Мазмұны Кіріспе Ыбырай Алтынсарин және ұлттың мектептері туралы Ыбырай шығармаларындағы оқу тәрбие мәселелері. Ы. Алтынсариннің педагогикалық көзқарастары. Қорытынды. Пайдаланған әдебиеттер Кіріспе

Қазақ балалары үшін ана тілінде құнды әңгімелер мен өлеңдер жазған Алтынсарин қазақ әдебиеті тарихында Абаймен қатар жазушы- суреткер ретінде тиісті орын алды. Оның шын ниетімен, жан-тәнімен жазған шығармаларының соншалықты ол күні бүгінге дейін жастарды жалықтырып, ескерген жоқ.

Алтырсариннің тарих, этнография, өлке танудағы бағытта да үлкен маңызды жұмыс атқарғанын да көруге болады.

Алтынсариннің шақыруымен орыстың еңбекші интеллегенциясының өкілдері қазақ балаларына мұғалім болып ең шалғай ауылдарына барды. Мерзімді шығып тұратын баспасөздің беттерінде қазақ жұртшылығының мектеп пен білімге мұқтаждығы, алғашқы мектептердің жұмыс тәжірибелері жайында мақалалар жиі көріне бастады.

Көрнекті совет педагогтарының бірі Е. Н. Медынский өз еңбегінде Алтынсариннің жалпы атқарған қызметін жоғары бағалап былай деп жазды.

«Алтынсарин қазақ мектептерінің инспекторы ретінде өз халқы үшін бастауыш училищелердің ашылуына себепші болды, бұл мектептерде Ушинский ұсынған прогресшіл оқыту методтарын орнатып, осы мектептер үшін бірқатар оқулықтар жазды: «Е. Н. Медынский «Педагогика тарихы» )

Ыбырай Алтынсарин – оқутушы педагог қана емес, оқу-ағарту майданының белсенді қайраткері еді. Оқу инспекторы қызметін атқарып жүрген кезінде ауылдарға мектеп ашты. Ақтөбе, Торғай, Ырғыз, Тройц уездеріне бір-бірден орталық училище ұйымдастырды. 1881 жылы Орск қаласында қазақ мектептерін мұғалімдер даярлайтын училище аштырды. Жеті жерден болыстық мектеп ұйымдастырды. Ол мектептердің бесеуі ұлы ағартушы тірісінде : Бөрте, Қарабұлақ, Обаған, Жетіқара болыстарында 1887 жылы Қараторғай болысында 188 жылы ашылды. Қалған екеуі Ыбырай қайтыс болғаннан кейін 1991 жылы ашылды.

Алтынсариннің педагогикалық тәрбие қиялдары мен мектеп системасы ғылым мен жалпы білімді жоғары бағалауға, балаға сүйіспеншілікпен қарап, рны қадірлеуге және өз халқының мүддесі үшін қызмет істей алатын жас адамдарды дайындауға негізделген.

Алтынсарин- Қазақстанда педагогика білімінің негізін құрады. Мектеп –қашан да маман және дайындығы мол мұғалімдер болғңанда ғана мектеп бола алатынын айтты. Сол уақытта қазақ мектептерінде қанағаттанарлық түрде тіл мәселесін шешуді Алтынсариннің зор еңбегіне санау керек. Алтынсарин қазақ балаларына орыс тілін оқыту құралын құрастырғанда қатаң тәртіпке келтірілген алғашқы лексикалық, фразиологиялық және грамматикалық материал беру арқылы балалар жұмысын барынша жаңілдетуге тырысты. Мұғалімнің ролі материалдарды есте сақтау, есіту дұрыс сөйлеуге дағдылануда ерекше орын алады.Торғай облысында ғана қызмет атқарған Алтынсариннің мектеп системасы соңғы жылдарда(Ұлы Октябрь социалистік революциясына дейін) басқа облыстарда да: Орал, Семей, Ақмола, Бөкей ордасында, ал ХХ ғасырдың бірінші он жылында- Сырдария, Жетісу облыстарында тарады.

1841ж. 20 қараша (Торғай облысы Арақарағай болысы) туған күні.

1850ж. Шекара комиссиясы жанындағы Орынбор мектебіне түскен.

1857ж. Мектеп бітірген.

1859ж. Орынбор облыстық басқармасының кіші тілмашы болған.

1861ж. Орынбордағы мектепте мұғалім болған.

1870-71жж. Торғай уезінде судьялық қызмет атқарған.

1876ж. Петербургқа барған.

1876ж. Ана тіліндегі хрестоматиялық і- бөлімін алғашқы рет құрастыра бастаған.

1879ж. Хрестоматияның і- бөлімі басылып шыққан.

1879ж. Торғай болыстық инспекторлық қызметін атқарған.

1879- 89жж. Халық училищелерінің инспекторы болып қызмет істеген.

1. 
   Мұқанов М.М. Жас және педагогикалық психология.-Алматы,1981.
   
2. 
   Қоянбаев Б.Ж. Педагогика.-Оқу құралы.-А лматы, «Рауан»,1992.
   
3. 
   Игнатьев Е.И. Психология в беседах с учителеями.-Санкт-Петербург,2001.
   
4. 
   Макаренко А.С. Педагогикалық шығармалары. Т.5.-Москва, 1958
   
5. 
   Жарықбаев Қ. Ұстаздық еткен жалықпас.-Алматы, «мектеп», 1987.
   
6. 
   Бастауыш мектеп №7, 2001ж
   
7. 
   Советская педагогика №7, 1965ж
   
8. 
   Қазақстан мектебі №4, 1995ж.
   
9. 
   Салтақова Л.Қ. Бастауыш сыныптың оқу-тәрбие жұмысында халықтық педагогиканы оқыту әдістері.
   
10. 
    Сарбасова Қ.А. Бастауыш мектепке математиканы оқытуда қазақ халқының ауызша есептерімен жұмыс істеудің әдістемелік ерекшеліктері.
    
11. 
    Бейсенбаева М.А. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық әрекетке баулуда қазақ этнопедагогикасының орны.
    
12. 
    Әлібаева Ж. Балаларға ұлттық тәлім-тәрбие берудегі әдеп мәселесінің алатын орны.
    
13. 
    Әлімханов М. Қазақтың халық медицинасы.-Алматы: қазақстан 1992
    
14. 
    Бержанов К., Сейталиев К. Ауыз әдебиетіндегі адамгершілік, тәрбие мәселелері.-қазақстан мектебі, 1970
    
15. 
    Боданов Ж., Болеев К. Қазақтың халық педагогикасы. Жамбыл: 1992
    
16. 
    Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші. «Қазақстан мектебі», 1989