Мазмұны кіріспе микроэкономика пәні және методологиясы
жүктеу/скачать 2,65 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 10. Бюджеттік сызық енкіштігінің экономикалық мәні неде
- 4 тақырып. САЛЫСТЫРМАЛЫ СТАТИКА ЖӘНЕ СҰРАНЫС ТАЛДАУЫ 1. «Табыс – тұтыну» қисық сызығы және Энгельдің қисық сызығы. «Баға – тұтыну» қисық сызығы
- Энгельдің тұтыну заңы
- 2. Табыс әсері және ауысу әсері. Слуцкойдың теңдеуі
- Табыс әсері
- Слуцкойдің теңдеуі
- 3. Игілікті тұрмыстың, әл-ауқаттың өзгеруі. Нақты табыс индекстері
6. Кестедегі ашық жерлерді (ұяларды) толтырыңыз:
7. А мен В тауарлардың шекті пайдалылығы мына кестеде көрсетілген:
Егер тұтынушының табысы 240 доллар құраса, ал А және В тауарлардың бағасы 40 және 20 доллар болған жағдайда жалпы пайдалылықтың ең жоғары деңгейіне жету үшін әр тауардың неше бірлігін сатып алу керек? Жалпы пайдалылықтың шамасы қандай болады? 8. Кестеде бір сатып алушыға құндылығы тең болып келетін А және В тауарлардың 4 жиынтығы келтірілген:
Парықсыздық қисық сызығын сызыңыз. А жиынтығынан В жиынтығына, В жиынтығынан С жиынтығына, С-дан – Д өткендегі MRS есептеңіз. Азаятын (кемитін) шекті пайдалылық заңының көмегімен MRS азаюын түсіндіріңіз. 9. Осы нақты тұтынушы үшін А тауардың бірнеше санын тұтынғанынан (пайдаланғанынан) шекті пайдалылығы 10 бірлікті құрайды, В тауарды – 18 бірлікті дейік. А тауардың бағасы – 40, В тауардың – 60. Олардың пайдалылығын көбейту үшін тұтынушы не істейді? а) А тауарды көп алып, В тауарды аз сатып алады. б) В тауарды көп алып, А тауарды аз алады в) екі тауардан да көп алады г) тұтынатын тауарлардың санын өзгертпейді
а) тұтынушы бір тауардың бөлігін беруге дайын, егер басқа тауар да талғаусыздықтың қисық сызығында тұрса б) бұл көптеген тауарлардың шегі в) бір тауарды екіншімен ауысуының шекті нормасы азаяды г) басқа тауарда білінген бір тауардың баламалы шығындары
Y
I4 I3 I2 I1 X 31 сурет. «Табыс –тұтыну» қисық сызығын салу. «Табыс – тұтыну» қисық сызығының негізінде Энгельдің жеке тұтыну қисық сызығын салуға болады (Энгель қисық сызығы) (32 сурет). Ол тұтынушының табыс деңгейінің өзгеруіне байланысты тауарлардың әр түрлі топтарын тұтыну тәуелділігін талдауға мүмкіндік береді. ХІХ ғасырда неміс статистигі Э.Энгель табыс деңгейі өзгеруінің тұтыну құрылымына тигізетін ықпалын зерттей отыра, бір заңдылықты тапты, ол кейін Энгельдің тұтыну заңы деп аталды. Энгель заңы: халықтың тамақ өнімдеріне шығындар үлесі бойынша жоғары дәрежедегі дәлдікпен халықтың әл-ауқатының деңгейі жөнінде айтуға болады: ол неғұрлым жоғары, соғұрлым халық кедей. Табысы жоғары болған сайын адамның сұраныстары да жоғарылайды. 33 суретте Энгель заңы жақсы көрсетілген: ең алдымен азық-түлік (тамақ) өнімдерімен қанығу орын алады, сонан соң өнеркәсіп тауарларымен (стандартқа сай сапасы бар), ең соңында – жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетулер.  Y
I3 I2 I1 U3 U2 U1 X I H
I2 I1 X1 X2 X3 X
Q Жоғары сапалы тауарлар мен қызметтер
Азық-түлік тауарлары І 33 сурет. Энгельдің қисық сызықтары Енді тұтынушы табысының өзгеруі емес, тауар бағасының өзгеруіндегі ахуалды қарайық (34 сурет). Тауар бағасының өзгеруі нақты табыстың өзгеруін білдіреді. Х тауары бағасының РХ2 деңгейден РХ1 деңгейге дейін төмендеуі бюджеттік сызықты сағат тіліне қарсы бұрып, оны Х2 күйінен Х1 күйге жылжытады. Бұл сатып алушының Х тауардың көптеген санын сатып алуына мүмкіндігі бар екендігін білдіреді, соған сәйкес оның талғаусыздық қисық сызығы мен тепе-теңдігі жылжиды. Тепе-теңдік нүктелерін қосып «баға – тұтыну» қисық сызығын аламыз, оның негізінде жеке сұраныстың қисық сызығын сызып салуға болады. Сұраныс функциясы пайдалылық пен бюджеттік шектеуден шығарылады.  Y
PX1 а) PX1 PX2 PX3 X PX1 PX2 PX3
D
X
