Мазмұны нормативтік сілтемелер

111 
алушыларда мақсаттардың, мотивтердің, қажеттіліктердің үйлесімі едәуір көп 
деңгейде анықталды. 
Біз студенттің шығармашылық ойлауының интеллектуалдық-танымдық 
компоненті дамуының да 3 деңгейін анықтадық. Креативтілік деңгей 
шығармашылық ойлау феномені, оның даму тетіктері мен қолайлы факторлары 
туралы тұлғаның толық және терең көріністерімен сипатталады, соның 
негізінде өзін шығармашылықтың дербес көзі ретінде қабылдау жүреді. 
Шығармашылық ойлаудың эвристикалық деңгейі дамыған студенттер өзін тек 
белгілі бір іс-әрекет түрлерінде ғана шығармашылық көзі ретінде көреді. 
Шығармашылық ойлау туралы білімі терең, бірақ жүйеге бейімделмеген, 
аяғына дейін саналы емес; шығармашылық ойлау тетіктерін әлсіз біледі. 
Ынталылық деңгей студенттері шығармашылық ойлауды дамыту тетігімен, 
құрылымымен таныс емес, шығармашылық үдерістегі интуиция мен қиялдың 
рөлі туралы түсінігі толық емес; шығармашылық феномен туралы білімі 
жүйелене қоймаған болып сипатталынады.
Іс-әрекеттік-рефлексивтік компонент сондай-ақ үш деңгейге бөлінді: 
креативтілік деңгей әртүрлі іс-әрекет түрлерінде шығармашылық іскерліктің 
тұрақты көрінісімен, қайшылықтарды үнемі іздеумен, ұсынылған және 
тексерілетін болжамдар негізінде шешу, рефлексияны жүзеге асырумен 
сипатталды. Тапсырмаларды орындау барысында эвристикалық деңгейдегі 
студенттер шығармашылық іс-әрекет түрлеріне басымдық беріп, оларға 
белсенді қызығушылық танытады. Олар жаңа проблемаларды қоюға қиналады, 
оларда рефлексия нашар дамыған. Ынталылық деңгей студенттері өздерінің 
шығармашылық қабілеттерін сирек көрсететінін байқатты. Эвристикалық 
операциялар мен амалдарды нашар меңгерген, олар ұсынған идеялар 
түпнұсқасымен ерекшеленбейді.
Диагностикалық бағдарламаны әзірлеудің 
екінші кезеңінде
студенттердің 
шығармашылық ойлауының дамуын зерттеу әдістерін таңдау жүргізілді. 
Ғалымдар шығармашылық іскерлікті зерттеу әдістерін әзірледі, бірақ 
мотивациялық-құндылықты және интеллектуалдық-танымдық компоненттерді 
сандық өлшеуге бағытталған әдістемелер іс жүзінде болмады. 
Диагностиканың негізгі құралы әзірленген қойылған міндеттерді шешуге 
мүмкіндік беретін «Студент сауалнамасы» зерттеу құралы – логикалық 
құрылымы (қосымша Б) болды. Сауалнаманы толтыру кезінде біз құралымызға 
тікелей, жанама сұрақтар мен бақылау сұрақтарын енгіздік. Біздің өлшемдеріміз 
бен қалыптасатын сапа көрсеткіштеріміз аясында жатқан мәліметтерді алу 
мақсатында біз негізінен сұрақтардың жабық нұсқаларын ұсындық. 
Сауалнаманың мәліметтері жаппай эмпирикалық материалдың жинақталуына, 
университет тәжірибесіндегі мәселенің жай-күйін жалпы түрде ұсынуға ықпал 
ететін зерттеудің басқа әдістерімен толықтырылды: тестілеу, сараптамалық бағалау 
әдісі, мақсатты педагогикалық бақылау, әңгімелесу, зияткерлік іс-әрекет өнімдерін 
талдау. Жиынтықта қолданыла отырып, олар студенттердің шығармашылық 
ойлауын 
дамыту 
принциптерінің, 
заңдылықтарының, 
мазмұнының, 
формаларының, әдістерінің объективтілігін негіздеуге мүмкіндік берді. 

112 
Тәжірибелік-эксперимент жұмысында педагогикалық бақылау зерттеу 
есебін шешудің дербес әдісі ретінде және басқа әдістердің құрамдас бөлігі 
ретінде қолданылды. Объект пен зерттеуші арасында тікелей қарым-қатынас 
орнатылғанда, сондай-ақ байланыстар аралық көрсеткіштерсіз, өтулерсіз, 
индикаторларсыз жүзеге асырылғанда негізгі бақылау жүргізілді. Бақылаудың 
жалпы рәсімі мынадай кезеңдерді қамтыды: 1) бақылаудың мақсаттары мен 
міндеттерін анықтау; 2) объектіні таңдау; 3) зерттелетін объектіге аз әсер ететін 
және қажетті ақпарат жинауды қамтамасыз ететін бақылау тәсілін таңдау; 4) 
бақыланушыны тіркеу тәсілін таңдау; 5) алынған ақпаратты өңдеу және 
түсіндіру. 
Мақсатты 
педагогикалық 
бақылау 
үрдісі 
бағдарлама-хаттамамен 
жабдықталған, онда көрсетілгендер: 

