- Менің өлкемдегі
- дәрілік өсімдіктер
- Өз өлкемде өсетін дәрілік өсімдіктер жайлы білгім келді;
- Өсімдіктер жайлы оқыған кезде қатты қызықтым;
- Өз білмегендерімді толықтырғым келді.
- 1. Кітаптар мен интернет арқылы Қостанай
- өңірінде өсетін дәрілік өсімдіктер
- жайын білу;
- 2. Кітапханалардан
- дәрілік өсімдіктерді анықтадым
- Қостанай өңірінде
- өсетін дәрілік
- өсімдіктерді анықтап,
- болашақта зерттеу жүргізу.
- Осы жоба арқылы
- өз өлкемдегі дәрілік
- өсімдіктердің пайдасын білу
- Байқау;
- көру;
- есту;
- ұстап көру.
- Қостанай өңірінде өсетін дәрілік өсімдіктер жайында мәліметтер жинақтау;
- Осы өсімдіктердің сыртқы сипаттамасы мен оларды қандай ауруларға қарсы пайдаланатынын анықтау;
- Осы өсімдіктерді бір жерге жинақтап, кітапша жасау
- «Қара мендуана»гүлі
- Жемісі мен тұқымы
- Өсімдіктің сабағы тік, бұтақтары көп, биіктігі 20-120 см-ге дейін жетеді.
- Өне бойын түгелдей жұмсақ ақ түсті, жабысқақ түк басқан.
- Жапырақтары жұмсақ түкті, пішіні жұмыртқа тәріздес, кезектесіп орналасқан, оның үстіңгі беті қошқыл жасыл, ал астыңғы беті сұрғылт түсті. Төменгі жапырақтары жертаған, ұзын сағақты.
- Гүлдері - ірілеу, бұтақшалардың ұшына таман, жапырақтарының қуысында орналасқан. Гүлінің түсі сарғыштау немесе сұрғылт ақ, күлгін. Маусым-шілде айларында гүлдеп, шілде-тамызда жемісі пісіп жетіледі.
- Жемісі - көп тұқымды, құмыра тәрізді қорапша, қақпағы бар.
- Тұқымдары майда сұрғылт түсті.
- Өсетін жері мен таралу аймағы - Қостанай облысының аймақ өңірінде.
- Қазақстанның барлық аймақтарында кездеседі. Ол тұрғын
- үй, мал қораларының маңында, жол бойында, егістіктің шетінде, керексіз қоқыс төгетін жерлерде жиі өседі.
- Құрамы: Қара меңдуана жиі кездесетін арамшөп. Оның жапырағында, қабығында, тамырында гиосциамин, атропия, скополамин алкалоидтары бар.Тұқымында 34%-дай эфир
- майы, шайырлар, минералды тұздар болады.
- Емдік қасиеті: Қара меңдуана дәрілік шикізаты және одан жасалған препараттар жүйке жүйесін тыныштандыруға, аяқ-қолдың дірілін басуға қолданылады. Өсімдік жапырағының ұнтағы "астматол" препаратының құрамына кіреді, ол кеңірдектің демікпе ауруына қарсы пайданалады. Меңдуана майы адамды тыныштандыруға, сондай-ақ ревматизм, радикулит ауруларына қарсы қолданылады. Қара меңдуанамен уланғанда жүйке жүйесінің қозуы тежеліп, әлсіреп, тынысы тарылады, ондай жағдайда дереу дәрігерге қаралу қажет. Қара меңдуананың жапырақтары маталарды сарғыш жасыл түске бояйды.
-
- «Жұпаргүл»
- Жемісі мен тұқымы. Өсімдіктің сабағы тік, бұтақтары көп, биіктігі 20-120 см-ге дейін жетеді. Өне бойын түгелдей жұмсақ ақ түсті, жабысқақ түк басқан.
- Жапырақтары жұмсақ түкті, пішіні жұмыртқа тәріздес, кезектесіп орналасқан, оның үстіңгі беті қошқыл жасыл, ал астыңғы беті сұрғылт .Гүлдері - ірілеу, бұтақшалардың ұшына таман, жапырақтарының қуысында орналасқан. Гүлінің түсі сарғыштау . Маусым-шілде айларында гүлдеп, шілде-тамызда жемісі пісіп жетіледі. Жемісі - көп тұқымды, құмыра тәрізді қорапша, қақпағы бар.
- Өсетін жері мен таралу аймағы - Қостанай облысының аймақ өңірінде. Ол тұрғын үй, мал қораларының маңында, жол бойында, егістіктің шетінде, керексіз қоқыс төгетін жерлерде жиі өседі. Құрамы: Қара меңдуана жиі кездесетін арамшөп. Оның жапырағында, қабығында, тамырында гиосциамин, атропия, скополамин алкалоидтары бар.Тұқымында 34%-дай эфирмайы, шайырлар, минералды тұздар болады. Емдік қасиеті: Қара меңдуана дәрілік шикізаты және одан жасалған препараттар жүйке жүйесін тыныштандыруға, аяқ-қолдың дірілін басуға қолданылады. Өсімдік жапырағының ұнтағы "астматол" препаратының құрамына кіреді, ол кеңірдектің демікпе ауруына қарсы пайданалады. Меңдуана майы адамды тыныштандыруға, сондай-ақ ревматизм, радикулит ауруларына қарсы қолданылады. Қара меңдуананың жапырақтары маталарды сарғыш жасыл түске бояйды
-
- Жұпаргүл (лат. Origanum) – ерінгүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. Еуропада (негізінен Жерорта теңізіжағалауында) және Батыс Азияда кездесетін 20-дан астам түрі белгілі. Қазақстанда далалық, таулы аймақтардың шалғындарында, орман шеттерінде, бұталар арасында, тасты, тастақты тау беткейлерінде өсетін 2 түрі (киікшөп Жұпаргүл, көкбас Жұпаргүл) бар. Бұлардың биіктігі 30 – 80 см, тік сабақты, сыртын түк жапқан өсімдік. Жапырақтары ұзынша жұмыртқа тәрізді, безді-түкті, жиегі тілімденген. Гүлдері ұсақ, қызғылт немесе қызғылт қошқыл түсті, қалқанды-сыпыртқы гүлшоғырына топталған. Шілде – тамыз айларында гүлдеп, тамыз – қыркүйекте жемістенеді. Жемісі – ашық қоңыр түсті, домалақ жаңғақша. Өсімдіктің құрамында эфир майы, илік заттар және
- аскорбин қышқылы бар. Кептірілген гүлі мен жапырақтары емдік мақсатта қолданылады. Балды өсімдіктер. Мал жемейді.
-
- Орман шетінде өсетін 7 түрі бар. Көбінесе сарыбас Шайқурай (Н. perforatum) мен бұдырлы Шайқурай (Н. scabrum) жиі кездеседі. Бұлардың биіктігі 30см . Шөп болатын пішеннің азықтық сапасы төмен болады. Өлең, атқұлақ,шайқурай, папоротник, қырықбуын, субетеге т.б. өсімдіктер пішеннің сапасы нашар.
- Жұпаргүл (лат. Origanum) – ерінгүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. Еуропада (негізінен Жерорта теңізіжағалауында) және Батыс Азияда кездесетін 20-дан астам түрі белгілі. Қазақстанда далалық, таулы аймақтардың шалғындарында, орман шеттерінде, бұталар арасында, тасты, тастақты тау беткейлерінде өсетін 2 түрі (киікшөп Жұпаргүл, көкбас Жұпаргүл) бар. Бұлардың биіктігі 30 – 80 см, тік сабақты, сыртын түк жапқан өсімдік. Жапырақтары ұзынша жұмыртқа тәрізді, безді-түкті, жиегі тілімденген. Гүлдері ұсақ, қызғылт немесе қызғылт қошқыл түсті, қалқанды-сыпыртқы гүлшоғырына топталған. Шілде – тамыз айларында гүлдеп, тамыз – қыркүйекте жемістенеді. Жемісі – ашық қоңыр түсті, домалақ жаңғақша. Өсімдіктің құрамында эфир майы, илік заттар және
- аскорбин қышқылы бар. Кептірілген гүлі мен жапырақтары емдік мақсатта қолданылады. Балды өсімдіктер. Мал жемейді.
-
- Шәңкіш , шәңгіш (лат. Viburnum) – байсаттар тұқымдасына жататын бұта немесе аласа ағаш.
- Сипаты: Биіктігі 1,5 — 4 метрге жетеді. Сабағының қабығы ақшыл сұр түсті.
- Жапырақтары жалпақ, сопақша, кейде дөңгеленіп келген. Гүлдері қос жынысты, шет жағындағы гүлдері тұқымсыз болады, шатырша-қалқанша гүлшоғырын құрайды . Жәндіктермен тозаңданады.
- Мамыр — шілде айларында гүлдеп, тамыз — қыркүйекте жеміс салады.
- Жемісі — қызыл түсті сүйекше.
- Дүние жүзінде қоңыржай және субтропиктік аймақтарда, негізінен өсетін 200-ге
- жуық түрі БАР. Қостанай облысында жалпақ жапырақты және аралас ормандарында, бұлақ, өзен-көл жағалауларда, сайлы, батпақтыжерлер мен тау беткейлерінде 1 түрі — кәдімгі Шәңкіш кездеседі.
- Емдік қасиеті: Дәрілік мақсатқа өсімдіктің қабығын, жемісін, гүлін жинайды. Құрамында - вибурнин глюкозиді, валериан, илік заттар, шайыр және органикалық қышқылдар, ал жемісінде қант, илік заттар бар. Олар халық медицинасында кеңінен қолданылады:
- Қабығынан алынған тұнба қан тоқтады, қан тамырларын тарылтады, жүйкені тыныштандырады. Жемісі жүрекке әсер етеді, несеп айдайды, өт жүргізеді, қабынудан қорғайды және жараларды жазады.
- Қысқы қатты аязда түсіп қалған жемісі жеуге жарамды болады. Жемістерін балмен қосып қайнатып, жоғары тыныс жолдары мен өкпе қабынғанда, деміккенде, іш өткенде, бауыр ауырғанда, дене сарғайғанда, дауыс қарлыққанда пайдаланады. Гүлдеп тұрған бұтақтарының қайнатындысын қақырық түсіру үшін қолданады.
-
- Бақажапырақ , тартар, жолжелкен (лат. Plantago) – бақажапырақ тұқымдасына жататын бір немесе көп жылдық шөптесін, кейде шала бұта түрінде өсетін өсімдіктер туысы.
- Биологиялық сипаттамасы
- Жер шарының барлық жерінде өседі, 260-қа жуық түрі белгілі. Қазақстанның барлық облыстарында таралған 16 түрі бар. Оның ішінде ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫНДАүлкен бақажапырақ , орташа бақажапырақ , қандауыр бақажапырақ түрлері көбірек тараған. Олар өзен-көлжағалауларында, тарда, шөлді-далалы, арамшөп өскен бос жерлерде, жол бойында, құрылыс маңында өседі. Сабағының биіктігі 20 – 70 см-дей. Жапырақтары сопақша, жалпақ қандауыр пішінді, бүтін жиекті, олар тамыр түбіне шоғырланып өседі. Ұсақ гүлдері ақшыл қоңыр, сиректеу ашық көгілдір түсті, масақ тәрізді гүлшоғырына топталған. Мамыр – қыркүйекайларында гүлдеп, жемістенеді. . Піскен кезде жарылып ашылады. Құрамында гликозид,каротин, фитонцид болады, сондықтан
- оны медицинада пайдаланады.
- Жинау мерзімі: Гүлдеп тұрғанда дәрігер бақажапырақтың жапырағын жинайды. Қағазға немесе шүберекке жайып кептіреді. Кепкен жапырақты сақтау мерзімі- 2жыл. Күзде тұқымдарын жинайды. Медицинада қолданылуы: Бақажапырақты білмейтін адам жоқ деуге болады, себебі дәрілік мақсатта ата-бабаларымыз жиі қолданған. Оның ең бастысы: теріне шыққан жараның барлық түріне тартқан. Асқазан ауырғанда жапырағын езіп шырынын ішкен. Бақажапырақтың жапырағында аукубин глюкозиді, ащы зат, калий тұзы, лимон қышқылы, 11% шырышты зат, каротин майларЫ болады.
- «Мыңжапырақ» тұқымдасына жататын көп жылдық өсімдік.
- Ботаникалық сипаты. Биіктігі 60 см-ге дейін жетеді. Сабақтары түзу, бұтақтары аз.
- Жапырақтары кезектесіп орналасқан, жіңішке бөліктерге бөлініп тілімделген.
- Тамыр жапырақтарының сағақтары ұзын, сабақ жапырақтары отырмалы. Сабақтары мен жапырақтарын түк басқан.
- Гүлдері майда, сабақтың жоғарғы жағында күрделі гүл тостағаншасын жасап шоғырланып тұрады. Гүл тостағаншасының шеткі гүлдері ақ түсті, ортадағылары түтікше тәрізді, олар ақ немесе сары түсті. Маусым айынан қыркүйек айына дейін гүлдейді.
- Өсетін жері мен таралу аймағы Қостанай облысында және Қазақстанның барлық облыстарында жазық жерлердегі шалғындарда, ашық ормандарда, жол жиегінде, сондай-ақ, егістік алқаптарда арамшөп ретінде өсетін 11 түрі бар. Соның ішінде жиі кездесетіні - кәдімгі мыңжапырақ. Оның биіктігі 5 – 20, кейде 60 см-дей болады. Сабағы тік, жапырақтары қауырсын тәрізді, жиегі тілімденген, жатаған тамырлы. Ақ, қызғылт түсті гүлдері себет гүлшоғырына топталған. Маусым – тамыз айларында гүлдеп, жеміс салады. Кәдімгі мыңжапырақ – дәрілік өсімдік.
-
-
- Қостанайда өсетін дәрілік өсімдіктерді жинақтадым;
- Олардың қандай ауруларға қарсы екенін білдім;
- Енді осы білгендерім арқылы зерттеу жұмыстарымды әрі қарай жалғастырамын.
Достарыңызбен бөлісу: |
