«Мейіргерлік істегі психология және коммуникация негіздері» пәні бойынша студентке арналған
жүктеу/скачать 1,16 Mb.
|
«Мейіргерлік істегі психология ж не коммуникация негіздері» п ні
V - практикалық сабақТүйсіктердің негізгі сипаттамалары мен қасиеттері1. Түйсік туралы ұғым 2. Түйсіктің негізгі қасиеттері 3. Түйсіктің түрлері Сыртқы дүние заттары мен кұбылыстарының жеке қасиеттерінің сезім мүшелеріне тікелей әсер ету ұшін пайда болған мидағы бейнелерді түйсік деп атайды. Түйсік арқылы заттардың түсін,иісін, дәмін, катты жұмсактығын, кедір-бұдырлығын т. б. осы секілді касиеттері ажыратылады. Сондай-ақ түйсік денеде болып жататын түрлі өзгерістер жөнінде де, яғни дененің қозғалысы мен онын кеністікке орналасуын, жеке бөліктерiнiң жұмысы жайлы хабарлайды. Сыртқы дүниені танып-білу түйсіктен басталады. Ол-білім атаулының алғашқы көзі. Мәселен, жолдасыннан көзін жұмуын өтетін, оның алақанына белглі аз 6ip затты тигізсең, сосын одан оның не екенің сұрасаң, ол: «Қатты, жылтыр, мұздай, жұмсақ, жылы, кедір-бұдыр бip нәрсе» деп жауап береді. Заттардың нақты атауы емес, тек түрлі қасиеттерін білдіретін осы сөз тіркестepi түйсік болып табылады. Түйсіктер-заттар мен нәрселердің тек жеке қасиеттеpiн ғана мида бейнелейді. Мәселен, адам секонттың 1/100 бөлігінде жалт еткен жарықты көрдім деп айта алады, бipaқ оның калай деп аталатының білмейді. И. П. Павловтың нерв қызметі туралы ілім түйсіктердің пайда болуын анализатор (талдағыш) деп аталатын анатомнялық-физиологиялық нерв аппаратының жұмысына байланысты түсіндіреді. Адамдар мен жануар- ларда көптеген анализаторлар бар. Олардың қай-кайсысы болмасын (көру, есту, козғалыс т. б.) үш бөліктен кұралады. Олар: біріншi сезім мүiueci (рецептор). Сезім мүшесі сырттан келген тітіркегдіргішті нервтік қозуға айналдырып отыратын жер. Анализатордың екінші бөлігі — миға баратын нерв талшықтары. Олар секундына 120 метр тездікпен рецепторларға түскен козуларды мидың түрлі бөліктерше жеткізін отырады. Анализатордың үшінші компоненті (кұрамы) — мидағы түрлі нерв орталықтары. Бұл тітіркендіргіштер нәзік айыра алуға қабілетін нейрондардан тұрады. 2. ТҮЙСІКТЕРДІҢ НЕГІЗГІ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ A. Сезгіштік және табалдырық Психологияда адамның түйсігіне алу қабшетің сезгіштік деп атайды. 1) Сезгіштік абсолюттік, 2) айырма сезгіштік деп eкіге бөледі Абсолюттік сезгіштік дегеніміз — сезім мүшелерінің өте әлсіз тітіркендіргіштері түйсігінe алуы. Сезгіштік түйсіктің табалдырығымен тығыз байланысты. Мәселен, абсолютік сезгіштік түйсіктік табалдырығына тәуелді Абсолюттік табалдырық — түйсік табалдырығының шегі. Абсолюттік табалдырық тітіргендіргіштердің болмашы ғана түйсік тудыратындай ең аз шамасы.Түйсік табалдырығының шамасы азайған сайын адамның абсолют сезінетігі арта түседі Мәселен, 6ipey алақанындағы бip мм квадрат аумаққа түсетін салмақты 3 гр-нан бастап сезетін болса, екінші 6ipev осындай жерге түскен салмақты алты грамнан бастап сезеді. Бұдан соңғы адамның түйсік табалдырығы eкi есе артық та, абсолюттік eкi есе кем екендігі көршеді. Егер тітіркендіргіштің шамасы табалдырықтан тө- мен жатса, онда түйсік пайда болмайды. Мәселен, адам денеснее конған тозаңды сезе алмайды, көз ультра күлгін көрмейді құлақ әлсіз дыбыстарды естмейді. Өйткені осы тітіркендіргіштің бірде-біреуінде түйсік туғызарлықтай күш жоқ. Айырма сезгіштік деп сезіш мүшелерің тітіркендіргіш, арасындағы болмашы айырмашылықты түйсігі не алуын айтады. Айырма сезпшттік сипаттау үшін не айыру табылдырығының мөлшерімен пайдаланады. Мәселен, егер алақанға жүз грамм салмақ салып, оған тағы бip грамм қосса, салмақтың артқаны біріншіден оны айыра білу үшін 3—4 грамм қосу керек. Айыру тадалдырығы түйсіктін әр түрінде түрліше болып келеді Мәселен, жарықты айыратын табалдырықтың куші 1/100-ге тең келеді Бұл айтылғандарды мынадай фактілермен дәлелдейді 100 шамдық жарық күніне тағы 6ip шамдық жарық қосылса, сонда жарықтын аздап та болса артатындығы байқалады. Ал жүз кici катынасқан хорға тағы да он адам қосылса, хордын даусы аздап болса да көтершеді. XIX ғасырдың орта шенінде өмір сүрген неміс ғалымдары Э. Вебер (1795—1878) мен С. Фехнер (1801 — 1887) тітіркендіргіштердің күшімен адам түйсігінің арасындағы байланысты заң түрінде тұжырымдады. Мұны түйсіктің психофизикалық заңы дейді. Осы заң бойынша тітіркендіргіштерді күші геометриялык прогрессия жолымен көбейсе, одан туатын түйсіктер арифметикалык прогрессия жолымен өседі. Әлсіз немесе күшті тітіркендіргіш әсерін бұл заңмен түсіндіру қиынға соғады. Ә. Адаптация жүктеу/скачать 1,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|