Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған дидактикалық ойындар және оның маңызы

Әлем бала өміріне біртіндеп кіреді. Бала ең алдымен оны үйде, балабақшада не қоршап тұрғанын ұғынады. Біртіндеп өмірден алған тәжірибесі көбейеді. Мектеп жасына дейінгі балалар өзінің айналасындағы қоршаған ортамен танысуға өте құштар. Бұл баланың бірнеше сұрақтар қоюына әкеліп соғады. Яғни, балаға әлем аздап ғана сырын ашса, онда баланың білуге деген құштарлығы арта түседі. Ойын–баланың бірінші әрекеті, сондықтан да оның мән–мағынасы ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: «Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?», - деп айтқандай, баланың өмірінде ойын ерекше орын алады. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз болады. Оларды біркелкі жұмыс тез жалықтырады. Сондықтан олардың зейінін үнемі қажетті бағытқа аудару үшін ойын түрінде жүргізу қажет. Өйткені ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде алған білімді ойынмен тиянақтау білімнің беріктігіне негіз қалайды. 

Мектеп жасына дейінгі балалар мекемелерінде балалармен өткізілетін математиканың алғашқы ұғымдарын қалыптастыру іс-әрекетте ойынның мынадай түрлерін пайдалануға болады:  1) дидактикалық ойындар–логикалық ойлауын, математикалық қабілеттерін дамыту. 

Ойын арқылы балалардың ой-өрісін дамыту

     Кеңестік педагог А.С.Макаренко: “Баланың ойынға деген құмарлығы бар, сол құмарлықты қанағаттандыра білуіміз керек. Ойнау үшін тек қана уақытты бөліп қана қоймай, сонымен бірге баланың барлық өміріне ойынды бере және сіңіре білуіміз қажет. Оның барлық өмірі ойыннан тұрады” деген пікірін өз еңбектерінде атап өткен.

Ойын – балалар үшін күрделі әрекет, ол білімді, ақылды ұйымдастыруды қажет етеді. Ал білімді бала қайдан алады? Оған бала ойын арқылы өзі үйренеді, үлкендер де үйретуге тиіс. Ойынның өз мақсаты, жоспары, арнайы заттары, т.б көптеген ерекшеліктері болады.

Ойын – балалардың негізгі іс-әрекетінің бір түрі. Ойын арқылы бала өмірден көптеген мәліметтер алады, өзінің психологиялық ерекшеліктерін қалыптасты-рады, яғни ойын арқылы бала білім алады. Бала зейіні қажет ететін, әдейілеп ұйымдастырылған ойындар оның ақылын, дүниетанымын кеңейтеді, мінез-құлқын, ерік-жігерін қалыптастырады. Аса ірі психологтардың айтуы бойынша, бала ойын үстінде қандай болса, өскенде еңбекте де сондай болады. Ойын – адамның өміртанымының алғашқы қадамы. Жас сәбидің өмірі, қоршаған ортаны танып, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері ойын үстінде қалыптасады. Балалар ойын барысында өздерін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекеті (сезіну, қабылдау, ойлау, зейін қою) ерік арқылы байқалады. Түрлі психологиялық түсінікпен сезім әрекетіне сүңгиді. Ойын үстінде бала бейнебір өмірдің өзіндегідей қуаныш пен реніш сезімінде болады.

Балаға таңдалған білім баланың ақылына лайықтап, талабын шабыттандыра-тындай, ойын оятарлық іскерлігін дамытарлықтай, бастаған істің нәтижесіне жетуге тырысарлықтай нәрлі болуы керек.

Халық өзінің қоршаған дүниенің қыры мен сыры егжей-тегжейлі білуді баланың санасына ойын арқылы жастайынан сіңіре білуді көздеген. Ойын бала табиғатымен егіз. Өйткені бала ойынсыз өспек емес, жан-жақты дамымақ емес. Мектепалды даярлық тобында балаларға ойын арқылы сабақтың сапасын арттыруға толық мүмкіншілік бар.