бақылау мақсаты; 

шығармашылық ойлаудың бөлінген көрсеткіштерін бақылау, олар 
қандай жағдайда көрінеді; 

біз әзірлеген бағдарламаның студенттердің шығармашылық ойлауын 
қалыптастыруға әсері. 
Алғашқы ақпаратты жинаудың басқа әдістеріне қарағанда, әңгіменің басты 
ерекшелігі зерттеуші мен сұралушының өзара іс-қимылы зерттеу нәтижелеріне 
әсер етеді, сонымен қатар зерттеуші әңгімелесу үдерісіне белсенді әсер етті, 
оны қажетті арнаға бағыттады. Сондықтан қарастырылып отырған әдісті 
қолдану кезінде екі тараптың өзара әрекеттесуін ұйымдастыруда оқытушының 
жеке сипаттамасы ерекше маңызға ие болды. 
Біз әңгімені дұрыс ұйымдастыру мен мұқият дайындауға ерекше мән 
бердік. Студенттермен әңгіме жүргізу барысында біз олардың жағдайын, 
бейімделу сипатын ескердік. Біз сауалнамаға қатысқан студентке еркіндік 
беруге тырыстық. Ал бұл болса сенімсіздікті болдырмауға, онымен сөйлесу 
мақсатын хабарлау, өзіне қызығушылық туғызу және шынайы жауап алуға 
мүмкіндік береді. 
Белгіленген көрсеткіштерге сәйкес даму деңгейін анықтау кезінде біз 
диагностика нәтижелерін сандық өңдеу тәсілін қолдандық, ол студенттердің 
шығармашылық ойлауының әрбір көрсеткішінің көрініс дәрежесіне қатысты 
сандық көрсеткішті анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеуде біз мынадай сандық 
көрсеткіштерді енгіздік: «1» баллмен белгіленген көрсеткіштің дамуының 
төмен деңгейін белгіледік; «2» баллмен орта деңгейді белгіледік; «3» баллмен 
жоғары деңгейді белгіледік. Білімді диагностикалау әдістемесін қолдану 
кезінде біз А.В.Усова әзірлеген элементтік және операциялық талдау әдістерін 
пайдаландық. 
Білім толық және беріктік көрсеткіштері бойынша бағаланды — - ұғымның 
мазмұнын толық меңгеру коэффициенті мына формула бойынша есептеледі: 
К(п) = мұнда п – ұғымның маңызды белгілерінің игерілген (дұрыс аталған және 
сипатталған) саны; N – ұғымды меңгерудің тиісті кезеңінде меңгеруге жататын 
елеулі белгілердің жалпы саны; 

113 
- ұғымның көлемін игеру толықтығының коэффициенті мына формула 
бойынша есептеледі: К(о) = —, мұнда п-осы ұғымның игерілген объектілерінің 
саны (осы ұғыммен қамтылған объектілер дұрыс аталады, олардың жіктеу 
белгілері дұрыс сипатталған); iV - осы ұғыммен қамтылған объектілердің 
жалпы саны; 
- практикалық әрекеттерді толық меңгеру коэффициенті мынадай 
формула бойынша есептеледі: К(р) = —, мұндағы п-игерілгендердің саны 
(дұрыс аталған және сипатталған) практикалық іс-әрекеттердің жалпы саны; N-
ұғыммен көрсетілетін практикалық іс-әрекеттердің жалпы саны; 
- игерілген ұғымдардың беріктілік коэффициенті мынадай формула 
бойынша есептеледі: If Р = -, мұнда Kt-бірінші тексеру кезінде ұғымның 
мазмұнын (көлемін, практикалық іс-әрекеттердің сипаттамасын) толық меңгеру 
коэффициенті; К2-толық игерілу коэффициенті (көлемі, практикалық іс-
әрекеті) тексеру кезіндегі ұғымдар. 
Кесте 8 – Экспериментке қатысқан студенттердің шығармашылық ойлауы 
дамуының деңгейін бағалау 
Сипаттамалары 
ынталылық 
(1 балл) 
эвристикалық 
(2 бал) 
креативтілік
(3 бал) 
Мазмұнының толықтығы 
0,7< К< 0,8 
0,8< К< 0,9 
0,9<К<1,0 
Көлемнің толықтығы 
0,7< К< 0,8 
0,8< К< 0,9 
0,9<К<1,0 
Іс-әрекеттердің толықтығы 
0,7< К< 0,8 
0,8< К< 0,9 
0,9<К<1,0 
Беріктігі 
0,7<К<0,8 
0,8< К< 0,9 
0,9<К<1,0 
Негізгі тұжырымдамалық ой ретінде біздің шығармашылық ойлау 
ұғымына берген анықтама қолданылды. Біздің тұжырымдауымызша 

жүктеу/скачать 5,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: