Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
Шаңырақ. Жеті-сегізден жасы жања асќан кезінде Дос батырдыњ ќара шањыраѓында
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шаңырақ
| Шаңырақ. Жеті-сегізден жасы жања асќан кезінде Дос батырдыњ ќара шањыраѓында отырѓан інісі Єлм±рат байдыњ ‰йіне Ќаракерей Ќабанбай батыр келіпті деп Жидебайдыњ ќ±лаѓына тиді (М-Ж., 36);
شانكاراقшањыраќ отверстіе кровли, куда вставлются концами унины; оно дълается круглое, какъ большое колесо, изъ березоваго дерева и иметь перекрестные радіусы – к‰лдіреуіш كولدوراوش (Л.З. Будагов, 163-165); Шаңарак деревянное кольцо въ дымовомъ отверстіи юрты (Радлов, 942). Чангарак-деревянный круг или обруч, служащий крышей или сводом юрты (Потанин, 150). Шаңырақ – жазба монғол тілінде – «чағарығ», қазіргі монғолдарда – «цагариг», буряттарда – «сахариг» тұлғалары біздегі «шеңбер», «құрсау» орнына жұмсалған (ССТМЯ, 1977, 378) (Нұрмағамбетов, 292). Шынрак - деревянный круг и образуемое им круглое отверстие в верху юрты, которое служит для выхода дыма и освещения (Потанин, 359). *Шаңырақ – «круглый остов с перекрестьем внутри, которым завершается сферический купол юрты и который служит одновременно окном и отверстем для выхода дыма» – деп түсінік береді (Қайдар, 2003: 209). Шаңырақ сөзінің түбір тұлғасы шаң болуы әбден мүмкін. Ал -ырақ//-ірек қосымша. Өйткені, тілімізде сақталған шаң-ыдыс, шаңқобыз музыкалық аспап түбірлес деп ойлаймыз. Оның үстіне шаңқай түс, шаң берді тұрақты тіркес тілімізде орныққан. Ә. Қайдар: «Идиматичность и устойчивость выражения создаются присутствием в нем компонента *шаңқай, в составе которого подразумевается наличие исконной лексемы *шаң – «зенит», «светлое небо»; «высота» (ср. *шаңырақ – «круглый купол юрты», Тәншан – «название высокой горы» и. др.)» [107, б.332]. Устройство дома-ÿйдыњ турманы: кулак-развилкообразные вершинки решетки, – айгаы таковые же снизу: саганак-кончики решетки сбоку ерге-нижная часть решетки (ергеден шыѓарып жиберемин-угроза непослушному сыну-я тебя погоню из-под решетки кибитки. Т.е. без надела, как собаку). Палочки решетки скрепляются ремешками из верблюжьей кожи: «кöк», (кöкте-скрепить такими ремешками), ремешки проделываются в скважины – кöз; выше решетки – унины или выгнуттые палки ÿÿк. Они привязываются шерстяными шнурками уук бау к кереге а верхний конец четырехгранно заостренный кäлем (кäлемде – завастривать унину); этими концами унинны вставляются в отверстия кровли – шањыраќ, (Ильминский). Ата-бабадан ќалѓан ‰лкен ‰й «ќара шањыраќ» – деп аталѓан. Ол кµбіне кенже балаѓа тиесілі болѓан. Шаңырақ, сөзін шаң+ырақ-деп мүшелеуге болатын сияқты. 1) Шаң (ағаш ыдыс), шаңғы, шаңқобыз, шаң қылаң берді (көптік мағынасы) 2) мысалы ол жерде неше шаңырақ отырсыңдар? (қара шаңырақ) семантикалық байланысы бар сияқты. 3) Тәншаң (шаң), шаңырақ (шаң), шаңқай түс (шаң) күнмен байланысты, биік, жоғары деген мағыналық ұғымы да қылаң береді. жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|