«Мейіргерлік істегі психология және коммуникация негіздері» пәні бойынша студентке арналған
жүктеу/скачать 1,16 Mb.
|
силабус2020пс (4444444444)
| ХХХVII - практикалық сабақ
Тарау. Жыныстык проблемалары бар пациенттермен карым– катынас 1. Жыныстык проблемалардыц психологиялык және әлеумстгік нсгіэдсрі кандай? Біздің когамымыздағы жыиыстык катынасқа деген либералдык козкарас, эротика мен жыныстык катынасты насихатгайтын кітаптар мсн вадсожазбалардыңтаратылуысалдарынан.жыиыстыкмінез-күлықбарган сайынсркінболыпбаражатыр^дсгснмендепроблемаларбаржэнежаңалары пайда болуда. Мысалы, ксйбір адамдар кітаптан окыгән немесе экраннан корген жыныстық мінсз-құлыкка сэйкес келмеймін деп уайымдайды. Жыныстық проблемалардың негізгі ссбсбі психикалык кысым түсуде, үрейленудс, ішкі шекісулерде жатыр, ойтксні адамның жыішстык сфсрасы эмоционалдық стрсстергс өте сезімтал келедІЖыныстық омірдегі сркіндікадамдарга жыныстық проблемаларды шешетін мамандарга кысылмай баруга жэне кснсс беру барысында еркін талқылауға мумкіндік береді. («Жыныстык катынас» жәнс «сексуалдык» тсрминдсрі синоним ретІнде жиі қолданылады. Бірак ояардыц макызы бөлск. Бүл ұгымдарды кәсібн әрскетте колдаііу кезінде мұны білу маңызды. Жыныстык катынас дсгсніміз - жыныстык актініц механикалық түрдс жузегс асырылуы. Сексуалдылык дсгеніміз - күлітарланудан^>а_^тагміілтімдік, жақьщ,катынаска дейін_адам бойынан отетін сезімдср. Тәжірибсдс жыныстык проблемалармсн жиі кездсссміз, ксйдс пациенттср жыныстық омірдін техникалық жақтарын да талқылагысы келеді. 2. Жыныстмкомірдін калыптылығынын критерийлері кандай? Жыныстык проблсмаларды талкылаган ксзде жыныстықомірдіц қалып-тылыгы, ауытқуы және дсвиациясы деген ұгымдарды ажырата білу керск. Осы үгымдардың мазмулыіі кыскзша карастыра кетеГіік. Біздінліэдсііи_тусініктерІмІзгс сай сексуалдык мІнсз- кұлыктыцмаксаты -ләззаттаігуменжыныстьіқссріктесінтерентүсіігуге.сексуалдыкшсьшуда^! арылып, балалы болуга алып келетін магыналы түрдегі сүйІснсншілік қатынастардын мэнісін угынугаәкслу. Қалыптьцжағдайдагы ссксуалдылық, жыныстык мінсз - қулыктын ксң спсктрін камтиды. КсПдс қалыпты жэне ауыткубі бар сексуалдыктың шскарасыи анықтау тіптсн қиыиға согады. Бүл шскара олеуметтік, мәдени. адамгершілік жэие күқыктық нормаларга байлаііысты. Ал, олар кобінесе ескі жәнс конссрвативті болады. Ссксуалды-лықтын формалары туралы түсініктердің озгсруі, кобінесе партнерлардың кслісіміне байланысты болады. V"Жыныстық қатынастардын көптсгси техникалары екі партнер дс ксліссе, қалыпты болып сссптслсдіЛКоптеген мамаидар мастурбацияны (эсіресе жасоспірім ксзіндс ), сексуалдылыктын қалыпты корінісінс жатқызады, бірақ карама-қайшы пІкІрлср дс бар.^Сексу-алдық ауытқулардын ссбсптері психологиялық жэнс дсне бітімднГ (физические) болуы мүмкін. Сексуалдық ауытқулар жыныстык бұзылыс-тарды үдстстін басқа да проблсмаларды тсреңдетеді. [ З^Жыныстык бұзі.ілыстардың кандай түрлсрі жиі ксздсссді? «'Ер адамдарда кекінсн тараган ссксуалдылыктың бүзылуы - белсіздік (импотенцня) немссс жынмстык элсіздік, ол жыныстық катынас кезінде толық эрекцияга жстс алмау арқылы корініс бередіДУақытша бүзылыс рстііідебелсіздіксрадамдардажиікездессді.