Ойын арқылы бала түрлі логикалық жаттығуларды орындауға төселеді. Бұл жөнінде белгілі психолог-ғалым А.А.Люблинская “Зейін баланың белсенді әрекетінде туындап қана қоймай, олардың жақсы ұйымдастырылған іс-әрекетінде. Бәрінен бұрын олардың ой еңбегінде де қолдау табатынын айтады”.

Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін, әрі тәрбиелейтін де негізгі іс-әрекет – ойын. Ойын арқылы бала қоршаған ортамен, адаммен, олар-дың еңбегімен, қарым-қатынасымен танысады. Ойын арқылы олардың ой-өрісі дамиды. Ойын үстінде балалар әртүрлі рөльде жолдастарымен қарым-қатынас жасауға, ойын үстінде ойлана отырып жауап беруге, қиялдауға, елестетуге қабілеттері қалыптасады. Сөздік ойындары балалардың ойлау, есте сақтау қабілетін дамытады. Ойыншықтарды пайдалана білуге үйренеді.

Арнайы ойын ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мазмұнына қарай таным-дық, дамытушы ойындарды, тапсырмаларды қолдану, балаларды заттарды бір-бірімен салыстыруға, оларды қасиетіне қарай ажыратуға және оны танып білуге үйретеді. Сөйтіп бала топтағы жасына сәйкес бағдарламалық міндетті меңгереді.

Ойын ұйымдастыруда балаларға жетекші бола отырып, ойнай білуге, ойын ережесін сақтауға, әрі оларды ойната отырып ойлануға бағыттайды, заттың атын немесе қасиетін есінде сақтап қалуға жол ашады, ойынға қызықтыра отырып зейінін, қиялын дамытады. Заттармен ойналатын ойындар: “Ғажайып қапшық”, “Қай ағаштың жапырағы?” т.б.

Үстел үсті ойындарды ұйымдастыруда домино, лото, суреттер қолданылады. Мысалы: “Суретті құрастыр”, “Қандай затқа ұқсайды”, “ Бір сөзбен ата”, “4 – не артық?”, “Қандай түс”, “Кім тез жинайды”, “Әдемі гүл”, “Бейнені құрастыр” т.б.

Ойындарды қарапайым  математикалық ұғымды қалыптастыру сабағында пайдалану балалардың алған білімін күнделікті өмірімен ұштастыруға қолайлы. Ойын сабақтың мазмұнын байыта балалардың қиялдарын қозғап, зейіндерін кеңейте түседі. “Санамақ”, “Он саусақ” өлеңдерін жаттатып, мазмұнын түсінді-ру арқылы балалардың тілін ұстартып, логикалық ой-жүйелерін қалыптастыруға болады. Балалардың белсенділігін арттыра түсу мақсатында әрбір сабақты түрлендіріп өткізу орынды.

Ойындарды үнемі пайдалану арқылы балалардың ауызша есептеуге жаттығуына логикалық ой-жүйелерін жетілдіруге, түсінуге толық мүмкіншілік бар. Олардың қатарына халық ойындарын жатқызуға болады. Атап айтқанда, “Қай қолымда?”, “Қанша тұяқ?”, “Неше жапырақ?” т.б.

Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятып, бүкіл өміріне ұштаса береді. Сонымен қатар, ойын-тынысы кең, ойдан-ойға жетелейтін қиялымен қанат бітіретін осындай ғажайып нәрсе ақыл-ой жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір тынысы.

Ойын ұйымдастыруда балаларға жетекші бола отырып ойнай білуге, ереже-сін сақтауға, ойлануға бағыттау, ойынға қызықтыра отырып зейінін, қиялын дамыту және қозғау, белсенділігін арттыру болып саналады.

Балалардың ой-өрісін дамытатын “Санамақ” ойыны. Оның басты ерекшелігі баланың ойлау қабілетін жетілдіру. Атау ұйқастарын санау арқылы бала сан үйренеді, санға аты ұйқас заттарды танып біледі.

Бір дегенім – білеу,

Екі дегенім – егеу,

Үш дегенім – үкі,

Төрт дегенім – төсек. т.б.

Балалардың ой белсенділігін, саналы ойлана білуін дамыту, жетілдіру – тәрбиешінің негізгі міндеті. Ойын баланың ойлау қабілеті мен сөздік қорын дамытуға, дағды мен шеберлікті меңгеруге, қиындылықты жеңуге, төзімділікке баулиды.

Балалардың ойлау қабілеттерін дамытуға сөзжұмбақ, ребус, “Ұйқасын тап” ойындарының әсері мол. Мысалы, “Ұйқасын тап” ойыны арқылы балалардың білсем деген ұтымы артып, қызығып, белсенділігі танылады.

1.Өзінше  ноян,

Қорқақ кім? (қоян)

2.Тұмсығымен шымшып,

Құрт тереді… (шымшық)

3.Бата алмас түлкі,

Үсті тікен… (кірпі)

4.Өңеші кең таңдайын,

Дәнге тосты… (комбайн).

Қазақтың ұлттық ойындарын қолдану. Мысалы, “Сақина салу”, “Ақсүйек” т.б. Ребустар шешудің баланың ой ұшқырлығын дамытуға әсері мол. Баланы ұшқыр ойға, тапқырлыққа жетелейтін жұмбақтарды әр сабақ сайын жүйелі пайдалану керек. Сабақта балаларға жұмбақтарды жатқа айтқызудың өзі тілін жаттықтырады.

Ойын – балалар әрекетінің негізгі түрі, сондықтан ол бала өмірінде тәрбие мен білім берудің шешуші шарты болып табылады. Бала өзін қоршаған ортаны адамдар арасындағы қарым-қатынасты білуі мен сезінуі ойын негізінде жүзеге асады.

1.Ойынның мақсаты нақты қойылып, керекті көрнекіліктер мен материалдар күнілгері дайындалып, оңтайлы жерге қойылуы керек.

2.Ойынға кірісер алдында оның жүргізілу тәртібі балаларға әбден түсіндірілгені жөн.

Ойынға топтағы балалардың түгел қатысуын қамтамасыз ету керек.

Ойынның барысында тәрбиеші балалардың түгел қатысуын қадағалаумен қатар, олардың ойын үстінде шешім қабылдай білуіне, ойлана білуіне жетелеуі керек.

Ойын түрлерінің ұйымдастырылған тақырыбы мен мазмұнына неғұрлым сәйкес алынса оның танымдық, тәрбиелік маңызы да арта түседі. Оны тиімді пайдалану сабақтың әсерлігін, тартымдылығын күшейтеді, балалардың сабаққа ынтасы мен қызығушылығын арттырады.

• 
  Қазақ тілі
  
• 
  Русский
  

• 
  Ағылшын тілі
  
• 
  Балабақша
  
• 
  Бастауыш мектебі
  
• 
  Биология
  
• 
  География
  
• 
  Дүние тарихы
  
• 
  Еңбек пәні
  
• 
  Информатика
  
• 
  Қазақ тілі
  
• 
  Қазақ әдебиеті
  
• 
  Құқық
  
• 
  Математика
  
• 
  Музыка
  
• 
  Орыс тілі мен әдебиеті
  
• 
  Химия
  

• 
  Көңілді мысық
  
• 
  Төгіледі қаламымнан әсем жыр…
  
• 
  Шаттық шеңберлер жинағы
  
• 
  Сценарий “Ақтық сөз”
  
• 
  Төгіледі қаламымнан әсем жыр…
  

• 
  Әдістемелік қоржыны
  
  • 
    Ғылыми жобалар
    
  • 
    Әдістемелік жарияланымдар
    
  • 
    Ашық сабақтар
    
  • 
    Сыныптан тыс іс – шара
    
    • 
      Сценарийлер
      
    • 
      Тәрбие сағаты
      
• 
  СЕРТИФИКАТ АЛУ
  
• 
  Педагогтардың айдарлары
  
  • 
    Абдрахиева АТ
    
• 
  Онлайн-конкурс
  
• 
  Талантты Қазақстан
  
  • 
    Актерлік шеберлік
    
  • 
    Әдеби шығармашылық
    
  • 
    Балалардың зерттеу жұмыстары мен жобалары
    
  • 
    Вокалдық және музыкалық шығармашылық
    
  • 
    Компьютерлік графика
    
  • 
    Костюм (қазақша)
    
  • 
    Кроссворд (қазақша)
    
  • 
    Менің жеткіліктерім
    
  • 
    Оқушылардың кәсіби бағдары
    
  • 
    Педагогикалық жобалар
    
  • 
    Педагогтардың шығармашылық жұмыстары мен әдістемелік әзірлемелері
    
  • 
    Сайт (блог, бет)
    
  • 
    Сәндік-қолданбалы шығармашылық
    
  • 
    Сурет
    
  • 
    Участкілердің, сыныптардың, топтардың безендіруі
    
  • 
    Фотосурет және бейне
    
  • 
    Хореография (қазақша)
    
  • 
    Шаралардың және мерекелердің сценарийлері
    

• 
   Жаңа конкурстар
  
• 
   Материалдар
  
• 
   Конкурстар
  
• 
   Рубрикалар
  

• 
   Интернеттен
  
• 
   Әлеметтік желіден
  
• 
   Әріптестерден
  
• 
   Басқа жауап
  
• 
   Визитка арқылы
  

Ашық сабақтарАғылшын тіліБалабақшаБастауыш мектебіБиологияВалеологияГеографияДенешынықтыруДүние тарихыЕңбек пәніЖаңалықтарИнформатикаКолледж және ЖООМатематикаМузыкаОнлайн-конкурсОрыс тілі мен әдебиетіПедагогтардың шығармашылық жұмыстары мен әдістемелік әзірлемелеріСЦЕНАРИЙЛЕР ЖИНАҚЫСертификат алуСценарийлерСыныптан тыс іс – шараТалантты ҚазақстанТарихТәрбие сағатыФизикаХимияҒылыми жобаларҚазақ тіліҚазақ әдебиетіҚосымша білім беруҚұқықҰстаздардың портфолиосыӘдеби шығармашылықӘдістемелік жарияланымдарӘдістемелік қоржыны

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Артемова Л.В. Дидактикалық ойындар. ¬– М., 1992. 
2. Богуславская З.М., Смирнова Е.О. Мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған дамыту ойындары. – М., 1991. 
3. Дүйсенбай Е. Санамақ. – А., «Ана тілі», 1996. 
4. Колесникова Е.В. 3-4 жас балаларына арналған математика. – М., 2008. 
5. Леушина А.М. Математикалық түсініктерді қалыптастыру. –А., «Мектеп», 1982. 
6. Мәжитқызы Р. Қызықты математика. – А., 1996. 
7. Никитин Б.П. Дамытушы ойындар. – М., 1994. 
8. Новикова В.П. Балабақшадағы математика – М., 2003. 
9. Нұрсейітова С. Оқушылардың сабақтан тыс әрекеттері. //Бастауыш мектеп. - 2003. №10. 
10. Отер Е. Білікті жетекшілік қажет //Қазақстан мектебі. -2002.-№3.-36 б. 
11. Сансызбайқызы М. Балдырғандарға арналған қызықты математикалық тапсырмалар. – А., «Рауан»,1993. 
12. Сатимбекова М.С., Наурызбаева Ә.Н., Әуелбекова: Математика әдістемелік құрал. –А., «Алматы кітап» ЖШС, 2005.