М.Әуезов абайтанудың негізін салушы. А.Құнанбайұлы туралы М.Әуезов зерттеулері

1. Абайдың ағартушылық
идеялары:* 
- Алаш қайраткерлері
Абайдың ағартушылық
көзқарастарын қолдап,
қазақ халқының дамуы үшін
білім мен ғылымды дамыту
қажет деп санады. Абайдың
«Қара сөздерінде» көтерген
мәселелерін Алаш арыстары
өздерінің ұлттық
бағдарламаларында басты
орынға қойды.
Семейлік
зиялылар, атап
айтқанда Сәкен
Әбішұлы, Нәзипа
Рамазанова, және
Сәдуақас Сабатаев,
Абайдың әдеби
мұраларын
насихаттауда,
оның қоғамдық
көзқарастарын
кеңінен таратуда
маңызды рөл
атқарған.
Кәкітай Ысқақов,
Абайдың немере інісі,
алғаш болып
Абайдың
шығармаларын
жинап, жарыққа
шығаруға
атсалысқан. Оның
осы еңбегі
абайтанудың
алғашқы
қадамдарының бірі
ретінде саналады.
3. Абайдың сыншыл
реализмін қабылдау:*
- Әлихан Бөкейхан, Ахмет
Байтұрсынұлы, Міржақып
Дулатұлы және басқа да
Алаш арыстары Абайдың
қоғамдағы кемшіліктерді
сынап, халықты оятуға
шақырған рухын
жалғастырды. Олар Абайды
«қазақ халқының ұстазы»
деп атап, оның идеяларын
таратып, ұлттық ой-
сананы оятуға тырысты.
Абай мен Алаш арыстарының
байланысы:

Абай Құнанбайұлының қара сөздері
оның философиялық, педагогикалық
және қоғамдық ойларын ашып
көрсететін туындылар. 8-ден 12-ші
қара сөздерінде Абай адамгершілік,
тәрбие және халықтың кемелденуі
туралы ойларымен бөліседі. Бұл қара
сөздерде Абайдың халыққа
бағытталған ақыл-кеңестері, адам
болмысын тануға деген
талпыныстары көрініс тапқан.
Абай Құнанбайұлының 8-12-ші
қара сөздері

Абайдың 8-ші қара сөзі — оның халық
арасындағы жалқаулық, надандық және
әрекетсіздікке бағытталған сыни көзқарасы.
Бұл жерде Абай адамның бойындағы жаман
әдеттердің бірі — жалқаулықты қатты
сынайды. Ол өз халқына білімсіздік пен
надандық қоғамның дамуына кедергі
жасайтынын түсіндіреді. Абайдың ойынша,
білімсіздік пен жалқаулық халықты артқа
тартатын негізгі факторлар, сондықтан
әрбір адам өзіне білім мен ғылымға ұмтылып,
еңбек етуі керек. Білімді игермеген адам әрі
қарай дами алмайды және ол өз өмірін текке
өткізеді деп есептейді.

9-шы қара сөзінде Абай адамның ақылы мен
білімін дұрыс пайдаланудың маңыздылығын баса
айтады. Абайдың пікірінше, адам білімді
болғанымен, оны қалай қолдану керектігін
білмесе, сол білімнен еш пайда жоқ. Бұл қара
сөзде Абай білімді адамның тек өзінің ғана емес,
елінің, қоғамының дамуына үлес қосуы керек
деген идеяны алға тартады. Адамның ақылы
тек пайдакүнемдікке емес, қоғам мен жалпы
адамзатқа пайда әкелетін істерге бағытталуы
тиіс екенін түсіндіреді

10-шы қара сөзінде Абай имандылық,
адалдық және әділеттілік сияқты
қасиеттерге тоқталады. Абайдың
түсінігінде, адамның рухани тазалығы,
имандылығы оның басты өмірлік
бағдары болуы тиіс. Адамның ішкі жан
дүниесі рухани құндылықтарға
негізделген болса ғана, ол қоғамға
пайдасын тигізе алады. Абай бұл сөзінде
имандылықтың, әділдіктің және
адалдықтың адамның іс-әрекетін
басқарып, өмірдегі дұрыс бағытты
таңдауға көмектесетінін айтады.

11-ші қара сөзде Абай адам бойындағы мінез-
құлық мәселелеріне ерекше тоқталады. Ол
адамдардың жалқаулық, өзімшілдік және
рухани әлсіздік сияқты қасиеттерін
сынайды. Абайдың айтуынша, әрбір адам
өзінің мінез-құлқын жетілдіруге және өзін-
өзі тәрбиелеуге ерекше мән беруі тиіс. Бұл
қара сөздің негізгі мақсаты — әр адамның өз
бойындағы кемшіліктерді жеңіп, рухани
өсуге ұмтылуы қоғамның жалпы дамуына
ықпал ету.

12-ші қара сөзде Абай патриотизмді, Отанға деген сүйіспеншілікті
және қоғамға қызмет етудің маңыздылығын ерекше атап өтеді. Ол
адамның жеке мүддесін қоғам мүддесінен жоғары қоймауы керек екенін
айтады. Абайдың түсінігінде, әрбір адам өз елінің, халқының мүддесін
қорғап, оған қызмет етуі тиіс. Абайдың ойынша, халықтың бірлігі мен
ортақ мүддеге қызмет етуі ұлттың дамуының кепілі.
Абайды насихаттағандар мен оның шығармашылығын насихаттау
қазақ әдебиетінің және мәдениетінің маңызды аспектілерінің бірі
болып табылады. Ақыннның ойлары мен мұралары тек қазақ
қоғамында ғана емес, сонымен қатар халықаралық деңгейде де таныла
бастады. Абайдың мұрасы – бұл тек әдебиет емес, ол рухани байлық,
мәдениет пен білімнің символы. Абайды насихаттау, оның
шығармаларын зерттеу, дәріптеу және жаңа ұрпаққа жеткізу арқылы,
қазақ халқының мәдени мұрасын сақтап мен дамытуға өз үлесімізді
қосамыз.

"Абай – қазақтың ұлы
ақыны ғана емес, оның
ойшылы мен кемеңгері".