омірініңбелгілібіркезеңдсрін-ле эрбІр скінші сркек оны басынан откізуі мүмкін. Жас ұлгайгак сайын белсІздІкксүаііыраукаупікобейсді(Бслсіздік,эсіресежасерадамдарда,күппі кобалжулар тугызады. Ауру агзалық нсмесе пскхогсндік фахторлардың негізінде лайда оолады. Біршші жагдайда, ксГібір соматнкалык аурулар, гормопалды дэрі-дәрмектерді кабылдау, неврологиялык бүзыяыстар патогсндік әсср бсруі мүмкін_І •"Екінші жағдайда, партнермсн катынастағы үйлсспеушілікасыра үрепле-нушілік, созылмалы күнэ мен ұят сезімі арқылы корінеді, кейде жыныстық функшія бсліііТІ жағдайларда гана бұзылады. .Жыныстық қатынастардаіъі сэтсіздік, оз-озіне коңііі толмаушылыкка алып келеді, ол оз кезегінде баска сотсіздіктерге себеп болады. Ер адамларда кездесетін баска бүзылыс - тым ерте эякуляция, яғни жыныстық мүшсііі кынапқа (влагалище) енгізс салысымен үрықтыц ШЫГЫП кстуі. Ертс эякуляцияның ссбебі, эдстте, пснхогсндІк болып табылады, жиі ксздссетіндсрі: шсшілмеген жыныстық проблсмалар, ксйдс, қатты шаршзу дабасты рол ойнайды. Осы бұэылыстыц аркасында ер азаматгарда үпсмі озін томендету, кем санау, ал әйелдерде жыныстық канағатганбау пайда болады. Тым ерте жүретін эякуляция партнерларға бір мезгілле жыныстык лэззатка жстугс мүмкіидік бермейді. КеЙде эякуляция болманды немссе ол жыныстык лэззатсыз отсді. МұндаЙ бузылыстар кейбір дэрілерді қабылдаудың салдарынаи болады жэнс мүқият медициналық тскссруді талап стсдІ. ссксуалдылығының жиі ксздссстік бұзылысы — фригндтілік немесежынысшксуықтыі<,оныңманыздыкорінісі-жартылайнемесетолык жыныстык қанагаттанудың болмауы. Бұл бұзылыс жыныстық катынастарга ксдсргі болмаДды. Фрітідтіліктіц этнологиясы, кобІнссе, психогсндік, жыныстық актігс дсгсн жагымсыз ссзімдсргс байланысты алдыңгы жагымсыз тэжірибс, партнсрдың жағымсыз мінез - кұлқы. ФрипщтілІк соматикалық бүзылыстармен кабаттаса журуі дс мумкік, мысалы вагинизм (қынап қабыргалзрының еріксіз жиырылуынан жыкыстық мүшснің снс алмзуы); мүның да психологиялық проблсмалармсн байланысы бар. Ерлср мен эйслдсрде жыныстык ауытку пшсрсексуалдык түріндс корінуі мүмкін. Бүл бұзылыс ксзіндс жыныстық бағыттагы ойлар мсн кдялдар адамның есін шыгарып, ссксуалдық ұмтылыстар бойын бішейді. Ксйдс әйслдсрдің гипсрссксуалдылыгын ннмфомання, ср адамдардың тым күшті ссксуалдылыгын сатнриазис дсп тс атайды. Гипсрссксуалдылықтың этиолопіясы кобінесе пснхогсндік, бірак ол элнлепсияның, басқа да неврологнялық аурулардын, амфетаміш мен гормондар қабылдау салдарынан'да пайда болуы мүмкін. Кей жагдайларда гиперсексуалдық климакстік кезең және етеккір үзілістері кезіндегі фнэиолопіялықозгерістерге де байланысты болады. 4. Жыныстык ауыткулар (дсвиацнилар) дсгсніміэ не? Жыш.істьікауыті0'лардеп,сексуапдықмиіез-күлықтыңаіеуметтекабыл-данбайтын формаяарын айтады. Жыныстық ауытқулардың себсптері туралыбір ортак пікір олі жок. Олардын пайда болуын органикалық аурулармсн, тұқым куалаушылықпен, гормоцдыкалмасудыцбұзылуымеп^сонымен катар пснхикалық жарақаттармен түсІндіредІ, эсірссс бала кездегі. Жыныстық ауыткулардың скі типін ажыратуга болады: жыныстьж ны-санды тандауы бойынша (фетишизм, педофилия, зоофилня және т.б.), жынысггыкұмтьшыс-тынмақсатыбойынша(траксвсстизм,эксгибиционизм, вуанеризм, садизм, мазохнзм және т.б.). Фстншизч - сүйіктісінік киімінс немесе дене боліктеріне табыну. Кобі-нссс ср адамдарга тэн. Псдофилия - балаларга дсгсн патологиялық тұргыдағы сексуалдык үмтылыс. Әдетте, псдофил мазохистіккебейім және бслсіздікпсн ауыратыи адам болып келеді. Ол үшін бала, сш кзуіп төняірмейтін жыныстық нысан деп қабылданады. Трансвсстпзм - басқа жыныстыц киімін киюлен немесе жынысын ауыстырып, басқа рол ойнаудан туатын жыныстык қанагатгану. Әдетте, ер адамдар арасында жиі кездеседі. Бүл адамдарга бала ксзінсн-ақжыныстық идентифіікациясын ажырага алмау тән. Эксгибнцііоішзм - басқа жыныс адамдарына озінің жыныстық мушеле-рін корсету аркылы жыныстық канагатгану, ләззат алу. Ол езінің сексуалдык күшін дәлелдсугс, корсетуге дсген компенсаторлык ұмтылыс, бұл квбінссе еркектсрдс ксздеседі. ӨзІнІңжыныстык мүшссік керссту үшін таңдап алын-ган адамнын коркуы — жыныстық каііагатгапудың шарты, ягки адам қорық-қан сайын, жыныстык лэззаттану да күшейе түседІ. Эксгнбнционизм, эдетте, мастурбациямсн қабатгаса жүреді. Вуаксризм-эксгибнцііонизмгекарама-қарсыжьіныстыңауьгтку.баска жыпыстың адамын сыртынан жалаңаш ксзіндс бақылал қаиагаттану. Ягни денені жалаңаш кору, бүл адамдар үшіп бзсты максат болып табылады. I 5. Гомоссксуалды пациентгсрмсн жұмыс ксзінде нсні білу маңызды? Медицина дамуыпың казіргі кезеңінде гомосексуализмді жыныстық ауытқулардан ажырата білу керек. Ссксуалдық мінсз - кұлыктың бүл түрі өз жынысының адамдарымсн жыныстық қатынаска түсуден турады (эйслдердің гомоссксуализмІ - лесбияндык). Гомоссксуалистсрге екі жыныстың да адам-дарымен жыныстық қатынасқа түсетін, бисексуалдар да жатады. Гомоссксу-алдыкбіршама кеңтараған (еркектерде 14 %, әйелдерде 1-3%). Заманауи ав-торлар гомоссксуализімді сексуалдык бейІмдшІктің калыпты нүскасы ретіндс карастырады, сондықган оны смдсу мәселссі калыпты емес болып қалпш-дықтан, кеңес бсру кажеттілігі олсумсттік козкарастардыц артта қалуымен түсіндіріледі. Коптсгсн дэрігерлер үшін, гомосексуалдардың партнерлары-мен қатынастарындаіъі қиыишылыктары туралы сұхбат жүргізу, кнын болып табылзды. Шыіідыгына келгенде, кныншылыктар дэл гетероссксуалдардағы-даи - кызғаныш, бәсеке, басымдылык, козге шоп салу, іш пысу жәнс т.б. тұрады. 6. ЖмныстыК проблсмалар туралы эңгімеиі қалай бастау керек? Бұл проблемзлар дэрігерге каралудың негізгі себебІ болса да, пациенттср өз қиындықтарын тіке айта алмайды. Дәрігер де пацнскттің иігтіімдІк омірі туралы еркін сүрастыра алмайды. Сондыктан, паңиеігттің сексуалдык өмірік зсрттсу стандартты сүрак-жауаптан бастадады нсмссс дәрігср мсн пациент-тің оГіыны арқылы жүрсді. «ӨзіціздІң жыныстык оміріңіз туралы не айтар едіңіз?» - «Бэрі жакеы» немесе «ҚалыіггЫ». Бірак, дэрігер мүндай үстірт жауапка қанагаттанбай, анықтэушы сүрэктар коюы керек: «жақсы деген нсмснс?», «жыныстык омірдің нормасы кандай болу керск?» Мұнымсн біз пациентке кыска жауал беруге болатындыгын, бірак оның жеткіліксіз скендігін білдірсміз. Жогарыда аитып кстксніміздей, пациент жыныстық бүзылыстарга шағым жасап кслсс дс, коптегсн психолопіялықпроблемалар жыныстықсферамен тыгыз байланысты. Сондыктан пациент озінің жыныстык омІрІ туралы ештеме зйтпаса да, дэрігер оны: «Сіз өзіңіздің жыныстык өміріціз туралы ештеме айткан жоқсыз», -дсп осы такырыпқа алып кслуі ксрск. Тура сүрақ конғаннан көрі, осындай ссксрту жасагак анагұрлым құнды