Нарық үлгілерінің сипаты
|
Жетілген бәсеке
|
Жетілмеген бәсеке
|
Таза бәсеке
|
Монополистік бәсеке
|
Олигополия
|
Таза монополия
|
Анықтамасы
|
Нарықта сатушы формалардың саны көп бір-тектес тауар, бірде бір фирма бағаға ықпалын жүргізе алмайды
|
Нарықта сату-шылардың саны көп, тауарлары әртектес
|
Нарықта бірнеше ірі фирмалар билік жүргі-зеді.
(егерде екеу болса дуополия)
|
Нарықта бір ғана сатушы билік жүргізеді, бағаға ықпалы өте күшті
|
Фирмалардың саны
|
Өте көп
|
Көп
|
Бірнеше
|
Бірғана
|
Тауардың түрі
|
Біртектес
|
Әртектес
|
Жеке дара
|
Алмастыратыны жоқ біртектес
|
Бағаға бақылау
|
Болмайды
|
Орташа
|
Орташа
|
Мемлекет тара-пынан бақылау болады.
|
Салаға кіруге кедергілер
|
Ешқандай қиыншылық жоқ
|
Ешқандай қиыншығы жоқ
|
Салаға кіруге кейбір қиын-шылықтар болады
|
Кіру өте қиын
|
Бағалық бәсеке
|
Болмайды
|
Өте жоғары деңгейде болады
|
Орташа деңгейде болады.
|
Болмайды
|
Монополия – ерекше тауардың бір ғана сатушысы, монопсопия – тауарды бір ғана сатып алушының болуы. Сипатына және пайда болу себептеріне байланысты монополияны бөлуге болады:
Табиғи монополия – сирек кездесетін және өндірілмейтін өндіріс факторына биіктеу жағдайында пайда болады (тұтынушыларға – су отын, энергия қуатын, газ беру және т.б. фирмалар).
Жасанды монополия - фирмалардың бірігу және келісу нәтижесінде пайда болады.
Кездейсоқ монополия - өз шеңберіндегі тұтынушылардың сұраныстының ұсыныстан уақытша артуы жағдайында пайда болады.
Монополияның пайда болуының басты себебі- өндірістің және капиталдың шоғырлануы.
Шоғырланудың бағыттары
Көлденең Тікелей Диверсификация
Бір саладағы ком-паниялардың бірігуі немесе әлсіз кәсіп-орындарды күшпен тартып алу.
|
Ортақ технология арқылы әртүрлі саладағы фирма-лардың бірігуі.
|
Технология жағы-нан байланысы жоқ әр түрлі саладағы фирмалардың бірігуі.
|
Монополияның ұйымдастыру формалары:
Картель - өндірістің көлемі туралы, бағалар туралы келісу
Синдикат – кәсіпорындардың тәуелсіздігі сақталып, бірлесіп тауар өткізу мақсатымен ұйымдасқан бірлестік.
Концерн - бірнеше бағыттағы формалардың бірыңғай қаржы орталығына бірлесуі.
Конгломерат – шаурашылық іс-әрекетіне байланысы жоқ компаниялардың бірлесуі.
Монополияны шектеуге және тыйым салуға монополияға қарсы заңдылықтар қолданылады.
Достарыңызбен бөлісу: |