҧйымдастырушылық қабілеттерінің арқасында Ҽбілқайыр 
хан ХVІІІ ғ. 20 ж. ортасына қарай жоңғар агрессиясына қарсы қазақ халқының азаттық кҥресінің жетекші 
кҿсеміне айналды. 1726 ж. Шымкент маңында Орда басы деген жерде ҥш жҥздің қҧрметті ҿкілдері – билер 
кеңесінде Ҽбілқайыр қазақ ҽскерінің бас қолбасшысы болып сайланды.
Сҿйтіп 1726 – 1729 жж. Ҽбілқайырдың қолбасшылығымен ҥш жҥздің ҽскери жасақтары ҧзақ жылдарға 
созылған Жоңғариямен отан соғысында ірі жеңістерге жетті. Соның ішінде Бҧланты ҿзенінің жағасындағы 
(1728), жҽне Аңырақайдағы (1729ж.) жоңғарларды талқандаған соғыстарда қолбасшылық қабілеті ерекші 
кҿрінді. С.Ҿтенияз, Х.Қарабалаев Ҽбілқайырды Жоңғар жҽне орыс басқыншыларымен ҿмір бойы соғысып 
кеткен хан болды десе т.ғ.д., профессор С.Ф.Мажитов қазақ халқының ҧлт – азаттық қозғалысы 1731 ж. 
басталды деп негіздейді [3]. 
Жоңғарлармен отан соғысы кезінде Ҽбілқайыр ханның беделі артып И.В.Ерофееваның пікірінше «аға 
хан» немесе «бас хан» деген атаққа ие болғанын кҿрсетеді. Т.ғ.д. Б.Сҥлейменов пен Басин де Ҽбілқайыр хан аға 
немесе бас хан болып сайланғанын негіздейді, «на общих собраниях представителей народа в подавляющем 
большинстве случаев вопрос решался в пользу «наиболее сильного и организованного хана». Так на рубеже 
ХVIIи XVIII вв. «главным» ханом являлся хан Среднего жуза Тауке (1680 - 1715), затем хан младшего жуза 
Абулхаир (1718 - 1748), а после смерти Абулхаира – Аблай (1771 - 1781), хан среднего жуза» деп жазады [4]. 
Орыс казактары Жайық бойына ХVІ ғасырда келе бастаған. Ал Семей мен Ҿскемен бекіністерінің іргетасы, 
тиісінше — 1718 жҽне 1720 жылдары қаланған. Басқаша айтқанда, Ресей империясы батыстан да, шығыстан да 
ентелеп енуді 1731 жылдан ҽлдеқайда бҧрын бастап кеткені — тарихқа белгілі жайт.
Ал Ҽбілқайыр хан мен оның айналасындағылар қол қойған қҧжатқа келсек, мҧнда қолдары қойылған старшын-
билердің қай руға жататыны жҿнінде Торғай облыстық басқармасының бҧратаналар мҽселелері жҿніндегі 
кеңесшісі, зерттеуші Иван Крафт, Халел Досмҧхамбетов, жазып кетті. Қҧжатқа қол қойған 56 старшын-
билердің жартысы яғни, 28 – і Орта жҥздің, қалған жартысы 28 – і Кіші жҥздің рубасылары болған[5]. Қол 
қойғандар — Ресеймен шекаралас отырған аймақтардағы рулардың ғана басшылары. Демек бҧл жерде сҿз 
Ресей империясының қҧрамына толық ҿту емес, жер, жайылым, қалмақ, башқҧрттар тарапынан 
шапқыншылықты тоқтату тҿңірегінде қозғалғанын байқауға болады. 
Кіші жҥз ханы Ҽбілқайырдың Ресей қол астына енуі жҿнінде шешім қабылдауы қазақ тарихындағы маңызды 
шара екенін ешкім жоққа шығармаса керек. Қол астына кіру дегенді шартты тҥрде қабылдауы Ҽбілқайырдың 
сол дҽуірдегі лажсыздан мойындаған мемлекеттік саясаты деп тҥсінген жҿн. Бҧл мҽмілегерлік ҽрекет арқылы 
қазақ халқының тоқырауға кездескен ҧлттық мҥддесін қорғаудың тиімді жолдарын қарастырды. Халық 
қалаулылары ортақ мҥддеге сҽйкес қызмет атқаруға тырысты, алайда, олардың барлығы бірдей тарихнамадан 
ҿз орнын ала алмады. Белгілі ғалым, Қазақстан академигі К.Нҧрпейісов: «...біздің тарихнамада саяси портрет 
жасау аз. Оның сыры кҿп жылдар бойы тарихты халық жасады деп келдік, бірақ солардың ішіндегі халық 
ҿкілдері екенін ескермедік. Билердің, батырлардың, хандардың саяси портреті жасалмағандықтан алып – қашты 
ҽңгіме кҿп. Мысалы, Ҽбілқайырды біреу мақтаса, екіншілері даттап жатады. Есесіне Абылайды тҥк қатесі 
жоқтай аспанға шығара дҽріптеумен келеміз. Бҧл дҧрыс емес», - дейді[6]. 
Оның шабандоз тҧлға екенін академик М.Қозыбаевтың мына пікіріне сҥйеніп айтсақ та болады. 
«Ҽбілқайыр хан сол бір тарихи кезеңнің кҥрделілігін сҿз жоқ сезді. Оның мемлекет қайраткері ретіндегі 
ҧлылығы да біздің кҿзқарасымызда, Қазақстанның империя қҧрамына кіретінін кҥні бҧрын білуінде», - деп 
тҧжырымдайды[7]. 
Қазақ тарихын зерттеушілердің бірі академик Н.И.Веселовский Қазақстанның Ресейге қосылуына баға 
бере келе, былай дейді: «Кҿшпенділердің келісім жҿніндегі тҥсініктерінің біздің тҥсінігімізден ҽлдеқайда 
айырмашылығы бар. Олар ҥшін бодандық дегеніміз, ешкімді белгілі мемлекетке ештеңе міндеттемейтін, сондай 

144 
– ақ қазақтардың пайдасына шешілген сауда – саттықтың бір келісім сияқты ҽсер етті» [8]. Олай болса, 
Ҽбілқайыр ханның Ресеймен жасаған келісімі патшаға тҽуелді болмай, ҿз саясатын жалғасытырып, екі елдің 
арасында сауда – саттықты дамытуға жағдай жасау еді. Оны Оренбург ҽкімшілігі мен бірге шешіп отыруға 
бағытталған шаралар деп тҥсінді. 
Сонымен қатар, ғалым бодандыққа анықтама бере отырып, оның мҽн – мағынасына тоқталды. Орысша 
«подданство» деген сҿзді қазақтың хандары мен сҧлтандары «қамқорлық», «қорғаушылық» деп тҥсінгенін 
айтады, бҧл сҿзді «ҿзіне қаратып алу» немесе «отарлау» деп тҥсінбеу керек, - деп жазады тарихшы [9]. 
Тҽуелсіздіктің алғашқы жалдарында қазақ хандарының тарихи тҧлғаларын зертеуде, оның ішінде Кіші 
жҥз ханы Ҽбілқайыр туралы қомақты ғылыми еңбектер жазып, оның Ресейге бодан болу саясатын бір жақты 
қарастырмай, ханның саясаткерлігін бҥгінгі ҧрпаққа жеткізе білудің қажет екенін кҿрсеткен кҿрнекті 
тарихшылардың бірі Ж.Қасымбаевтің пікірінше: «ХVІІІ ғаксырдың 40 – жылдарындағы Кіші жҥз ханы 
саясатының басты мақсаты – Орынбор ҽкімшілігінің отаршылдық қысымшылығына тҿтеп беру жҽне ҿмірінің 
соңына дейін тҽуелсіздік ҥшін кҥресу болды» [10]. 
И.Ерофеева Ҽбілқайыр тҧлғасын біршама зерттеді. Оның атқарған қызметтерін сан қырынан кҿрсетіп, 
бҧрынғы тарихнамада кедергі болып келген жайттарды ғалым бҥкпей айтады. Ҽсіресе, Оренбург ҽкімшілігінің 
басшысы И.И.Неплюев пен Кіші жҥз ханы Ҽбілқайыр арасындағы текетіресті империялық отарлау саясатымен 
ҧштастыра жазған автордың тҧжырымдамалары кҿңіл аударарлық. Ғалым Ҽбілқайырды ҿз заманының кҿрнекті 
саясаткері, ҽскери қолбасшысы ретінде бағалап, ХVІІІ ғасырдың бірінші жартысындағы аса ірі тҧлға екендігіне 
кҿпшіліктің назарын аударып, ханның атына осы кезге дейін айтылып келе жатқан сыңаржақты пікірлерге жаңа 
замана тҧрғысынан пайымды дҽйектер ҧсынып, сол кезеңдегі оқиғаларды талдайды [11]. 
Ҽбілқайырдың бар кҥш-жігерін жҧмсап кҿздеген мақсаты сыртқы жаулардың шапқыншылығын тоқтату, 
тҽуелсіздікті сақтау, шекараны нығайту мен халықтың бірлігі жолында хандық билікті кҥшейту болды. 
Тарихшы К.Есмағанбетов: «Ресей мен Кіші жҥз арасындағы жасалған келісімді екі жақ екі тҥрлі пайымдады. 
Бҧрынғы Алтын Орда кеңістігіндегі елдер мен халықтарды билеп – тҿстеуден бай тҽжірибе жинақтаған Ресей 
қазақтарды да жаулап алынған татарлар мен башқҧрттарға теңегісі келді. Ҽбілқайыр бастаған топ кҿшпелі елдің 
басшылары ретінде бҧл қҧжатты шығыстық дҽстҥр тҧрғысынан тҥсінді, яғни олар аталмыш келісімді 
дағдарысты жағдайда қуатты мемлекеттің қамқорлығында (протекциясында) болуы да, ес жинап, ҽлденген 
кезде бас тарта салатын дағдыда қабылдады. Бҧл тҧрғыдан алғанда, ҽдет бойынша сюзереннен алшақтаудың 
алдында оған қарсы ҽрекеттер (тҧтқындар алу, мал – мҥлкін тонап кету т.б.) орын алатын. Кҿшпелі 
халықтардың тҥсінігі бойынша мҧндай мінез таныту бҧрынғы «қамқоршы» мемлекетке қарсы бағытталған 
кҥрес тҽсілі еді» [12]. Мҧндай тҧжырым И.В.Ерофеева, Ҽ.Қ.Мҧхтар т.б. белгілі тарихшылардың еңбектерінде де 
кездеседі.
Сҿйтіп, ХVІІІ ғасырдың басында екі елде ҿзара келісімге мҥдделі болды. Келісім арқылы қазақтар шекаралық 
мҽселелерді шешуде жҽне сыртқы жаудан қорғануда, сауда – саттықты дамытуда кҿмек кҥтсе, патша ҥкіметі 
отарлау жоспарын жҥзеге асырып, қазақ елін Азияның кілті деп есептеп, ҿзіне қосуды кҿздеді. Осындай 
мақсатына байланысты Ресей ҥкіметі 1731 жылдан бастап – ақ қазақтарды ашық тҥрде ҿзінің боданы деп 
жариялады.
Орыстың революцияға дейінгі зерттеушілерінің бірі, орыс географиялық қоғамы Орынбор бҿлімшесінің мҥшесі 
Александр Добросмыслов 1901 жылы жарық кҿрген еңбегінде Торғай облысының басым бҿлігін ХVІІ 
ғасырдың аяғында башқҧрттар мен қалмақтар мекендеген, тек Торғай жҽне Ырғыз уездінің оңтҥстік бҿлігінде 
ғана қазақтар кҿшіп – қонып жҥрген деп жазған.[13]. Ол кездегі Торғай облысы қҧрамына тҿрт уезд енген: 
Қостанай, Ырғыз, Ақтҿбе жҽне Торғай. Қазақтар осы жерлердің шҿлейт аймақтарына қарай ығыстырылған. 
Яғни, қазақтың ғасырлар бойы еркін жайлаған ата қоныстары жау қолында қалған ғой. Жайылымдар тарылған.
Қалмақтар тіпті Елек, Жем бойына дейін келген. Ал осы ҿңірлерді қазақтар Ҽбілқайырдың кҥш-қайраты 
арқасында қайтарып алды. Бҥгінгі Батыс ҿңірдің ҿз қолымызда, ҿз елімізде қалғанында Ҽбілқайыр ханның ҥлесі 
зор . 
Академик М.Қозыбаев Ҽбілқайыр ханға ҧлы қолбасшы, стратег, қарымды мҽмілегер (дипломат) ретінде баға 
берсе, белгілі зерттеуші – ғалым Ж.Қасымбаев Ҽбілқайыр қазақ еліндегі билеушілердің ішінде оқ бойы алда 
тҧрды жҽне ҧлы ханның тарихи рҿлі сонау ХІХ ғ. А.Добросмыслов, И.Крафт, А.Левшин т.б. тарихшылармен 
біршама нақты анықталған деп есептейді. Сонымен бірге, Ҽбілқайыр ҿмірінің соңына дейін ата – бабалары 
ҿсиет қылып қалдырған қҧндылықтар ҥшін кҥрескенін паш етеді [14]. 
Ҽбілқайыр хан ҿз заманында тек қазақ арасында ғана емес, кҿршілес жҧрттарға да беделді, ҽйгілі тҧлға болған. 
Мысалы, башқҧрттар оны 1709 жылы ҿздеріне хан болуға шақырады. Ол Хиуаның хан тағына да отыруға 

145 
шақырылған. Сондай-ақ, қаһарлы жоңғар қоңтайшысы да Ҽбілқайырмен қҧда болуға ҧмтылып, мҧрагер ҧлына 
Ҽбілқайырдың қызын сҧраған. Хан бҧған бастапқыда келісім бермеген. Бірақ, араға біраз уақыт салып, келісім 
беретінін жеткізіп, жоңғар жағына хабар жіберіпті. Ресей бҧдан қатты сескенген. Екі жақ тіл табысып, 
одақтасып кете ме деп қорыққан. Ондай одақтың Ресейге қауіпті екені тҥсінікті. Бірақ 1748 жылы Ҽбілқайыр 
хан қаза тапты да, бҧл іс соңына дейін жетпеген. Сҿйтіп, жонғар қонтайшысы қазақ – қалмақ тарихында алғаш 
рет жҽне соңғы рет қазақ хандарының ішінде Ҽбілқайыр мен ғана туыстық қатынас орнатуға кҥш салды.
Ҽбілқайыр тек ғана мемлекет қайраткері, мҽмілегер ғана емес, қол бастаған атақты сардар да бола білді. 
Ҿзінің кҥреске толы ғҧмырында Ҽбілқайыр хан талай жорықтарды бастап кешірді. Сондықтан да, ол ҿз 
дҽуірінің ел таңдаған қол басшысы, сарбаздарының ҧйытқысы. Орынбор экспедициясының бҧрынғы суретшісі 
Джон Кэстль 1736 жылы қазақ елінде болған кҥнделігінде Ҽбілқайыр хан туралы «Ол зор тҧлғалы, сымбатты, 
аппақ жҥзі қызыл шырайлы, тҥсі сондай жылы кісі, сонымен қатар зор денсаулық пен қайрат- кҥш иесі, садақ 
тартуға келгенде, шынымен-ақ бҥкіл ҧлтта оған тең келетін кісі жоқ... Бҧрын сҧлтан деген лауазымы болған, 
қолы жеткен жеңістерінен кейін хан болды...»- деп жазып қалдырған[15]. 1726 жылы Ордабасындағы билер 
кеңесінде Кіші жҥз ханы Ҽбілқайыр батырлық пен биліктің тамаша ҥлгілерін кҿрсете білді. 1728 жылғы 
«Қалмақ қырылған» Бҧланты – Білеуті шайқасы, 1729 – 1730 жж. Аңырақай аталған екі ірі шайқаста да қазақ 
жасақтарының бас сардары – Ҽбілқайыр еді. Шындығында, егер Бҧланты мен Аңырақайдағы жеңістер болмаса, 
Қазақ ордасы осыдан жҥз жыл бҧрын мҥлде тозып, қҧрып біткен Ноғай ордасының кебін киері анық – ты. 