болады. Егер пацискт: «Сіз нс білгіңіз келсді?» - дсп сүрақка сүрақпек жауап бсрсс, сскертуді сұрақ ретінде түрлендіруге (перефраз) болады: «неге сіз жыныстық омірІнІз туралы ештсне антпайсыз?». Мұндай сүрақтарды талқылауга дсгсн наукзс тарапы-иан карсылықтар туындаса, оган қысым жасамау ксрек, бірак мүндай талкьшэусыз бэска проблемаларды түсіну киын болатындығын айта кеткен жөн, 7. Жыиыстык ағарту дсгсніміз нс? Брссек адамдарга ксңсс бсру барысында жыныстық агарту дегеніміз ссксуалдылыққа деген козқарасын озгерту болып табылады. Жыиыстык омір туралы кате слестср мен ойлардың аркасында, түрлі идеялар мен аңыздар пайда болады. Коптеген адамдардың жыныстық емірдс «нс нэрсс қалыпты, ал қайсысы ауыткуга жзтады» дсген озІндік ойлары бар, бүл ойлар аңыздар-дмң аркасында қалыптаскан. Коптеген аңыздзр жыныстык акті мен ондагы ролдерді калай болісу тура-лы айтады. Солардыңбірнсшсуі: * сркск эркашак жыныстық қатынаска ұмтылады, ал эйслдср - жок; * сркск табигатынзн згрессивті, потснциясы күшті, ал эйсл - пассивті; жыныстык катынастардыц бастаушысы, әркашан еркек болу керек; • екІ партнср дс бір мезгілде жыныстыкләззатқа жстуі ксрск; • сркекте эркашан эрекция мсн эякуляцня болуы керек; еркек әйелдің жыныстық лэззатқа жете алу кабілетіне әсер ете алмаГіды; жыныстык катынаска тек белгілі уакытта, нактылы шартгар орындалган ксздс гана түсуге болады; жыныстык катынаста колданылатын да, колданылмайтын да лозицнялар бар және т.б. Ксйбір адамдар сексуалдык ацыздарды басшылыкка алады да, егер жыныстыкөмірі согап сэйкес келмссс, езін бақытсыз сезінеді. Сондыктан, мүндайда дэрігердің де эртүрлІ ацыздардың ыклалында болмауы өте мацызды. 8. Сексологиялык кецес берудің срсжссі бар ма? Дәрігер барлык жастагы иацисіптергс кеңес беруге даиын болуы керск. Кігкраігік (1975; Осогде, СгізіІапі, 1990 бойынша) ссксологнялык кеңес берудің тоғыз ерсжссін түжырымдаган: 1. Дэрігсрдің жеке басында жыиыстық проблемалар болмауы керек. Бүл иациенттердІң киыншылыктарын шешу үшін калыпты, кажстті шарт; 2. ДәрігсржьшыстыкпроблемалартуралыеркІнжэнеашықсүхбаттаса алуы ксрск, япш жалпылама создерді қолданбауы жэне сексолопіялык термнндсрді дүрыс колдана білуі шарт; 3. Паииент үркектік көрсетксн жагдайларда оның жыныстық проблема-лары жанында, дәрігср әцгімені бірінші бастауы керек; 4. Пациент жыныстық проблемаларын бурксмелсп жеткізгсн ксздс, дәрі-гер оны тани білуі шарт. 5. ДэрІгерадамныңссксуалдыгытуралыжан—жактыхабардарболып, пацненттерге кажстгі ақпаратты бсрін отыруы шарт (анатомия, психология, фармокологня, контроцепция қүралдары); 6. Дэрігер жасоспірімдер мен бозбалалармен жүмыс жасаганда, олардың жыныстык омір туралы білІмдерінің толык смсс жэнс катс болуы мүм-кіндігін естен шыгармаганы жон. Ертс жыныстық катынастарға, мастурбацияга, кауіпсіздік күралдарын колдануға коңІл болген жөн; 7. ДәрігсрдІң оз мүмкІншілігініц шсгін ссзінгені дүрыс. Арнайы дайын-дықсыз сексотерапиямен айналасудың қажсті жок; 8. Дэрігер қандай жагдайларда, пациентті баска мамандарга жіберу ксрсқгігін жэнс ол мамандардың мекен - жайын бІлуІ шарт; 9. ДәрІгер пациеігггің ссксуалдық мінсз - күлқы мсн жске басына сын көзбси караудан арьшуы ксрек. жүктеу/скачать 1,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|