Y E1 E1 E2 E3 E2 а) X1 X2 б) X1 X3 X2 35 сурет. Табыс әсері мен ауысу әсері. Қосымша (көмекші) бюджеттік сызығын салайық (сызайық), оның еңкіштігі пайдалылықтың бұрынғы деңгейіне жеткендегі бағалардың жаңа ара қатыстығына сәйкес келеді. Ауысу әсері Х1 Х3 кесіндіде көрсетілген (35-б суреті), өйткені тұтынушы арзандаған тауарды көбірек сатып алады, басқа тауарлардан бас тартып, оның тепе-теңдік нүктесі Е1 – Е3 (ке) ауысады. Ауысу әсері әрқашан теріс болады, себебі тауар бағасының түсуі тұтынуды өсіреді. Табыс әсері Х3 Х2 бөлігінде көрінеді: тұтынушының тепе-теңдігі Е2 нүктесіне ауысып, сонымен жалпы пайдалылығын көбейтеді. Табыс әсері стандартқа сай, жақсы тауарлар үшін теріс (бағаның төмендеуі тұтынуды көбейтеді), ал сапасыз тауарлар үшін оң (бағаның төмендеуі тұтынуын азайтады). Көптеген сапасыз тауарлар үшін ауысудың теріс әсері оң табыс әсерінен асып түседі, сондықтан жалпы әсер оңсыз болып шығады. Тек қана Гиффен тауарлары үшін табыстың оң әсері ауысудың теріс әсерінен асып түседі. Табыс әсері мен ауысу әсері әрекеттерін жеке талдау үшін біріншісін талдағанда екіншісін есепке алмау керек. Осындай талдаудың 2 тәсілі бар: 1– ағылшын экономисті Дж. Хикс ұсынған, екіншісін – орыс математигі әрі экономисті Е.Слуцкой. Бұл тәсілдердің негізгі айырмасы нақты табысты қалай анықтауында жатыр.  Y
U2 U3 U1
E3 E2 E1 X0 X1 X2 X3 X Хикстің әсері Слуцкойдің әсері 36 сурет. Хикс пен Слуцкой бойынша табыс әсері мен ауысу әсері Хикс тәсілі бойынша бағалардың өзгеруінен тұтынушы қажеттіліктерді қанағаттандырудың бұрыңғы деңгейін сақтап қалуға тырысады, яғни нақты табыс тұрақты шама ретінде қаралады (36 сурет). Сонымен, тұтынушы талғаусыздықтың бұрынғы қисық сызығында қалады да, тепе-теңдік Е0 нүктесінен (бұрынғы бағаға сәйкес келетін) Е1 нүктесіне ауысады (жаңа төмендеу бағаға сәйкес). Слуцкой нақты табысты басқаша түсіндіреді: ол тұрақты болады, егер тұтынушының табысы өзгермей, оған тауарлардың бұрыңғы жиынтығын жаңа бағамен сатып алуға мүмкіндік берсе. Бұл жағдайда тұтынушының тепе-теңдігі Е0 → Е2 жылжиды. Слуцкойдің теңдеуі – Х тауар бағасының өзгеруіне тұтынушының әсері табыс әсері мен ауысу әсеріне бөлінеді: ∆Х/∆Р = (∆Х/∆Р)сотр – Х(∆Х/∆I) мұнда: ∆Х/∆Р – бағаның өзгеру ықпалынан болған тұтыну өзгерістері; (∆Х/∆Р)сотр – ауысу әсері; Х(∆Х/∆I) – табыс әсері 3. Игілікті тұрмыстың, әл-ауқаттың өзгеруі. Нақты табыс индекстері Тұтынушы артығы – ол тауарға деген тұтынушы сұранысының бағасы мен қалыптасқан тепе-теңдік баға бойынша тауар үшін төленген баға араларындағы айырма. Тұтынушы артығы қоғамдық әл-ауқаттың маңызды көрсеткіші болып табылады. Егер нарықтық сұраныстың қисық сызығын сатып алатын тауардан тұтынушы алайын деп тұрған шекті пайдалылықтар сомасының графикалық бейнелеуі ретінде көрсетілсе, тұтынушының артығы – сатып алынатын тауарлардың жиынтық шекті пайдалылығы мен оларды сатып алуға кеткен нақты шығындар арасындағы айырма. Тепе-теңдік бағалары белгіленген нарық тауарларды үлестіргенде сатып алатын тауарлардың жиынтық пайдалылығы ең жоғары болып келеді. Тепе-теңдік бағаны (Р1 – Р2 дейін) көтеретін тауар салығын енгізу ахуалын қайта қарайық (37 сурет). 
P2 A B P1 Q2 Q1 37 сурет. Бағаның өзгеру ықпалымен тұтыну артықтарының өзгеруі Тұтыну сәйкес Q1 – Q2 дейін қысқарады (азаяды). Тұтынушы шығыны А+В фигурасының көлемін құрайды, мемлекет табысы – А фигурасының көлемі. В үшбұрыштың көлемі – қоғамның қайтпайтын шығындары, олар «өлі жүк» деп аталады (deadweight loss). Осы мысал тепе-теңдік бағаның өсуі қалайша қоғамдық әл-ауқатты өзгеретінін жақсы көрсетеді. өкінішке орай, нарық экономикасында бағалардың өзгеру себептері әр түрлі болады. Мысалы, мемлекеттің араласу ықпалымен (салық енгізу жолы). Бағалар өзгеріп тұрған жағдайда тұтынушының ақшалай табысы өз сатып алу қабілеттілігін өзгертеді. Осыған байланысты сұраныстың өзгеруін толық талдау үшін белгіленген және нақты табыс көрсеткіштерін қарау қажет. жүктеу/скачать 2,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
Y