Тоқтау кҿрмеген Жоңғар қалмағы енді бірер серпіннен соң Еділ қалмағымен тоғысар еді де, Сарыарқадан 
айырылған соң қазақтың барар жері, басар тауы қалмас еді. Хандық садаға, халқының ҿзі қҧрып кетер еді, - деп 
жазады белгілі жазушы, ғалым, қоғам қайраткері М. Мағауин [16]. 
Ҽбілқайыр есептерінің жҿнге келетіндігі ол кезде қазақтар ҥшін басты қауіп енді жоңғарлар емес. 
Ресей бодандары – башқҧрттар, Еділ бойы қалмақтары, Жайық жҽне Сібір казактары еді. Кіші жҥз солардың 
қыспағында қалды.
Осы арада шетелдік зерттеушілер қазақтардың тҥсінігімен «бодандық» жҿнін былай кҿрсетеді: «1731 жылғы 
Ҽбілқайыр ханның қазақтары Ресей бодандығына енгізу туралы нақты байламы жоқ, сҿз жҥзінде ғана жасалған, 
кез келген тиімді уақытта бас тарта салатын біржақты, ҿз еркімен біреудің патронаждық статусын қабылдау 
жҿніндегі қадам болды. Ресей сюзеренитетін (билігін) мойындай отырып, қазақтар орыстардан сыртқы 
жауларына қарсы кҿмек сҧрауға, шекаралы жерлердегі жайылымдарды пайдалану мҥмкіндігіне ие болуға 
тырысты. Бірақ патша ҥкіметі қазақтар ҿтінішіне тым ынта қоя қарады жҽне олар шын мҽнінде ҿз еркімен Ресей 
бодандары болды деп есептеді...» [17].
Сондықтан қазақ хандарына жіберілген алғашқы грамоталардың ҿзіне «қол астына алу» термині енгізілді.Ал іс 
жҥзінде қазақ хандарының кҿздегені мҥлде басқа-«диолог принципі» арқылы кҥшті одақтастың қамқорлығына 
негізделген ҽскери-саяси алъянс еді. Қандай да бір мҽселелерде келісімге келе алмаған жағдайда, тараптардың 
қай-қайсысы да мҧндай алъянстан оп-оңай шығып кете алатын. Ал патшалық Ресей «қамқорлық» ҧғымына 
басқа тҧрғыдан қарады. Генерал Неплюев қазақтарға бағыныштылықтың ресейлік нҧсқасын таңғысы келді де, 
Ҽбілқайыр хан ондайды қабылдай алмады. Оған Ҽбілқайырдың 1748 жылы қаза тапқанға дейін, жҥргізген 
саясаты дҽлел бола алады. Айтарлық, кіші жҥз қазақтарының 1734 жылы Сахмар қалашығына, 1735жылдың 8-9 
мамырында Жайық казак-орыстарына, 1737, 1739, 1741жылдары Еділ қалмақтарына шабуыл жасауы, 1737 
жылы башқҧрттардың ресейге қарсы кҿтерілісіне қатысуы, 1745-1746, 1747 жылдары орыс елді-мекендеріне 
ҥйымдастырған шапқыншылықтары империяға қарсы ҽскери қимылдары дҽлел бола алады. 
Сҿйтіп Ҽбілқайыр хан сыртқы жауға қарсы кҥресте қазақ халқының басын қосып, ҧлы жеңіске бастай білді. 
Осы кҥрес тарихындағы басты тҧлға болды. Қазақ елінің батыс, солтҥстік аймақтарының қоныстарын кеңейтті. 
Солтҥстік, оңтҥстік жҽне оңтҥстік-шығыс кҿршілерімен арада дипломатиялық қарым-қатынас орнатып, 
сауданы дамытуға кҥш салды. Ҽбілқайырдың ҿмірі мен қоғамдық-саяси қызметі қазақ мемлекеттігін сақтауға, 
елінің тҧтастығы ҥшін жасаған іс-ҽрекеті халық жадында мҽнгілік сақталады.
Пайдаланылған ҽдебиеттер мен деректер тізімі 
1.
Мҽшімбаев С.М. Ҽбілқайыр хан. Астана. 2007. 123, 8 – 9 б. 
2.
К истории каракалпаков ХVІІІ в.//Красный архив. 1938. Т.6. 245 б. 
3.
Мажитов.С.Ф. Проблемы истории, теории и историографии народно – освободительного движения 
ХVІІІ – начала ХХ вв. в Казахстане. – Алматы, 2007. 29 б. 

146 
4.
Сҥлейменов Б.С., Басин В.Я. Казахстан в составе России в ХVІІІ – начале ХХ века. Алма – ата: Наука 
КазССР, 1981. – 106 б. 
5.
Крафт И.И. Принятие киргизами русского подданства.Оренбург, 1897; Козыбаев М.К. Избранные 
труды. Алматы: Ғалым, 2006. 86 б.; Досмҧхамедҧлы Х. Таңдамалы. – Алматы, 1998. 33 б. 
6.
Мҽшімбаев С.М. Ҽбілқайыр хан. Астана. 2007. 123, 12 б. 
7.
Қозыбаев М. Жауды шаптым ту байлап. Алматы: Жалын, 2004. 9, 101 б. 
8.
Жақсығалиев Ж. Ҽбілқайыр хан жҽне Қазақстанның Ресейге қосылуы.//Қазақ тарихы, 1999, №6. 66, 10 
– 15 б. 
9.
Бекмаханов Е. Қазақстан ХІХ ғасырдың 20 – 40 жылдарында: Оқу қҧралы. Алматы: Санат, 1994. 13, 35 
– 36 б. 
10.
Қасымбаев Ж. Последние годы жизни Абулхаир хана //Ҽбілқайыр хан: Жинақ/Қҧраст. К.Есмағамбетов. 
Алматы: Арыс. 2004. 100, 36 – 54; 172, 222 – 261 б. 
11.
Ерофеева И.В. Хан Абулхаир: полководец, правитель и политик/ Научное издание. Алматы: Санат, 
1999., Ерофеева И.В. Хан Абулхаир: полководец, правитель и политик. Изд. 3-е. Исправленное и дополненное. 
Алматы: Дайк-Пресс. 2007 б. 
12.
Есмағанбетов К. Ҽбілқайыр хан. Жинақ. Алматы: «Арыс», 2004. 16 – б. 
13.
Добросмыслов А.И. Тургайская область. Исторический очерк. Актобе, 2010. 14 б. 
14.
Козыбаев М.К. Актуальные проблемы изучения Отечественный истории.//Избранные труды. Алматы: 
Ғылым, 2006. – 20 б. Касымбаев Ж.К. Государственные деятели казахских ханств (ХVІІІ в.). Алматы; Білім, 
1999. – 64 б. 
15.
Кэстль Джон. 1736 жылы Кіші жҥз ханы Ҽбілқайырға барып қайтқан сапар туралы.- Алматы: Атамҧра, 
1996. - 82,84 б.
16.
Мағауин М. Қазақ тарихының ҽліппесі. Алматы: Қазақстан, 1995. 216, 97 – 99 б. 
17.
Боджер А. Кіші жҥз ханы Ҽбілқайыр жҽне оның 1731 жылы қазан айында Ресей бодандығына ҿту 
жҿніндегі анты. //Ағылшын тарихшысының пайымын баспаға ҧсынған М.Қозыбаев//Ақиқат, 1992, №4.5, 27 – 
31 б. Почекаев Р.Ю. Указ императрицы Анны и присяга Абулхаира 1731г.: Между старинными традициями и 
новым имперским законодательством// Отан тарихы №3, 2014. 5 – 16 б. 

жүктеу/скачать 3,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: