ДАМУЫ  (ОҚОММ құжаттары негізінде)

 
114
беретін  құжаттардың  негізінен  бірқатары  осында  сақталған.  Сондықтан,  ондағы  деректерді  зерттеу 
жұмысына  пайдалану  тақырыптың  маңыздылығын  арттырып,  күрделі  шешімін  табуы  тиіс 
мəселелердің жан-жақты ашылуына мүмкіндіктер береді. 
Аталған  өңір  халқының  əлеуметтік-демографиялық  дамуынан  мəліметтер  беретін  Оңтүстік 
Қазақстан облыстық мемлекеттік мұрағатының қорларында мынандай нақты құжаттар тізбесі бар: 
1) 
121-қор (Оңтүстік Қазақстан облысының əкімшілік-аумақтық бөліністері). 
2) 
393-қор (Сырдария губерниясының статистикалық бюросы 1918-1928 жж.). 
3) 
709-қор (Шымкент облыстық статистика басқармасы 1932-1965 жж.). 
4) 
709-қор (Оңтүстік Қазақстан облысының статистика басқармасы 1940-1987 жж.). 
1927  жылдың  соңы  мен 1928 жылдың  басында  Қазақстанның  əкімшілік-аумақтық 
құрылымындағы өзгерістер елді жалпы əкімшілік-құрылымдық аудандастырудың бір бөлігі болатын. 
Республикадағы жаңа əкімшілік-аумақтық құрылым жобасы бойынша губерния, уез, болыстар 
таратылып,  үш  сатылы:  округ,  аудан,  қала,  село,  ауыл  жүйесі  енгізілді.  Бұл  жерде  жалпы  ортақ 
шаруашылық  жəне  аумақтық  экономикалық  тиімділігін  қамтыған  округ,  белгілі  нүктелерге, 
айналадағы  байланыс  жəне  транспорт  құралдарын  оңтайлы  пайдалану  сияқты  маңызды  факторлар   
ескерілді. 
Қазақстанның оңтүстігінде окруктерді ұйымдастыруда суландыру, суды пайдалану мəселелері 
қаралды.  Іс  жүзінде  суландыру,  суару  жүйелерін  есепке  алу  жəне  оларды  дамыту  мəселелері  де 
алдыңғы  кезекте  тұрды.  Əкімшілік-аудандық  аудандастыру  жобасын  жан-жақты    дайындықтан  кейін 
1928 жылы 17 қаңтарда Қазақ АКСР-і Орталық Атқару комитетінің 6 шақырудағы 2 сессиясы бекітті. 
Қазақстан аумағында губерниялық бөліністің орнына 13 округ, 180 аудан құрылды. 
Оңтүстік  Қазақстан  облысының  əкімшілік-аумақтық  бөліністерінің  қалыптасуына  түрткі 
болған  үкімет  қаулылары  мен  қарарлары  мұрағат  қорларында  сақталған.  Енді  солардың  бірқатарын 
тізбелеп  көрсек: 1928 жылы 17 қаңтарда  Сырдария  округі  құрамына  БАОК-ның  шешімімен 21 аудан 
беріліп құрылды. Одан кейін 1932 жылы 11 қаңтарда ҚазКСР-і ОАК Төралқасының облыстық төменгі 
аудандастырылуы  туралы  қаулысы  жəне 1-2 ақпандағы  Бадам  ауданын  құру  мен  Шымкент  ауданын 
тарату  туралы  қаулысы  шықты /1/. 1935 жылы  Оңтүстік  Қазақстан  облысының  атқару  комитеті 
Жалғызағаш ауылдық кеңесін Түркістан ауданынан Арыс ауданына беру туралы №33 қаулысы жəне 23 
қазанда  облыстық  Төралқа  шешімімен  Ленгер  мен  Сайрам  ауданының  əкімшілік-аумақтық  бөлінісі 
туралы №442 қаулысы шыққан /2/. Облыстық мұрағат құжаттарына қарағанда жыл сайын шығарылған 
шешімдер мен қаулылар аудандардың құрамы, бөліністерінің өзгеруіне себепші болған. 1936 жылы 29 
мамырда  БОАК  Төралқасының  шешімімен  Мақтаарал  ауданының  Асықата  ауылдық  кеңесін  құру 
туралы  қаулысы  шықты /3/. 1937 жылы  ОАК  Төралқасының 31 наурыздағы  Мақтарал  ауданының 
əкімшілік-аумақтық  бөлінуі  туралы  қаулысы  қабылданды /4/. 1938 жылы 14 қаңтарда  Оңтүстік 
Қазақстан облыстық атқару комитеті Төралқасы орталығы Шымкент қаласында   орналасқан Шымкент 
ауылдық  ауданын  ұйымдастыру  туралы  қаулысы  жəне  осы  жылдың 9 ақпанында  облаткомның 
Төралқасы  облыс  құрамындағы  Қызылорда,  Қазалы,  Қармақшы  жəне  Жаңақорған    аудандарын 
Қызылорда  облысына  беру  туралы  қаулысы  шықты /5/. Демек,  əкімшілік-аумақтық  бөліністер  əр 
жылдарда  бұйрықтар  арқылы  жүзеге  асқандығын  байқаймыз. 1939 жылы 16 қазанда  Қазақ  КСР 
Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Фрунзе ауданын құру туралы жəне Сарыағаш, Фрунзе аудандарын құру 
туралы  Жарлығы  шықты.  Ал, 1940 жылы 10 қарашада  Қазақ  КСР-і  Жоғарғы  Кеңесі  Төралқасының 
Киров ауданын құру туралы Жарлығы шықса, 1944 жылы 8 мамырдағы Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесі 
Төралқасының Ильич ауданын құру туралы қаулысы қабылданды /6/. 1948 жылы 7 шілде Қазақ КСР-і 
Жоғарғы  Кеңес  Төралқасының  шешімімен  Шымкент  қаласындағы  Орталық,  Зауыт  жəне  Теміржол 
аудандарын  тарату  туралы  қаулысы  шыққан  болатын. 1951 жылы 31 қаңтарда  Оңтүстік  Қазақстан 
облыстық  атқару  комитетінің  Қызылқұм  ауданының  орталығын  Шардара  ауылынан  «Мақтаралға» 
көшіру  туралы  шешімі  жəне 20 мамырда  Киров  ауданының  Жаңадала  жəне  Андреев  ауылдық 
кеңестерін  құру  туралы  Жарлығы  шықты /7/. 1954 жылы 27 сəуірде  Қазақ  КСР-і  Жоғарғы  Кеңесі 
Төралқасының  Қызылқұм  ауданының  Шардара  ауылдық  кеңесін  Мақталы  ауылдық  кеңесі  етіп  қайта 
құру  туралы  жəне 15 шілдедегі  облыс  аудандарының  əкімшілік-аумақтық  бөлінісіндегі  өзгерістер 
туралы Жарлығын қабылдады /8/. 1955 жылы 1 тамызда Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 
Түркістан  ауданының  Қантағы  жəне  Мырғалымсай  жұмысшы  поселкелерінен  Кентау  қаласын  құру 
мен оның бағынысына Ащысай жұмысшы поселкесін беру туралы қаулысы қабылданды /9/. 
1956  жылы 13 қаңтардағы  Қазақ  КСР-і  Жоғарғы  Кеңесі  Төралқасының  Бостандық  ауданын 
Өзбек  КСР-нің  құрамына  беру  туралы  жарлығы  шықса /10/, осы  аталған  жылдың 9 наурызында 

 
115
Қызылқұм  жəне  Киров  аудандарын  Киров  ауданы,  Түркістан  жəне  Фрунзе  аудандарын  Түркістан 
ауданы етіп бекіту туралы Жарлығы шыққан еді /11/. 
1957  жылы 14 қаңтарда  КСР  Жоғарғы  Кеңес  Төралқасы  Мақтаарал  ауданының  Велико-
Алексеевский  поселкелік  Кеңесін  құру,  Түлкібас  ауданының  Дауан  ауылдық  кеңесін  тарату  туралы 
жəне 17 қаңтарда Киров ауданының Андреев ауылдық кеңесін Абай ауылдық кеңесі етіп, қайта атау, 
Түркістан ауданында Калинин ауылдық кеңесін құру туралы бұйрығы шықты /12/. 
1958 жылы 17 қаңтарда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасы Түркістан ауданында Калинин 
ауылдық кеңесін құру жəне    27 наурызда Калинин ауылдық кеңесінің орталығы Калинин атындағы 
ұжымшардың  орталық  усадьбасынан,  Жуалы  кеңшарының  орталық  усадьбасын  көшіру  туралы 
Жарлығы  қабылданды.  Одан  кейін  оңтүстік  өңірге  қатысты  өзгерістер 1959 жылы 22 мамырда  Қазақ 
КСР  Жоғарғы  Кеңесі  Төралқасы  Ильич  ауданының  орталығын  Ильич  поселкесінен  Жетісай 
поселкесіне ауыстыру туралы Жарлығы шыққан болатын. Сонымен қатар, 6 қазандағы Қазығұрт жəне 
Пролетар  ауылдық  кеңестерін  Қазығұрт  ауылдық  кеңесі  етіп  біріктіру,  Георгиев  ауданы  Қазығұрт 
ауылдық  кеңесінің  орталығын  Ұйымшыл  ауылынан  Сұлтанрабат  ауылына  көшіру,  Георгиев 
ауданының Сайрамсу ауылдық кеңесін тарату, Созақ ауданының Энгельс ауылдық кеңесін құру туралы 
Жарлығы    қабылданды /13/. 
Оңтүстік  Қазақстан  облысының  мемлекеттік  мұрағатында 1939 жылдың  санақ  мəліметтері  де 
кездеседі.  Ондағы  мəлімдеме  бойынша  халықтың  ұлттық  құрамы  мынандай:  Түркістанда  барлығы – 
73750,  орыстар – 17637, қазақтар – 43563, украиндар – 3105, өзбектер – 24678, татарлар -  1967, 
тəжіктер – 61, немістер – 194, кəрістер – 79, басқалары – 2489 адамды  құрады.  Фрунзе  ауданында 
барлығының саны – 20023 адам болса, Созақ ауданында барлығы – 16300, орыстар – 1481, қазақтар – 
11285,  украиндар – 470, өзбектер – 2310, татарлар – 69, тəжіктер – 2, немістер – 21, кəрістер – 16, 
басқалары – 646 адам  болды.  Ал,  Шəуілдірде  барлығы – 27793, орыстар – 2836, казактар – 22749, 
украиндар – 627, өзбектер – 451, татарлар – 123, тəжіктер – 23, немістер – 72, кəрістер – 45, басқалары – 
867 адам еді. 
Шаян ауданында барлығы - 30405, орыстар – 4482, қазақтар, украиндар – 2450, өзбектер – 56, 
татарлар – 236, тəжіктер – 8, немістер – 94, кəрістер – 246, басқалары – 1170 адам.  Арал  ауданында 
барлығы – 52586, орыстар – 10196, қазақтар – 30091, украиндар – 2595, өзбектер – 4165, татарлар – 823, 
тəжіктер – 643, немістер – 166, кəрістер – 592, басқалары – 3315 адам болған. Сондай-ақ, Бостандық 
ауданында барлығы – 63171, орыстар – 14546, қазақтар – 13253, украиндар – 2468, өзбектер – 17415, 
татарлар – 1429, тəжіктер – 8679, немістер – 279, кəрістер – 550, басқалары – 4542 адамды  құрады. 
Сайрам  ауданында  барлығы – 43841, орыстар – 7691, қазақтар – 6679, украиндар – 3146, өзбектер – 
23817,  татарлар – 591, тəжіктер – 25, немістер – 142, кəрістер – 289, басқалары – 1461 адам  екендігі 
көрсетілген. Арыста барлығы – 55695, орыстар – 12708, қазақтар – 36457, украиндар – 3101, өзбектер – 
510, татарлар – 850, тəжіктер – 18, немістер – 239, кəрістер – 224, басқалары – 1583 адам екен. Жуалыда 
барлығы – 32733, орыстар – 12708, қазақтар – 13696, украиндар – 8554, өзбектер – 116, татарлар – 190, 
тəжіктер – 13, немістер – 692, кəрістер – 791, барлығы – 1638 адамды  құраса,  Қаратас  ауданында 
барлығы – 33204, орыстар – 4219, қазақтар – 23800, украиндар – 1098, өзбектер – 1784, татарлар – 370, 
тəжіктер – 13, немістер – 986, кəрістер – 289, басқалары – 645 адам.  Ильичевкада  барлығы – 17446, 
орыстар – 6749, қазақтар – 37708, украиндар – 1133, өзбектер – 770, татарлар – 679, тəжіктер – 146, 
немістер – 261, кəрістер – 229, басқалары – 3780 адамдық көрсеткіште болды.  
Киров  ауданында  барлығы – 23227 адам  тіркелген.  Ленгір  ауданында  барлығы – 47577, 
орыстар – 12003, қазақтар – 22010, украиндар – 7589, өзбектер – 3209, татарлар – 562, тəжіктер – 7, 
немістер – 63, кəрістер – 449, басқалары – 1685 адам саны көрсетілген. Сарыағаш ауданында барлығы – 
43956 адам болды. Келес ауданында барлығы – 27031, орыстар – 12339, қазақтар – 46354, украиндар – 
2527, өзбектер – 2523, татарлар – 1503, тəжіктер – 117, немістер – 2326, кəрістер – 243, басқалары – 
3055 адамды құраса, Түлкібаста барлығы - 48887, орыстар – 1346, қазақтар – 21921, украиндар – 94738, 
өзбектер – 1071, татарлар – 501, тəжіктер – 12, немістер – 196, кəрістер – 853, басқалары – 1433 адам 
еді.  Шымкент  ауданында  барлығы – 22128, орыстар – 3586, қазақтар – 11251, украиндар – 1089, 
өзбектер – 5374, татарлар – 247, тəжіктер – 2, немістер – 47, кəрістер – 86, басқалары – 446. Шымкент 
қаласында  барлығы – 74421, орыстар – 36675, қазақтар – 9738, украиндар – 7729, өзбектер – 12438, 
татарлар – 3179,  тəжіктер – 52, немістер – 285, кəрістер – 1050, басқалары – 3275 адам  екендігі 
анықталған.  Бұл  санақ  материалдарының  жариялаған  облыстық  статистика  басқармасының  бастығы 
Чернышев пен Статист қызметкер Ногина екендігі көрсетілген /14/. Демек, 1939 жылғы Бүкілодақтық 
санақ  мəліметтерінің  толықтай  болмаса  да,  осындай  мəліметтер  кездеседі.  Келтірілген  деректерден 
ұлттық құрамға байланысты үлес салмағы мен пайыздық көрсеткішін байқаймыз. 

 
116
 Мұрағат  материалдарына  қарағанда  ауыл  жəне  қала  халқының  саны  жөнінде  де  мəліметтер 
бар. Мəселен, Оңтүстік Қазақстан статистикалық басқармасының қызметкері Хонақбаева 1947 жылдың 
1 қаңтарында берген мəлімдемесінде төмендегідей халық санын көрсеткен: Арыс ауданында – 14528, 
ауылда – 27029, барлығы – 41552 адам. Бостандық ауданында – 13812, ауылдарында – 35884, барлығы 
– 49696, Георггиевскийде    ауылдарында – 77257, барлығы – 37357, Жуалыда  барлығы – 25541 адам 
болды. Ильичевскийде 21699, ауылда – 13203, барлығы – 34902 адам. Қаратастың ауылында барлығы – 
24208  адам  болса,  Келестің  ауылдарында  барлығы – 16828 адам  болды.  Қызылқұмның  ауылдарында 
барлығы – 10246 адам. Кировтың ауылдарында – 9232 адам болса, Мақта-Арал ауылдарында барлығы 
– 21207 адам екен. Сайрам ауылдарында – 39213 адамды құраса, Сарыағаш ауылында – 311038 адам 
болды.  Созақ  ауылдарында – 14290. Түркістан  ауданында – 58700, ауылдарында – 15904, барлығы – 
74004 адам. Түлкібас ауданында – 9800, ауылында – 38770, барлығы – 48570 адамды құраса, Фрунзенің 
ауылдарында – 11735 адамды құрады. Шаян ауданында – 1394, ауылдарында - 23138, барлығы – 24532 
адам болған. Шымкент ауданының ауылдарында – 19670, барлығы – 19670 адам тіркелген. Шəуілдір 
ауылдарында – 14419, Ленгір ауданында – 14299, облыс бойынша қала халқының саны – 219049, ауыл - 
428907,  барлығы – 647956 адамды  құрады /15/. Бұл  көрсетілген  мəліметтерден  шығатын  қорытынды 
өңір  халқының  əлеуметтік-демографиялық  дамуына  қатысты  материалдарды  нақты  деректер  ретінде 
пайдалана отырып, ғылыми еңбек жазуға болатындығында. 
 

жүктеу/скачать 1,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: